Бу күннэргэ Дьокуускайга “Эбии үөрэхтээһиҥҥэ саҥаны киллэрии: уопут уонна инники кэскил” диэн эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы II научнай-практическай кэмпириэнсийэ буолан ааста.
edersaas.ru
2016 сыл Саха сиригэр Эбии үөрэхтээһин сылынан биллэриллибитэ. Биллэн турар, эрдэ даҕаны үлэ ыытыллар этэ эрээри, ити кэмтэн ыла улахан федеральнай бырайыактар олоххо киирдилэр диэн бэлиэтиир оруннаах.
Кэмпириэнсийэ чэрчитинэн биирдиилээн оҕоҕо үбүлэммит сэртипикээт (персонифицированное финансирование) бырайыак олоххо киириитин туһунан улуустар отчуоттара, видеоконференция, биэс секциянан үлэ, киэҥ ыҥырыылаах мунньах, “Оҕолорго тоҕоостоох эбии үөрэхтээһин” приоритетнай бырайыагынан федеральнай тэрилтэлэр үлэһиттэрин сэминээрдэрэ буоллулар.
Күн бүгүн өрөпүүбүлүкэ үрдүнэн 5-18-гар диэри саастаах 130 719 оҕо эбии дьарыкка сылдьар. Ити 73,3 бырыһыаҥҥа тэҥнэһэр итиэннэ Арассыыйа орто көрдөрүүтүнээҕэр лаппа үрдүк диэн этэллэр.
Биирдиилээн оҕоҕо үбүлэммит сэртипикээккэ (персонифицированное финансирование) улуустар быйылгыттан саҥа киирдилэр. Бырайыак схемата даҕаны уустук. Онон улуус бэрэстэбиитэллэрэ сүрүннээн ити боппуруоска мунааралларын биллэрэллэр.
Үөрэҕи сайыннарар федеральнай институт үрдүкү научнай үлэһитэ, Саха сирин сүбэһитэ Семен Славин:
-Саха өрөспүүбүлүкэтэ ылыммыт эбээһинэһин толордо. Кыһалҕалар, уустуктар бааллар. Кинилэр иннилэригэр туруоруллубут сыал-сорук баар кыаҕы арыый таһынан этэ. Улуустар сыраларын-сылбаларын уурбакка эрэ, үп-харчы схематын олоххо киллэрэллэрэр уустуга биллэрэ. Итини эһиги үөрэххит министиэристибэтэ федеральнай таһымҥа туруорда, кэмпириэнсийэ кэмигэр даҕаны элбэхтик этилиннэ. Систиэмэни арыый уларытар сыал-сорук турар, конкуренция биир тэрилтэ иһигэр педагогтар икки ардыларыгар буоларын курдук. Өскөтүн, үлэлэһиэн баҕалаах чааһынай киһи көһүннэҕинэ онно харгыс суох буолуохтаах.
Дьокуускайга ыытыллыбыт конференция баар кыһалҕалары таарыйда, онон анаалыстаан, ыараҥнатан көрөргө кыаҕы үөскэттэ.
Горнай улууһун үөрэҕин управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Күннэй Тарасова:
-Юные якутяне” өрөспүүбүлүкэтээҕи региональнай киин биһиэхэ улаханнык көмөлөстө. Хас биирдии хамсааһыммытын быһааран, ыйытыыларбытыгар сиһилии хоруйдаан… Биһиги сэртипикээт туһунан түһээн да баттаппат этибит, истэн баран олус соһуйбуппут. Улуустааҕы эбии үөрэхтээһин киинэ (салайааччы А.М.Колесова) маҥнай кэлэктиибин кытта үлэлэһэн, салгыы бары оскуолаларынан төрөппүт мунньаҕар сылдьан өйдөтөн, быһааран, оҕону бүтүннүү эрдэттэн хомуйан, туох баар быһаарар, сырдатар үлэтин кинилэр сүкпүттэрэ, биһиги үп-харчы хамсааһынын эрэ быһаарабыт. Быйыл үбүн механизма уустук этэ. Эһиил арыый судургутуйар ини диэн эрэллээхпит. Горнай улууһа 5-18 диэри саастаах оҕо 10 бырыһыанын (280 оҕо) оҕону хабыахтаах этибит. Сыалбытын толордубут.
Бу бырайыак киирэн, эбии үөрэхтээһини дьаарыстаата, кини ис-дьиҥэр хайдах буолуохтааҕын көрдөрдө. Биһиги оскуолаттан, уһуйаантан ордон кинилэргэ, чахчы, улаханнык болҕомто уурбат этибит. Билигин арыый да атын харахпытынан көрөр буоллубут. Кэмпириэнсийэ кэпсэтии быһыытынан ааста, кыһалҕаларын эттилэр эрээри, хайдах эрэ ыгым соҕустук барда, ситэ ирэ-хоро кэпсэппэтилэр диэх санаам кэлэр. Инникитин арыый атын хабааннаахтык ыытыллара буоллар.
Үөһээ Бүлүүтээҕи техническэй киин дириэктэрэ Василий Николаев:
-Улууспутуттан ахсыа буолан кэлбиппит. Кэмпириэнсийэҕэ сылдьан элбэҕи биллибит. Манна истибиппитин, көрбүппүтүн бэйэбит үлэһиттэрибитигэр тириэрдэхпит, проблемаларбытын уопсай сүбэ мунньаҕынан ырытыһыахпыт. Биһиэхэ материальнай-техническэй базабыт мөлтөх буолан, тустаах бырайыакка үлэлиирбитигэр ыарахаттардаах. Сибээспит даҕаны мөлтөх буолан харгыстары көрсөн ыллыбыт. Билиҥҥитэ 512 оҕо сэртипикээтинэн хабылынна. Кэлэр сылга биһиги улууспут тустаах бырайыакка киирэрэ-киирбэтэ билиҥҥитэ биллибэт. Улуустары ыҥыртаан, санаа атастаһыыта таһаарбыттара, ыйытыы — хоруй быһыытынан ыыппыттара олус үчүгэй.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru