Бу күннэргэ аан дойду болҕомтотун Кытай Ый үрдүгэр үһүс төгүлүн бэйэтин аалын, космическай аппаратын, олордубута тарта.
Кинилэр бу сырыыга Ый буорун төттөрү Сиргэ аҕалар сыаллаахтар-соруктаахтар. Ол аҥаара туолла, аппарат этэҥҥэ кыҥаабыт сирдэригэр тиийэн түстэ уонна икки киилэ боруоба ылан төннөргө бэлэмнэнэр. Даҕатан эттэххэ, бу 1976 сыллаахха сэбиэскэй “Луна-24” диэн аппарат кэннэ хаттаан Ый үрдүттэн Сиргэ аппараты төннөрүү бастакы холонуута буолар.
Улуу Кытай “Чань Э”(Ый Кыыһа) диэн Ыйы чинчийии чаҕылхай космическай бырагыраамата 2007 сыллаахха саҕаламмыта. Бастаан утаа кинилэр икки аппараттара Сир аргыһын чугастан тула көтө сылдьан чинчийбиттэрэ, ол кэннэ икки аппарат Ыйга бэйэтигэр түһэн онно сүүрэр тэриллэри, луноходтары, ыыппыттара. Киһи сөҕүөҕэ, кытайдар биир луноходтара Ый кэтэх, көстүбэт, өттүгэр үлэлиир, чинчийии ыытар. Бу олус уустук бырагыраама чаһы үлэлиирин курдук туох да саахала уонна харыыта суох үлэлээн, Кытай космос куйаарын баһылааһыҥҥа бастакы күөҥҥэ тахсыбытын көрдөрүөн көрдөрдө.
“Чань Э-5” диэн Сиргэ буор сыыһын төнүннэриитэ эрэ буолбатах, бу олус уустук кэнэҕэскигэ бэлэмнэнэр эспэдииссийэ буолар. Ол кэнэҕэски сыал – дьону Ыйга көтүтүү. Маны бу эспэдииссийэ Ый орбитатыгар икки Кытай аппараттара бэйэ-бэйэлэригэр буор боруобатын бэрсээри көрсүһүүлэрэ, стыковкалара туоһулуур. Бу дьонноох космическай хараабыл стыковкаларын бэлэмэ буолара саарбаҕа суох. Бу эспэримиэн табылыннаҕына, сотору кэминэн Кытай тайковнавтара Ыйга көтөллөрүгэр туох да харгыс хаалбата диэххэ син буолан тахсар.
Оттон биһиги диэн боппуруос үөскүүр? Биһиги сыарҕабыт бытаан. Табылыннаҕына эһиил күһүн, 45 сыл буолан баран, дьэ саҥаттаан Ыйга космическай аппарат көтөрө былааҥҥа турар. Сыала – Ый соҕуруу оройугар, полюһугар, түһүү, онно чинчийии. Бу маннык сиргэ биир да куйаар аала түһэ илик. Арассыыйа “Луна-25” куйаар аала «Восточнай» космодромтан көтүөхтээх.
edersaas.ru