Кытай ырыынагы сахалыы «тренд» сабардаата: үөрэбит дуу, хомойобут дуу?

Дьокуускайга Кытай ырыынагар сырыттахха,  сахалыы оһуордаах-мандардаах оҥоһуллубут табаар эгэлгэтэ үксээбитэ харахха тута быраҕыллар. Халадаай, этэрбэс, бастыҥа, илин кэбиһэр, кытыйа-чааскы… Бу биһиги култуурабытын тарҕатар саҥа тренд дуу, эбэтэр айар дьоммут үлэтин сыанатын түһэрэр «контрафакт» дуу? «Эдэр саас» кэрэспэдьиэнэ бу боппуруоска хоруй көрдөөтө.

«Столичнай» ырыынакка киирээт, сахалыы мал-сал атыылыыр табаардара тута харахха быраҕыллаллар. Кыракый брелоктан саҕалаан, улахан киһиэхэ  халадаай көстүүмүгэр тиийэ барыта баар. Бэл, биллэр «Таҥас» хампаанньа бейсболкаларын уонна футболкаларын үтүктэн оҥорбуттара элбэх.

Сыананы көрдөххө:

• Симэхтэр (илин кэбиһэр, бастыҥа, бөҕөх): 1500 — 3500 солк. (көрүҥүнэн дьиҥнээхтэн уратыта суоҕун кэриэтэ, ол эрээри ыйааһынынан чэпчэки, матырыйаала – боростуой тимир).
• Кыһыҥҥы этэрбэс: 8000 — 15 000 солк. (истээх, тириини солбуйар матырыйаалтан).
• Сайыҥҥы этэрбэс: 2000 — 3500 солк.
• Иһит-хомуос: Кыра кытыйаттан саҕалаан, толору сервизкэ тиийэ. Сыаната 450-тан 2500 солкуобайга диэри.
• Таҥас-сап, сэлээппэ: Араас саастаахха аналлаах, сыаната удамыр.

Бу маннык чэпчэки табаар дьон болҕомтотун тардар. Биир өттүнэн, сахалыы истиил киэҥ эйгэҕэ тахсар, ким баҕарар ылынар кыахтанар. Оттон иккис өттүнэн?.. Биһиги ааһан иһэр дьонтон бу туһунан санааларын ыйыталастыбыт.

Айаана Макарова, 26 саастаах, эдэр ийэ: «Мин, холобур, бүгүн сахалыы ырбаахы уонна бэйэбэр сайыҥҥы этэрбэс атыыластым. Сыаната олус чэпчэки, ол иһин ыллым. Хаачыстыбата, биллэн турар, мөлтөх. Этэрбэһим биир-икки ыһыахха эрэ тулуйдаҕына үчүгэй. Оҕом улаатан иһэр буолан, сыл аайы саҥаны ыларбар бу ырыынак табыгастаах. Оттон улааттаҕына, биллэн турар, дьиҥнээх иистэнньэҥҥэ тиктэриэм».

Светлана Барашкова, устудьуон: «Мин ыһыахха анаан мантан бастыҥа уонна кур ылбытым. Сыаната устудьуон хармааныгар сөп түбэһэр, көрүҥэ үчүгэй. Дьиҥнээх үрүҥ көмүс киэргэл олус ыарахан, ону хас биирдии киһи кыайан ылбат. Онон маннык табаар баар буолбута, мин санаабар, үчүгэй. Сынньалаҥҥа, бырааһынньыкка кэтэргэ табыгастаах».

Павел Слепцов, киин куорат ыалдьыта: «Мин бу «Таҥас» бейсболкатын үтүктэн оҥорбуттарын көрөн олус соһуйдум. Матырыйаала, тигиитэ дьиҥнээхтэн тосту ураты. Бренд аатын, ойуутун эрэ ылбыттар. Бу – интеллектуальнай бас билиини  туһаныы буолбатах дуо? Иһиттэри көрдөххө, ойуута-бичигэ майгынныыр, ол эрээри ас-үөл кутарга куттала суоҕа биллибэт. Мин бэйэм оҥорон таһаарааччылары өйүүбүн, онон маннык табаары атыыласпаппын».

Мэтээл иккис өрүтэ

Бу табаардар биир улахан боппуруоһу үөскэтэллэр: саха оҥоһугар, брендтэригэр улахан охсууну оҥорботтор дуо?

1. Олохтоох оҥорон таһаарааччыларга охсуу: Саха сирин маастардара, «Киэргэ», «Сахабулт», «Таҥас» курдук бөдөҥ тэрилтэлэр табаардарын оҥорорго улахан үбү-харчыны, бириэмэни, айар үлэни барыыллар. Дьиҥнээх матырыйаал (тирии, түүлээх, үрүҥ көмүс) сыаната үрдүк. Оттон Кытайга оҥоһуллубут мал чэпчэки синтетикаттан, быласымаастан оҥоһуллар буолан, сыаната быдан чэпчэки. Бу дьон сыанаҕа эрэ олоҕурар кэмигэр, олохтоох оҥорон таһаарааччылары атааннаһыыга тиэрдэр кутталлаах.
2. «Саха оҥоһуга» диэн бренд имиджин түһэрии: Турист эбэтэр ыалдьыт, бу чэпчэки, хаачыстыбата мөлтөх малы көрөн, саха омук оҥоһугун туһунан сыыһа өйдөбүлү ылыан сөп. Бу, дьиҥэр, «култуурунай апроприация» биир көрүҥэ: омук култуурунай элеменнэрин кэммиэрчэскэй сыалллаах ис хоһоонун уларытан убаастабыла суох туһаныы.
3. Куттал суох буолуута: Чэпчэки табаар доруобуйаҕа буортулаах кырааскалаах, токсичнай матырыйааллаах буолуон сөп. Иһиттэр ас-үөл стандартыгар төһө эппиэттииллэрэ биллибэт.

Кытай ырыынага түргэнник сайдар. Норуот тугу сөбүлүүрүн, туохха наадыйарын таба көрөн, тута оҥорон таһаара охсор. Сахалыы истииллээх табаар элбээбитэ – бу биһиги култуурабыт аан дойдуга интэриэһи тардар чинчитэ.

Ол эрээри, биһиги, эдэр дьон толкуйдуох тустаахпыт. Биир күннээх «хайпка» үктэрэн, чэпчэки, хаачыстыбата суох малы ылабыт дуу, эбэтэр бэйэбит дьоммут үлэтин-хамнаһын өйөөн, үйэлээх, ис дууһалаах, дьиҥнээх сахалыы оҥоһугу талабыт дуу? Бу сүрүн ыйытыкка чопчу хоруй суох. Хас биирдиибит бэйэтэ быһаарынар.

Алина Диодорова, ХИФУ устудьуона