Кыра диэмэҥ, иһигэр буорахтаах!

Бөлөххө киир:

Диэх да курдук. Кыра диэн намтата сатыыр бу сырыыга онно суох. Дьэ, кыып-кыра кэчигирэспит кинигэлэри көрөн, бу күннэргэ араас санааҕа кэллим. Кинигэни билбэт киһи суох эрээри, аан дойдуга эгэлгэ кинигэ арааһын билбит аҕыйах эбээт. Былыыр-былыргыттан кинигэни туохтан-туохтан оҥорботохторой? Кумааҕы диэн сүрүн матырыйаала буоллаҕа. Бааллар эбит таас, сүлүүдэ  кинигэлэр, ону таһынан мас, лүөн таҥас диэтэххэ киһи соһуйар, оннооҕор үүнээйи хаппыт сэбирдэхтэриттэн, аһылык буорту араас көрүҥнэриттэн (1 эрэ күн ааҕыллан баран буорту буолар онтуҥ) кытта кинигэни таҥан таһаарарга холоноллор эбит. Дьэ, сүрдээх.

edersaas.ru

Быйыл, икки сыл устата хамсыкка хаайтаран олорор кэрчик кэмҥэ киэҥник бэлиэтэммэтэх Саха сирин национальнай бэчээтин күнүн көрсө “Айар” кинигэ кыһата Национальнай бибилэтиэкэни кытта кыттыһан,  бэрт бэйэлээх “Кырачаан кинигэ” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруһу тэрийэн ыыттылар. Балаһыанньа быһыытынан манна кыра кээмэйдээх кинигэлэри бас билэр дьон күрэхтэрин сэргэ, ким бэйэтэ тутан-хабан кыра кинигэни оҥороругар эмиэ туспа куонкурус буолбута кыттааччылары да, көрөөччүлэри да олус сэргэхситтэ. Биир бэйэм мин бу дьону көҕүлүүр, кинигэҕэ интэриэһи тардарга бары кыаҕы туһанан, эҥинэ бэйэлээх үлэни ыытар, С.А.Ноҕуруодап аатынан “Айар” кыһаны, уруккулуу “Бичиктэрбин” хайҕыах санаам сүгүн олорпот да, сытыарбат да. Тоҕо диэҥ?

Быйыл сайын дьоммут аны… кыра кинигэнэн “ыалдьан” турбуттар. Биллэн турар, “миниатюра” диэн мээрэй мээнэҕэ буолбатах. Итинник ааттаах сэдэх кинигэ ахсааныгар киирэргэ кинигэ кээмэйэ аан дойдуга ирдэнэринэн 76 мм буолуохтаах. Оттон Арассыыйаҕа ити кээмэй 100 мм тэҥнэһэр.

Бу куонкуруска олус үчүгэй кинигэлэр кытыннылар. Дьон кинигэни кэрэхсиирэ, литератураны таптыыра, ааҕыыны сэҥээрэрэ маныаха чуо сыһыаннаах. Анаан мунньар, кэлиэксийэ оҥорор дьон бэйэлэрэ истэриттэн кэрэни сыаналыыр уонна бу быыкаа кинигэ устуоруйатын дириҥник билэллэринэн сөхтөрдүлэр. Киһи эрэ ытыктыах, киэн туттуох дьоно!

Куонкуруска киирбит саамай кыра кинигэ ураты. Үрүҥ көмүһүнэн оҥоһуллубут, 15 мм кээмэйдээх, баара эрэ тыҥырах саҕа! Онтон арыый да улахаттар оҥоһуулара кичээҥитэ! Бөҕөтө-таҕата! Дьиҥ кинигэ курдук испиискэ хаатыттан кыра гына бэчээттэммиттэр. Саамай улааппыта хаарты холуодатыттан арыый да кыра. Сорохторо олус элбэх илиистэрдээх, халыҥ бэйэлээхтэр, кытаанах хахтаахтар. Атыттар эмиэ олус тупсаҕай өҥнөөх хахтарынан киһи болҕомтотун тардаллар. Суруга-бичигэ киһи эт хараҕынан таба көрөн ааҕар да курдуктар бааллар. Сорохторо бытархайа бэрт буолан чахчы луупанан көрөргө анаммыттар.

С.А. Зверев-Кыыл Уола «Сказание о Великой Москве» диэн баара эрэ 6 тылынан тахсыбыт кинигэ манна күрэххэ кэлбит! Тугун баҕас сиэдэрэйэй! А.С. Пушкин «Евгений Онегин» диэн поэмата аны аан дойдуга саамай элбэх ахсаанынан,  350 тыһыынча устууканан тахсыбыт эбит. Ол манна баар! Аны Арассыыйаҕа былыргыттан аатырар Рыковановтар диэн араспаанньалаах ыал дьон хас эмэ үйэ тухары быыкаа кинигэлэри оҥорор уус-уран мастарыскыайдаахтар. Онно оҥоһуллубут кинигэлэр эмиэ бааллар! «Советские спортсмены на Олимпийских играх» сиэрийэ кинигэлэрэ кэлбиттэрэ үчүгэйин, киһи уруккуну-хойуккуну анаарарыгар үчүгэй да оҥоһуулаахтар!

Аны ити сөмүйэ саҕа кинигэлэри анаан оҥорор буоланнар киэргэтэр идэлээхтэр эбит: туспа хаалаахтар, өссө кумааҕынан үүйүллүбүт супер-хахтаахтар, кассета иһигэр угуллубуттар, брелок курдук таҥыллыбыттар, кулуон курдук кэтиллэр, маҕыньыытынан сыстар, өстүөкүлэ хахтаах, муусука доҕуһуоллаах…

Саха сиригэр Семен Данилов «Алаас», Иван Мигалкин «Бэргэн этиилэр», Дархаана «Санньыар» кинигэлэрин сэргэ Турцияттан араас Кораннар,  АХШ, Германия, Италия, Перу, Венгрия, Болгария, Польша, Франция, Беларуссия, Арассыыйа эрэгийиэннэриттэн Биибилийэ уонна атын да литэрэтиирэ үгүс!

Онон, бу да сырыыга “Айардар” аатырдылар, мээнэҕэ хотунан-соҕуруунан араас күрэххэ кыайбат эбиттэр! Олус дириҥ ис хоһоонноох, үөрэтэр-биллэрэр албастаах улахан күрэҕи тэрийдилэр.  Бар дьон итинтэн тэттэн эбии сайда туруо ини буоллаҕа.

Итини элбэхтик тылынан кэпсии сатаабакка, бары сэҥээрээччилэри быыстапкаҕа ыҥырабыт! Улуустартан даҕаны балачча киһи кыттыбытынан бу көрдөрүүгэ турбут кинигэлэри Национальнай бибилэтиэкэ Историческай саалатыгар кэлэн атырдьах ыйын 30 күнүгэр диэри астына биһириэххит диэн эрэнэбин.

Быйылгы аан бастакы куонкурус чинчийэр-билсэр суолталааҕын быһыытынан кылгас кэмҥэ ыытылынна. Ол иһин,  лоп курдук этиллибит болдьоҕор бэс ыйын 30 күнүгэр түмүк таҕыста. “Айар” кыһа генеральнай дириэктэрэ Август Васильевич Егоров, бэйэтэ кэлэксийэниэр буоларын быһыытынан, бу куонкурус ис хоһоонун мындырдык сыныйан көрдө уонна таһымын үрдүктүк сыаналаата.

—Кырачаан кинигэлэри урут “Бичик” таһаара сылдьыбыт буоллаҕына, кэнэҕэскитин оннук бырайыактарга эмиэ киирсиэхпитин да торумнуубут,—диэн кини иһитиннэрдэ.—Ханна да сырыттахха, аан дойду араас быыстапкаларыгар тиийэ, кыра кинигэни биһирээччилэр куруук чуо кэлэн ыйыталлар, “туохтааххытый” диэн туоһулаһаллар, ол кинигэни суолталааччы ахсаана аҕыйаабатын көрдөрөр,  диэтэ кини.

Август Васильевич 5 эрэ саастаах киһи аан бастакы кинигэтин илиитинэн оҥорон куонкуруска кыттыбыт кырачаантан саҕалаан миэстэлэспит бары дьоҥҥо бириэмийэлэрин-бириистэрин, сэртипикээттэрин туттартаата, хайҕал-махтал мааны тылларын тиэртэ.

Национальнай бибилэтиэкэ научнай-чинчийэр Киинин сэбиэдиссэйэ Светлана Иннокентьевна Бойтунова куонкурус туһунан санаатын эмиэ үллэһиннэ.

—Бу быыстапкаттан үөрдүбүт диэхтээҕэр, куонкуруска кыттыбыт кинигэлэр сөхтөрдүлэр диир оруннаах буолла. Манна бибилэтиэкэ пуондатыгар, архыыбыгар да суох кинигэлэр бааллара соһутта. Саамай кыра кээмэйдээх кинигэлээх кыттааччы, дьэ, сэдэх кэлиэксийэлээх эбит диэн биһириирбитин аһаҕастык этэбит,—диэтэ уонна кыттыбыттарга эмиэ сэртипикээттэрин, бэлэхтэрин туттарда.

—Кэрэхсэбиллээх куонкуруска оҕолор кытталлара олус да үчүгэй. Онуоха кинигэ таҥыллыытын бары ирдэбилин тутуспуттара, эбиитин уруһуйдаан тупсарбыттара, чахчы бу оҕо кинигэни ааҕарын-билэрин туоһулуур. Онон мин бэлэхтэрим-бириистэрим оҕолорго ананаллар,—диэтэ бу тэрээһиҥҥэ ыҥырыллан кэлбит, Национальнай бибилэттиэкэни кытта мэлдьи бииргэ үлэлэһэр оҕо суруйааччыта, бэйиэт Светлана Валентиновна Тарасенко.

Куонкурус соруйан кылгас болдьоххо тэриллибит буолан сүүһүнэн кыттааччы суох. Ол эрээри,  кэлиэксийэни бас билээччилэр ахсааннара элбэх, кинилэр бары кыттар түбэлтэлэригэр отой атын түһүлгэ тэриллэригэр саарбаҕа суох буолууһук диэн тэрийээччилэр сабаҕалаатылар, кэнэҕэскитин маннык күрэхтэргэ барыллааһыны оҥордулар.

Кыайыылаахтар уонна биһирэммиттэр:

 1 миэстэ — Попова Розалия Иннокентьевна,

2 миэстэ — Павлова Светлана Никандровна,

3 миэстэ- Бурнашева Анна Никитична.

—  Саамай кыра евро-кинигэ—Павлова Светлана Никандровна;

— Саамай  “кырдьаҕас” кыра кинигэ— Яковлева Лидия Яковлевна; 

— Саамай халыҥ кыра кинигэ –Пахомова Айталина Васильевна;  

— Саамай  эрдэтээҥҥи кыра кинигэ— Пахомова Айталина Васильевна;

— Кыра кинигэни бэйэ оҥоһуута—  1 миэстэ —  Роберт Бурнашев, 2 миэстэ — Михайленко Татьяна Андреевна;

— Икки өрүттээх кыра кинигэ— Прудецкая Александра Васильевна;

— Саамай  элбэх тылынан тахсыбыт кыра кинигэ—Зверева Варвара Сергеевна;

— Саамай былыргы кыра кинигэ—  Павлова Светлана Никандровна;

— Саамай элбэх ахсаанынан тахсыбыт кыра кинигэ—Фролова Ольга Андреевна;

— Саамай кыра кээмэйдээх кыра кинигэ— Попова Светлана Иннокентьевна;

— Методичка кыра кинигэ—  Ноговицына Анна Еремеевна;

— Саамай эдэр кыттааччы “Кинигэни—бэйэ илиитинэн” күрэххэ—Кривошапкина Иустинья—5 саастаах;

Көрөөччү биһирэбилэ:

Чимитдоржиева Бальмижа Бадмаевна, 11 саастаах, «Сунтаар-Хайата», сал. Голенкова Наталья Александровна;

Чимитдоржиева Соёлма Бадмаевна, 11 саастаах;

Чимитдоржиева Елизавета Эдуардовна, 10 саастаах;

Тарасенко Елизавета Павловна, 10 саастаах, «Легенда о каменном человеке».

Онон,  били “күүдээх да саҕа туһалаах” диэбиттии, кыып-кыра кинигэ кытта киһини долгутар, билиини эбэн биэрэ турар модун күүстээх эбит диэн бу күрэх итэҕэттэ. Тыҥырах да саҕа буоллаллар, сүҥкэн ис хоһоонноох, кинигэ долбуурун саамай көстүүлээх сиригэр туруох аналлаах, сүдү баайдаах уонна сайдар кэскиллээх кинигэлэрбитин кэлэн көрүҥ, биһирээҥ.

Кыра буолбатах, улахан буорахтаах кинигэлэр буолан таҕыстылар!

 «Саха сирэ», edersaas.ru саайтка анаан Анисим НЕУСТРОЕВ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0