Быйыл сайын Дьокуускайга олус куйаас күннэр турдулар. Сыралҕан куйаас киһи доруобуйатыгар хайдах дьайарын туһунан комбустиолог-быраас, Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа—Суһал медицинскэй көмө киинин ожоговай отделениетын сэбиэдиссэйэ Светлана Семеновалыын кэпсэттибит.
edersaas.ru
– Биһиги ураты килиимэттээх дойдубутугар сайын ардыгар сыралҕан куйаас күннэр сатыылыыллар. Ол иһин, үгүстэр сөтүөлээри, салгыҥҥа сиэтээри, сынньанаары айылҕаҕа тахса сатыыллар. Ол гынан баран, хомойуох иһин, доруобуйаҕа куттал суох буолуутун уопсай быраабылаларын билбэттэр.
Кырдьык, от ыйын 13-14 күннэригэр олус куйаас өрөбүллэр кэннилэриттэн күн уотугар сиэппит дьон биһиги өҥөбүтүгэр наадыйан кэлэрэ элбээбитэ. Эттэрин тириитин 60 бырыһыана күн уотугар сиэтиллэн, балыыһаҕа киирии түгэннэрэ эмиэ бааллара.
Күн уотугар сиэтии – ультрафиолетовай сырдык дьайыытын түмүгэр тириини сиэтии, бааһырдыы. Бааһырыы дириҥэ күн сардаҥатын анныгар төһө өр сылдьыбыккыттан тутулуктаах. Үрүҥ субалаах, сырдык харахтаах, сырдык эбэтэр кугас баттахтаах дьон күн сардаҥатыгар ордук оҕустарар (10-15 мүнүүтэ да иһигэр). Ону сэргэ, күн сардаҥатын олох тулуйбат, фотодерматозтаах дьон баар буолар. Фотодерматоһу үксүгэр күҥҥэ бааһырыыны кытта буккуйуохха сөп. Статистика көрдөрөрүнэн, аан дойдуга дьон 20 бырыһыана бу ыарыыны кытта алтыһан ааһар.
Санатан эттэххэ, сорох эмтэр (напроксен, фуросемид, доксициклин, хлортиазид, псорален уо.д.а.) күн сардаҥата тириигэ дьайарын күүһүрдэр биэсэстибэлээх буолаллар.
Күн ваннатын ыларга ордук табыгастаах бириэмэ – сарсыарда 8-11 ч. уонна 16-19 ч.. Бу кэмҥэ салгыҥҥа сиэтэр ордук. Тоҕо диэтэххэ, күн күүскэ, ол гынан баран наһаа чаҕылыччыта суох тыгар.
Күн уота сиэбитин хайдах билэбит?
– Күн уотугар сиэтии үксүгэр 1-кы уонна 2-с истиэпэннээх буолар. 1-кы истиэпэннээх бааһырыыга тирии кытарар уонна кыратык иһэр. Үксүгэр төрдүс эбэтэр бэһис сууккаҕар эрэ үтүөрэҕин. 2-с истиэпэннээх сиэтиини кытарбыт тириигэ хабахтар тахсалларынан билиэххэ сөп. Ол эрээри, хабахтар тута тахсыа суохтарын сөп. Күҥҥэ сиэтии хабахтара дьэҥкир, араҕас убаҕаһынан туолаллар. Тэһиннэҕинэ тирии чаҕылхай кыһыл өҥө көстөр. Бааска инфекция сыһыннаҕына, баас 10-15 күн иһигэр чэр хаалларбакка оһор.
Дьиэҕэ эмтэниэххэ сөп дуо?
– Дьиэ усулуобуйатыгар ордук табыгастаах көмө – эти-сиини тымныы уунан ыстарыы, күн уотугар сиэтиллибит тириигэ тымныы компресстары ууруу уонна ууга суураллар төрүттээх маастары (левомеколь, левосин, офломелид) туһаныы. Чэпчэки сиэтиигэ ыарыы уонна тирии иһиитэ бэйэтэ 2-3 хонугунан ааһар, биир нэдиэлэ курдугунан хаҕыланар. Ол гынан баран, сорох түгэннэргэ медицинскэй көмөҕө наадыйыы булгуччулаах. Өскөтүн тириигэр хабахтар тахсыбыт, күн уота бөдөҥ сүһүөхтэриҥ тастарынан бааһырдыбыт эбэтэр киһи биэс ытыһыттан ордук кээмэйинэн бааһырбыт, кыраадыһыҥ тахсар, төбөҥ ыалдьар, эбиитин хотуолуур буоллаххына – күн сыралҕаныгар оҕустарбыккын диэн сабаҕалыахха сөп. Оттон оҕо эмсэҕэлээтэҕинэ уонна тириитигэр хабахтар таҕыстахтарына, суһаллык биһиги отделениебытыгар аҕалыаххытын наада.
Сорох дьон бэйэлэрэ эмтиэкэлэнэллэр. Онуоха этиэм этэ: күн сыралҕаныттан бааһырыыга кыыл-сүөл сыатыттан оҥоһуллубут маастары туттуллубат. Сүөгэйинэн эбэтэр кефиринэн соттулларын туһунан нэһилиэнньэҕэ тарҕаммыт өйдөбүл эмиэ сыыһа. Үөһээ этиллибит бородуукталары туттуу бааска инфекция киирэр кутталын күүһүрдэр, ол түмүгэр баас таһа ириҥэриэн уонна оспутун кэннэ биллэр чэрдэр хаалыахтарын сөп.
Хайдах харыстаныахха?
— Күн сардаҥатыттан сэрэнэр сүрүн ньыманан күн уотуттан харыстыыр сириэстибэлэри туттуу буолар. Билигин кириэм, маас, спрей, арыы, лосьон курдук күнтэн харыстыыр сириэстибэлэр араастара элбэх. SPF бэлиэлээх күнтэн харыстыыр сириэстибэлэр бары тириини күн уотуттан көмүскүүллэр. SPF истиэпэннэрэ 1-тэн 100-кэ диэри сыыппараларынан уратылаахтар. Сыыппарата төһөнөн улахан даҕаны, орто долгуннаах ультрафиолеттан күүскэ харыстыыр. Муҥутуур туһалааҕынан 50+ ааҕыллар. Туттуллар болдьоҕо ааспыт кириэмнэри туһанымаҥ. Таһырдьа күн уотуттан харыстыыр ачыкылары уонна кэтит тэллэгэрдээх сэлээппэни, «тыынар» матырыйаалтан тигиллибит, сырдык өҥнөөх уонна уһун сиэхтээх, атаххытын сабар киэҥ таҥаһы кэтиҥ. Күҥҥэ сылдьар кэмҥитин аҕыйатыҥ, чуолаан 11.00-16.00 чч күлүккэ сылдьа сатааҥ. Күн уота былыттаах да күн тириини эчэтэр кыахтааҕын умнумаҥ. Организм куурбатын туһугар элбэхтик уута иһиҥ, куйаас күннэргэ арыгылаах утаҕы иһэртэн туттунуҥ.
Күн уотугар оҕустарыы
– Күн уотугар сиэтииттэн ураты күн уотугар оҕустарыахха (солнечный удар) эмиэ сөп.
Күн уотугар оҕустарыы бэлиэлэрэ: киһи этэ-сиинэ күүскэ итийэн, кыраадыһа тахсар, көлөһүнэ тахсыбат, тириитэ чаҕылхайдыҥы-кыһыл, кураанах өҥнөнөр, сүрэҕин тэбиитэ күүһүрэр, ыараханнык тыынар, ону-маны суоҕу көрөр-истэр, өйө баайыллан ылар, күүрэр, иҥиирэ тардар.
Хайдах көмөлөһүөххэ?
Өскөтүн киһи күҥҥэ оҕустардаҕына:
— Кинини күлүккэ эбэтэр үчүгэйдик салгылатыллыбыт дьиэҕэ киллэриллэр;
— Уҥан түспэтин туһугар көнө сиргэ сиһинэн сытыарыллар уонна атаҕын кыратык өрө көтөҕүллэр (холобур, соттортон, пледтан валик оҥоруллар);
— Төһө кыалларынан таҥаһын, саатар курун, хаалтыһын, быһа тутар таҥаһын уһулуллар;
— Өйүн сүтэрбит буоллаҕына – айаҕар уонна муннугар хотуо хаалбатаҕын бэрэбиэркэлэниллэр уонна төбөтүн ойоҕоһунан ууруллар. Оччоҕо ыарыһах хотуотугар чачайбат. Тыынарын уонна сүрэҕэ тэбэрин болҕомтолоохтук кэтээҥ – хайа баҕарар түгэҥҥэ реанимация наада буолуон сөп;
— Организмы уопсай сойутуллар (18-20 °С уулаах ваннаҕа угуохха сөп, итии салгыны үрэ-үрэ тириитин дьиэ температуратыгар сөптөөх уунан илитиллэр), төбөтүгэр, хонноҕун анныгар уонна быттыгар мууһу ууруохха сөп, испииринэн илитиллибит губканан сотуллар;
— Хотуолаабат буоллаҕына, тымныы ууну элбэҕи биэриллэр;
— Өскөтүн туруга тупсубатаҕына эбэтэр өссө куһаҕан буоллаҕына, “суһал көмөнү” ыҥырарга тиэтэйиҥ.
Күн уотугар оҕустарыыга анал эмтиир балыыһаҕа сытыарыллар.
Зоя ИГНАТЬЕВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru анаан.