Быйыл Сергей Зверев-Кыыл Уола аатынан Үҥкүү тыйаатырын иһинэн үлэлиир Саха национальнай оркестра (салайааччы СӨ искусствотын үтүөлээх деятелэ Николай Петров) тэриллибитэ 25 сылын туолла.
edersaas.ru
Бу үбүлүөйгэ аналлаах декада чэрчитинэн, кулун тутартан саҕалаан, араас кэнсиэртэр, тэрээһиннэр ыытылланнар, дьон-сэргэ биһирэбилин ыллылар.
Муус устар 27 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын артыыстара бары Саха национальнай оркестрын доҕуһуолунан биир сценаҕа ыллаан-туойан ааспыттарын дьон-сэргэ умнубат, күн бүгүҥҥэ диэри уос номоҕо оҥостор. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр эмиэ Саха оркестрын, «Кыл сахалар» толорууларын көрө-истэ дорҕоон куттаах дьон тоҕуоруһа муһунна.
Онтон ыам ыйын 8 күнүгэр «Кыл Саха» айар киэһэтэ – П.А.Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын кытта кыттыгас бырайыак. «Кыл Сахалар» айар киэһэлэрэ – дорҕооҥҥо, айар кукка үлэлиир икки айар кэлэктииби ситимниир дьоро киэһэнэн буолла. Саха национальнай оркестра Саха тыйаатырын кытары үгүс үлэни ыыппыта. Холобур, саха норуодунай суруйааччыта Суорун Омоллоон 90 сааһын көрсө “Ороһуоспа киэһэтэ”, “Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо” испэктээкиллэргэ үлэлэспиттэрэ.
Кырыымпа кылыйа оонньоото
«Кыл Саха» төрүт дорҕоон бөлөх С.Зверев-Кыыл Уола аатынан Үҥкүү тыйаатырын национальнай оркестрын иһинэн 2014 сыллаахха тэриллибитэ. Бөлөх Саха сиригэр, Арассыыйаҕа, тас дойдуларга да номнуо бэйэтин аатын киэҥник ааттатта, араас куонкурустар лауреаттарынан буолла.
Саха тыйаатырын сценатыгар чахчы да кырыымпа дорҕоонун ырыатын түһүлгэтэ түстэннэ. Ол курдук, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Дмитрий Иванов тойугар уонна Х.Максимов матыыбыгар “Татыйаас барахсан» ырыатыгар, норуоттар икки ардыларынаҕы күөн күрэс лауреаттара Варвара Степанова-Арчыына «Кыырай халлаан кыргыттара» кылыһахтаах ырыатыгар, хомусчут-импровизатор Вероника Лыткина хомуска сыыйа тардыытыгар, Олоҥхо тыйаатырын артыыһа Иванида Бугулова “Ааспат ахтылҕан» ырыатыгар, Валентина Романова—Чыскыырай Е.Слепцова—Куорсуннаах «Сулустаах халлаан» поэматыттан толоруутугар, Айсен Аммосов «Кэҕэ» ырыатыгар, Владимир Боярскай Афанасий Моргусов “Таба күрэҕэ” муусукатын байааҥҥа толоруутугар уо.д.а. саха кылыһахтаах куолаһа уонна кыл дорҕооно кэрэтик силбэнэн, биир күдьүс суккуллар дьикти муусука буолан иһилиннилэр.
«Кыл Саха» бөлөх киэҥник биллэр айымньылары: «Өрөгөй ыһыаҕын» (Н. Петров), «Кылы» (Д.Санников), попуррины (А.Моргусов), “Манчаары” балеттан быһа тардыыны (А.Томскай), «Ат үҥкүүтүн» уонна «Битиини» (А.Самойлов), «Оһуор туос» испэктээкилтэн сюитаны (Василий Зырянов) уо.д. а. толорууларын көрөөччүлэр күүстээх ытыс тыаһынан көрүстүлэр. Кинилэргэ өссө оҕолор, устудьуоннар, уһуйуллааччылар кыттыһан толоруулара саха төрүт дорҕооно биһиги эппитигэр-хааммытыгар, өйбүтүгэр-санаабытыгар иҥмитин туоһуларынан буоллулар.
Саха оркестра сылтан сыл кэҥээн, улаатан, сайдан иһэрин Дмитрий Винокуров салайааччылаах “Дьол” диэн эдэр муусукааннар бөлөхтөрө тэриллибитэ кэрэһилээтэ.
Саха тыйаатырын артыыстара Ирина Никифорова, Прокопий Данилов, Зоя Багынанова, Елизавета Потапова, Надежда Ушницкая, Дмитрий Михайлов, Кирилл Семенов, Татьяна Легантьева, Лена Маркова бэйиэттэр Сэмэн Данилов уонна Иван Гоголев-Кындыл хоһооннорун кырыымпа кырылыыр тыаһыгар толорбуттарыттан куппут-сүрбүт уоскуйда.
Ити курдук, «Кыл Саха» кэнсиэригэр кэлбит көрөөччүлэр ырыанан кэһиилэнэн, хоһоонунан күндүлэнэн үөрэ-көтө тарҕастылар. Этэргэ дылы, саха төрүт дорҕооно – кыл кырылыы тохтор кылыһаҕа куппутун-сүрбүтүн өрүкүттэ, санаабытын сааһылаата, сүргэбитин көтөхтө.
Бу күн өссө «Кыл Саха» бөлөх CD-дискэтэ сүрэхтэннэ.
Новатор-маастар
Кэлиҥҥи кэмҥэ саха төрүт үстүрүмүөнүн — кыл кылыһаҕы сөргүтүү, оҥоруу уонна онно оонньооһун тэтимнээхтик сайынна. Саха оркестрын уратытынан инструменнар кыл струналаахтара, саха төрүт дорҕоонун, кылыһаҕын чопчу биэрэллэрэ буолар. Новатор-маастар, «Кыл Саха» ансаамбыл солиһа Руслан Габышев көмүс тарбахтарыттан чочуллан тахсыбыт көмүлүөк быһыылаах саха кыла номнуо дьон-сэргэ да, муусука эйгэтин идэлээхтэрин да сэҥээриилэрин ылла. Маастар аҕыйах сыл иһигэр элбэх инструмены айан таһаарда. Ол курдук, түүр омуктарга былыр-былыргыттан баар, онтон силиктэнэн-мутуктанан кэлбит кылынан оонньонор инструменнартан бастакылара – ох саа инструмены оҥорон, кини атын бырааттыы омуктары улаханнык сөхтөрдө уонна астыннарда. Р.Габышев кылыһахтаах кылга толорооччу быһыытынан эмиэ бастыҥнара. Маастар кылга оонньоотоҕуна, исписэлиистэр этэллэринэн, «оһуокай дорҕооно доллоһуйар, тойук дьүрүскэнэ кутуллар, көтөр-сүүрэр саҥата тиллэр, айылҕа уһуктар, кут-сүр өрүкүйэр…».
ЫСПЫРААПКА:
Руслан Габышев – ансаамбыл солиһа, оркестр артыыһа, норуоттан тахсыбыт талаан;
Анна Томская – ансаамбыл салайааччыта, СӨ култууратын туйгуна;
Анюта Иванова – Саха оркестрын дирижера, СӨ култууратын туйгуна;
Вероника Лыткина – Марк Жирков аатынан Дьокуускайдааҕы музыкальнай колледж преподавателэ;
Вера Григорьева – оркестр артыыһа, СӨ култууратын туйгуна;
Зоя Васильева – оркестр артыыһа, СӨ култууратын туйгуна;
Афанасий Томскай – СӨ үтүөлээх артыыһа, оркестр артыыһа;
Афанасий Федоров – оркестр артыыһа, СӨ култууратын туйгуна;
Дмитрий Винокуров – оркестр артыыһа, СӨ култууратын туйгуна;
Прокопий Сыроватскай – Олоҥхо тыйаатырын артыыһа;
Дьулустаан Никифоров – оркестр артыыһа,
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru Панкратий Петров түһэриилэрэ