Саха сиригэр 60-80-с сыллар култуураҕа, профессиональнай ускуустубаҕа биир саамай өрө көтөҕүллүүлээх, букатын саҥа, үгүс сонун сүүрээннэри киллэрбит олус интэриэһинэй, үтүө кэмнэр этилэр. Өрөспүүбүлүкэбит араас муннуктарыттан түмсүбүт эдэр, устудьуон ыччат тыйаатырдартан тахсыбат этибит.
Ити чааһыгар табыллыбыт көлүөнэбит диэн бэйэбитин ааттанабыт. Саамай сөбүлээн сылдьар сирбит — П.А. Ойуунускай аатынан Саха судаарыстыбаннай мусукаалынай-драматическай тыйаатыра. Оччолорго, билиҥҥи Опера уонна балет тыйаатыра дырааманы кытта бииргэ этэ. Ол кэмнэргэ этэ дии, көрөөччү саха балетын биир саамай чаҕылхай сулуһун, прима-балеринатын Клавдия Иванованы көрөөрү, анаан-минээн тыйаатырга кэлэрэ!
“Чурумчуку” (Ж.Батуев) балекка – Ньургуйаана, “Золушка” (С.Прокофьев) – Золушка, Жизель — “Жизель” (А.Адан), Никия — “Баядерка” (Л.Минкус), Барышня —“Барышня и хулиган” (Д.Шостакович), Джульетта —“Ромео и Джульетта” (П.Чайковскай), Ева — “Сотворение мира” (А.Петров) Эсмеральда — “Собор Парижской Богоматери” (Ц.Пуни), о.д.а. Ф.Шопен “Шопениана”, Д. Салиман-Владимиров «Священный Ильмень» балеттарыгар РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх артыыһа Клавдия Иванова эмиэ сүрүн партиялары үҥкүүлээбитэ. Кини героинялара ураты истиҥнэрин, киһи быһыытынан кэрэлэрин, эйэҕэстэрин, нарын иэйиилээхтэрин, дьоҥҥо өйдөнүмтүөлэрин оччотооҕу искусствоведтар үгүстүк бэлиэтээбиттэрэ.
Клавдия бу таптыыр идэтинэн үлэлии сылдьан, аналын көрсөн ыал буолбута, оҕоломмута. Сахалыы аат соччо үөдүйэ илигинэ, 1967 сыллаахха, эдэр төрөппүттэр Клавдия “Чурумчуку” балекка биир бастакы, саамай сөбүлүүр дьоруойун аатынан кыысчааннарын Ньургуйаана диэн сүрэхтээбиттэрэ. Клавдия Алексеевна кэргэнин, биллиилээх хируру, мэдиссиинэ наукатын дуоктарын, аатырбыт спортсмены Алкивиад Исидорович Иванову билбэт, өйдөөбөт киһи диэн ордук аҕа көлүөнэҕэ суоҕа чахчы. Мэдиссиинэ эйгэтигэр үөрэнээччилэрэ, утумнааччылара элбэхтэр.
Эдэркээн Клавдия Новосибирскайдааҕы хореографическай училищены ситиһиилээхтик бүтэрэн кэлээт, айымньылаах үлэ үөһүгэр киирбит таптыыр тыйаатырыгар 30-ча сыл устата ханнык сүрүн партиялары толорбутун, хас испэктээккэ кыттыбытын ааҕан сиппэккин.
Оттон бу нарын-намчы балерина гостуруоллуур биригээдэни кытта биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сылдьыбатах улууһа диэн биир даҕаны суох диэтэххэ, киһи өссө төгүл сөҕөр эрэ…
Кини 1945 сыл ыам ыйын 4 күнүгэр – салгыҥҥа үөрүүлээх, кэтэһиилээх “КЫАЙЫЫ!” диэн күндү, күүтүүлээх, күүстээх тылы кытта тэҥҥэ күн сирин көрбүтэ. Биир дойдулаахтара дьабыллар кинини “Кыайыыны аҕалбыт кыыс” диэбиттэр этэ…
Баҕар ол иһин оҕо эрдэҕиттэн күүстээх санаалаах, тулуурдаах, дьулуурдаах буоллаҕа… Чахчыта да оннук. Баара суоҕа 10 саастаах кыысчаан, хамыыһыйа талла диэн, дьонуттан, дойдутуттан тэйэн, бастаан Дьокуускай куоракка мусукаалынай интэринээт-оскуолаҕа кэллэҕэ, онтон быдан ыраах Новосибирскай куоракка балет ускуустубатыгар үөрэнэ тиийдэҕэ…
Билигин Клавдия Алексеевна, төрөөбүт Мэҥэ Хаҥалаһын улууһун Ытык киһитэ, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Сиэннэрин Дарханы уонна Даланы улаатыннарыста. Сөбүлүүр дьарыктарын сөргүттэ. Үтүө кэмнэргэ, диибит, биир саамай сөбүлүүр дьарыга – айан-сырыы. Кини, кыыһа Ньургуйаана Алкивиадовна тэрийэр театральнай, онтон да атын ааптарыскай туурдарын саамай көхтөөх кыттааччыта. Саҥа дойдуларынан, куораттарынан сылдьарын олус сөбүлүүр. Хас сырыы аайы үгүс саҥа дьоннуун билсэр, дьүөгэлэнэр, доҕоттордонор. Хаартысканан сөбүлээн дьарыктанар. Таптыыр тиэмэтэ – айылҕа кэрэтэ, олох чаҕылхай түгэннэрэ. Чөл олох көхтөөх тарҕатыһааччыта. Хас сарсыарда аайы ыраас салгыҥҥа тахсан хаамар, чэбдигирдэр хамсаныылары оҥорор, сэрээккэлиир.
— Клавдия Алексеевна, оттон бу билиҥҥи судургута суох балаһыанньаҕа, дьаҥ кэмигэр бары да дьиэҕэ олордохпут, онуоха Эн ордук тугунан сөбүлээн дьарыктанаҕын? — ыйытабын мин.
— Дьиэҕэ олордоххо эрэ табыллар буоллаҕа. Тулуйуоҕуҥ, кытаатан. Оччоҕуна эрэ бу дьаҥы кыайыахпыт. Мин архыыппын бэрийэбин, хаартыскаларбын наардыыбын, бэрээдэктиибин, өссө да элбэх, бүтэрэ иликпин. Уонна уруккуттан сөбүлүүр дьарыгым – баайыы. Үлэлии сылдьан бириэмэ булбат этим. Биэнсийэҕэ барыахпыттан, сөргүппүтүм, оттон билигин, дьиэҕэ олорон, эгэ эрэ буоллаҕа, бириэмэ булабын, дьарыгырабын. Уонна, оттон, оҕуруоппут үлэтэ саҕаланан эрдэҕэ…
Биллэн турар, билигин тыйаатырга, премьераларга көтүппэккэ сылдьарбын, коллегаларбын, дьүөгэлэрбин кытта көрсүһүүлэрбин, истиҥ сэһэргэһиилэрбин олус суохтуубун. Бу харантыын бүтэн, барыта этэҥҥэ буолан, дьоммун-сэргэбин кытта көрсүөхпүн баҕарабын, — диир Клавдия Алексеевна.
Үбүлүөйдээх кэрэ кэминэн, 75 сааһынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлээн туран, биһиги таптыыр артыыспытыгар чэгиэн-чэбдик доруобуйаны уонна баҕа санаалара туола туралларыгар баҕарыаҕыҥ!
Олоҕун олуктара
- 1945 сыллаахха ыам ыйын 4 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Дьабыл нэһилиэгэр Нуораҕанаҕа төрөөбүтэ.
- 1956 сыллаахха Дьокуускай куоракка Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо мусукаалынай оскуолатын виолончель кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ.
- 1958-1964 сылларга Новосибирскайдааҕы хореографическай училищеҕа ситиһиилээхтик үөрэммитэ.
- 1964-1993 сылларга П.А.Ойуунускай аатынан Саха судаарыстыбаннай мусукаалынай-драматическай тыйаатырыгар балет артыыһынан айымньылаахтык үлэлээбитэ.
- 1993-2004 сылларга – Дьокуускайдааҕы Оҕо ускуустубатын оскуолатыгар классическай үҥкүү уонна балет устуоруйатын педагога.
Татьяна МАРКОВА.
Сүрүн хаартыскаҕа: «Чурумчуку» (Ж.Батуев) балекка Ньургуйаана — Клавдия Иванова.