Быйылгы үбүлүөйдээх Улуу Кыайыы күнэ уратылаах буолла. Халлааммыт да туругунан, дьон таһырдьа тахса сатаабата. Онон, бары иһирдьэ олорон, бэлиэ күнү дьиэ кэргэнинэн көрүстүбүт, биһиэхэ эйэлээх халлааны бэлэхтээбит аҕа көлүөнэбитин эҕэрдэлээтибит, уоттаах сэрии дьоруойдарын, үлэ фронун кыттыылаахтарын, тыыл бэтэрээннэрин – аҕаларбытын-эһэлэрбитин, ийэлэрбитин-эбэлэрбитин сылаас, махтал тылларынан аҕынныбыт-санаатыбыт…
Ольга ХАРАЙБАТОВА, «Муусука — барыбытыгар» Бырайыак киинин салайааччыта, доцент, юридическай наука кандидата, РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
— Улуу Кыайыы күнүгэр, сыллата, үгэс быһыытынан, “Өлбөт үйэлээх полк” сэлэлии хаамыытыгар кыттан, аҕабыт, эһэбит, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ Михаил Прокопьевич Ефимов мэтириэтин киэн тутта өрө көтөҕөн кэлбиппит. Чурапчы оройуонуттан биэс ини-бии Ефимовтар сэриигэ барбыттара. Икки уол, Николай уонна Константин, сэрии толоонугар Ийэ дойдубут иһин олохторун толук уурбуттара. Гавриил Ефимов уордьаннаах, мэтээллээх, икки баттыкка өйөнөн, Алексей Ефимов бойобуой мэтээллэрдээх, дойдуларыгар тыыннаах эргиллибиттэрэ. Буойун-учууталлар олоххо тардыһыыларынан, элбэх оҕоломмуттара. Биһиги бииргэ төрөөбүт аҕыспыт.
Быйылгы уратылаах Улуу Кыайыы күнүгэр биһиги дьиэ-кэргэнинэн түмсэн, 1945 сыллаахха бэс ыйын 24 күнүгэр Москваҕа Кыһыл Болуоссакка буолбут Кыайыы параадын, тэлэбиисэринэн, сөҕө көрдүбүт. Онтон, быраатым Алексей Михайлович Ефимов аҕабыт, эһэбит туһунан “Улуу бэйиэт уонна саха саллаата” диэн видео-кэпсээнин сиэннэрбитигэр иһитиннэрдибит.
Биһиги аҕабыт, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, буойун-учуутал, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Михаил Прокопьевич Ефимов, өссө Чурапчытааҕы педучилищеҕа үөрэнэ сылдьан, нуучча классическай литературатыгар, поэзиятыгар ордук ылларбыта. Улуу Пушкин поэзиятын олус таптыыра. 1943 сыл саҥатыгар Сибиирдээҕи отделение 20-с хайыһар биригээдэтин састаабыгар биһиги аҕабыт Бологое станцияттан Ильмень күөл хайысхатынан ыарахан маршрукка туруммута. Хас биирдии саллаат 20 киилэ таһаҕастаах үрүссээктээх, илиитигэр автоматтаах. Оттон онно эбии биһиги аҕабыт икки саамай сөбүлүүр кинигэтин – Гроссман Пушкин туһунан суруйуутун итиэннэ философияҕа сылабаары үрүссээгэр куруутун укта сылдьара… Оттон биир түгэҥҥэ, Псковскай уобаласка, Михайловское сэлиэнньэ аттынан ааһан иһэн, бачча чугаһаан баран, Пушкин ородобуой уһаайбатын булан, Александр Сергеевич көмүллэ сытар сиригэр тиийэн сүгүрүйээри, чааһыттан хаала сыспытын, хата, Улуу Пушкин аата көмөлөһөн, барыта этэҥҥэ быһаарыллыбыт. Ол курдук кини, бу уоттаах сэрии да ортотугар сылдьан, бэйэтин романтическай уонна инникигэ эрэллээх, оптимистическай күүстээх санаатын хаһан даҕаны ыһыктыбатаҕын, Улуу Пушкины сыаналыырын, өрө тутарын туһунан, убайдара Алексей Михайлович кэпсээнин эдэр көлүөнэлэрбит олус болҕойон иһиттилэр. Киэһээ оҕолор, сиэннэр, хос сиэммит Артем буолан, эбээ бэрэскитин сии-сии, сэриилээх киинэ көрдүбүт, санаабытын атастастыбыт. Онон, холобур, мин култуура үлэһитэ киһи, бу иннинэ наар тэрээһин үлэлэргэ сүүрэ-көтө сылдьыбыт эбит буоллахпына, быйылгы Улуу Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүн, аан дойдуга covid пандемиятынан биллэриллибит хааччахтааһынынан, дьиэ кэргэмминээн олорон, ирэ-хоро сэһэргэһэн, олус истиҥник-иһирэхтик бэлиэтээтибит.
Татьяна МАРКОВА.