Атырдьах ыйын 14 күнүгэр, «САХАМЕДИА» пресс-киинигэр Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылыгар анаммыт биир чаҕылхай тэрээһин кыттыылаахтара суруналыыстары ыҥыран, бэйэлэрин сырыыларын туһунан сырдаттылар. Кинилэр соторутааҕыта Муома улууһун сиригэр баар, Саха сирин муҥутуур үрдүк “Победа” чыпчаалыгар (3003 миэтирэ үрдүктээх) Кыайыы былааҕын таһаарбыттара. Эспэдииссийэ кыттыылаахтара хас киһи буолан, хайдах быһыылаахтык бэлэмнэнэн, төһө кэми бараан бу кытаанах сырыыны түмүктээбиттэрин туһунан ирэ-хоро кэпсээтилэр. edersaas.ru
Эрдэ суруйбуппут курдук, “Победа” чыпчаалы өксөйүүгэ 12 киһи кыттыыны ылбыта. Эспэдииссийэ кыттааччылара сыалларыгар тиийиэхтэригэр диэри 1700 килэмиэтир усталаах ыарахан сырыыны ааспыттара. Сатыы, вездеходунан, табаларынан, тыынан айаннаан тиийбит маршруттара, саамай ыарахан, бэһис категорияҕа киирсэр. Бу маршрут ааптара Георгий Цыпандин маршрут туһунан бу курдук кэпсээтэ:
— Бу категорияҕа киирсэр маршрутка турунарга анал көҥүл ирдэнэр. Саха сиригэр баар квалификационнай хамыыһыйа бэһис категорияҕа көҥүл биэрэр быраааба суох, онон таҥмыт маршрутнай кинигэбин Новосибирскайга ыытан көҥүл ылбыппыт. Бу курдук ыарахан айаҥҥа кырата 70% кыттааччылара уопуттаах альпинист буолуохтаахтар. Уонна биллэн турар, бары кыттаччылар эрдэттэн бэлэмнэниэх тустаахтар. Биир сыл кэриҥэ эрчиллибиппит, Чочур Мырааҥҥа тиэхиньикэҕэ үөрэппитим, былырыын Уус Ньараҕа, Сарычев сиһигэр ыттыбыппыт. Онон бу сырыыга үчүгэй эрчиллиилээх буоламмыт барыта этэҥҥэ ааста.
Бу тэрээһини саҕалаабыт уонна салайбыт Бэтэрээннэр уопсапстыбыннай тэрилтэлэрин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников, маршрут ааптарыгар улахан махталын биллэрдэ:
— Бу эспэдииссийэни бырайыак быһыытынан санаан баран аан бастаан Георгий Ионовичтыын сүбэлэһэ тиийбитим. Тоҕо диэтэххэ билэр этим, кини өр сыллар тухары Кыайыы чыпчаалыгар тиийэр баҕа санаалааҕын. Уонна альпинизмынан дьарыктанар дьон иһигэр кини курдук ити дойдулары билэр киһи аҕыйаҕын. Онон, бу ийэ дойдуга бэриниилээх буолууну көҕүлүүр тэрээһиммит табыллыбытыгар кини оруола олус улахан.
Эспэдииссийэ кыттыылаахтарын иһигэр соҕотох дьахтар Галиа Дьячковская маршрут туһунан маннык кэпсээтэ:
— Муома сирэ олус кэрэ! Сарсыарда аайы айылҕа кэрэтин сөҕө-махтайа уһуктар этим. Көһүппүтүм курдук, бу айан кырдьык, олус ыарахан этэ. Сылдьыбатах киһи санаатыгар сырыыбыт саамай уустук өттө “Победа” чыпчаалын дабайыы курдук көстүөҕэ. Ол эрэн, 1700 килэмиэтир устата, олус кутталлаах, ыарахан түгэннэр элбэх этилэр. Холобур, Буордаах өрүскэ катамаранынан устуу, олус дьулаан этэ. Хата биһиги дьолбутугар уу киирэн турар этэ, онон харгыстарга таастар син уу анныгар саһаннар, устуубут арыый чэпчэкитик ааспыта. Эр дьон миигин аһынан, үрүксээкпэр хас да киилэнэн аҕыйах таһаҕаһы укпуттара.
Чыпчаалга өксөйүү ыараханын эспэдииссийэ хаһаайыстыбатын сэбиэдиссэйинэн анаммыт Кононов Гаврил бигэргэттэ. Кини ИДьМ бэтэрээнэ, хас даҕаны бойобуой операция кыттыылааҕа буолар, онон күчүмэҕэй сырыы диэн тугун бэрткэ билэр:
— Эспэдииссийэ хаһаайыстыбатын тэрийээччинэн ананан баран, ас-үөл өттүн арыый минньигэс, сонун гына таҥа сатаабытым. Ону Георгий Ионович көрөн баран, талбыт рационум табыллыбатын эппитэ. Биир киһиэхэ сууккаҕа 500 грамм ас ананар, онтукабыт 5000 ккалорийга тэҥнэһиэхттэх эбит. Хайаларга тиийэн эрэ баран бу дьаһал суолтатын өйдөөбүтүм — үөһээ ыттыыга хас биирдии грамм суолталаах буолан тахсар. Аҕыйаҕы ыллаххына аччыктыыгын, элбэҕи ыллаххына сылайаҕын. Онон бу сырыыга элбэҕи биллим-көрдүм. Сырыы туһунан эттэххэ — ыарахан. Галия сотору-сотору “Туох ааттаах кэрэний!” диэн саҥа аллайар этэ даҕаны, кырдьыгынан эттэххэ, сынньана олорон хаартыскаҕа эрэ көрөн баран, ааспыт сирдэрбит кэрэлэрин өйдөөн көрбүтүм.
Айылҕа кэрэлэрин үөһээттэн устууга эспэдииссийэ саамай эдэр кыттыылааҕа Айаан Местников өҥөтө улахан. Кини квадрокоптер көмөтүнэн, эрдэ ким даҕаны итинник үөһээттэн устубатах айылҕа кэрэлэрин устан, бу айан умнуллубат түгэннэрин үйэтиттэ. Айаан ХИФУ 1-гы куурсун устудьуона, маннык ыыстык маршрутка маҥнайгытын кытынна. Кини этэринэн, Георгий Ионович эрчийиитэ сырыыны ситиһиилээхтик туоруурга улаханнык көмөлөспүт.
Хайаны дабайыыга үп өттүнэн улахан көмөнү оҥорбут «Японец» тэрилтэ дириэктэрэ Афанасий Алексеев пресс-конференцияҕа кыттыыны ылла:
— Маннык тэрээһиҥҥэ аҥардас баҕа эрэ санаа күүһүнэн кыаллара саарбах. Онон ааспыт кыһын Василий Васильевич бу аахсыйа туһунан эппитигэр, мин сонно тута көмөлөһөргө быһаарыммытым. Мин эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ үгүс урбаанньыттара бу үтүө баччыны үөрүүнү кытта өйөөбүттэрэ.
Эспэдииссийэ кыттыыллаахтара таласпыт хайаларыгар 1945 сыллаахха “Победа” диэн аат Улуу кыайыыны чиэстээн иҥэриллибитэ. Уһук Илин муҥутуур үрдүк чыпчаала — экстремальнай туризмы сөбүлээччилэр саамай уопуттаахтара холонор хайалара. Онон Кыайыы сылын 75 сылыгар анаммыт, былаах көтөҕүүлээх өксөйүү, ыччаты Ийэ дойдуга бэриниилээх буоларга угуйар, сүдү суолталаах тэрээһин буолара саарбаҕа суох. Эспэдииссийэни хара маҥнайгыттан өйөөбүт, тэрээһинигэр көмөлөспүт Ыччат уонна социальнай коммуникациялар министиэристибэтин салайааччыта Степан Саргыдаев бу бачыыны олус күүскэ сыаналыырын туһунан эттэ:
— Былырыын өрөспүүбүлүкэҕэ Кыайыы Былааҕын эстафетата ааспыта. Ол кэмҥэ биһиэхэ Василий Местников кэлэ сылдьыбыта, бу толкуй үөскээбитэ — Кыайыы хайатын чыпчаалыгар Кыайыы былааҕын таһаарыы. Бу уустук сыалы ситиһиилээхтик толорбут хамаанда, туох да омуна суох улуу дьаыаланы оҥордулар! Аныгы кэм оҕолоругар ааспыт көлүөнэ Улуу кыайыытын туһунан санатар үтүө быһыы-майгы буолла.
Кыайыы былааҕын куопуйатын кытта эспэдииссийэ дьоно бэйэлэрин сэриигэ кыттыбыт, тыылга үлэлээбит өбүгэлэрин мэтириэттэрин таһааран, “Өлбөт полк” аахсыйатыгар кытыннылар. Эспэдииссийэ кыттыылаахтара бары көмөлөспүт тэрилтэлэргэ, дьоннорго улахан махталларын тиэртилэр.
Егор Карпов, «Саха Сирэ», edersaas.ru
Инники сирэйгэ хаартыска эспэдииссийэ архыыбыттан ылынна, атын хаартыскалар ааптар түһэриилэрэ