Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаланар кэмигэр билиҥҥи Кутана сиригэр 2 нэһилиэк баара: Маар Күөлгэ кииннээх — Хаҥалас нэһилиэгэр «Октябрь 15 сыла», «2-с Пятилетка» колхозтар киирэллэрэ, начальнай оскуола, маҕаһыын, нэһилиэк сэбиэтэ бааллара.
edersaas.ru, Ньургуяна Егорова
Кутанаҕа кииннээх — Мочууһун нэһилиэгэр «Ленин» аатынан, «Кыһыл Кэккэ» колхозтар, начальнай оскуола, маҕаһыын, нэһилиэк сэбиэтэ, ааҕар балаҕан бааллара. 1941 — 1945 сс. сэриигэ 197 киһи барбыта, онтон 122 киһи эргиллибэтэҕэ. Нэһилиэк биирдиилээн колхозтарыттан сэриигэ барбыттара: «Ленин» колхозтан – 48 киһи, өлбүтэ – 20 «Кыһыл Кэккэ» колхозтан – 36 киһи, өлбүтэ — 15 «2-с Пятилетка» колхозтан – 31 киһи, өлбүтэ – 15, «Октябрь 15 сыла» колхозтан – 16 киһи, өлбүтэ – 8, «Коммунар» колхозтан – 43 киһи, өлбүтэ – 21, «Большевик» колхозтан – 29 киһи, өлбүтэ — 16, 1-кы, 2-с хомуурга барбыттар үгүстэрэ Арҕааҥы фроҥҥа түбэһэн сэриилэспиттэрэ. Хотугулуу арҕааҥҥы фронт Старая Русса оройуонугар Кутана нэһилиэгиттэн 7 киһи кыттыбыта суруктарыттан биллэр: Николай Степанов, Иван Макаров, Семен Андреев, Алексей Егоров, Иннокентий Попов, Прокопий Крыжановскай, Андрей Данилов, Калининскай туһаайыыга: Никифор Иванов, Алексей Акимов, Степан Иванов, Иван Назаров, Иван Спиридонов уо.д.а. хорсун быһыылары көрдөрбүттэрэ. Алексеев Иван Родионович «Москва таһыгар сэриилэһэ сылдьабын» диэн суруга дьонугар кэлбитэ. Ити кэннэ киниттэн туох да сурах биллибэтэҕэ. Петров Иван Сергеевич – 413-с стрелковай дивизияҕа сэриилэспитэ. Кимэн киириигэ улаханнык контузияланан, илиитин тосту ыттаран дойдутугар эргиллибитэ. «Хорсунун иһин» медаллаах. Гурьев Марк Михайлович – артиллерист, Москва, Сталинград куораттары көмүскэспитэ, Ростов уобалаһын фашистартан босхолооһуҥҥа сэриилэһэ сылдьан геройдуу охтубута, Малая Толмачка сэлиэнньэ таһыгар көмүллэ сытар. Данилов Иннокентий Афанасьевич, Попов Иннокентий Егорович, Иванов Василий Наумович, Иванов Кирилл Федорович, Саввинов Григорий Егорович уо.д.а. саастарын үгэнигэр сылдьар Кутана чулуу уолаттара сэрии толоонугар охтубуттара. “Кыһыл Кэккэ” колхозтан Васильев Мелетий Аввакумович Сталинградтааҕы сэрии кыттыылааҕа, Паулюс генералы билиэн ылыыга сылдьыспыта, старшай лейтенант, Кыһыл Сулус орден, элбэх бойобуой мэтээллэр кавалердара. Максимов Борис Герасимович, младшай лейтенант, 1 Украинскай фроҥҥа сылдьан сэриилэспитэ. Иккитэ улаханнык бааһыран дойдутугар 1945 с. муус устар ыйга эргиллибитэ. Бу уоттаах сэрии биир да ыалы тумнубатаҕа. Биир дьиэ кэргэнтэн 3 киһиэхэ тиийэ сэриилэспиттэрэ. Ол курдук, «Ленин» аатынан колхозтан Токуев Николай Григорьевич (Дойдороҥ уус) 3 уола: Михаил, Уйбаан, кыра Уйбаан; «Кыһыл Кэккэ» колхозтан 3 бырааттыы Винокуровтар: Василий Ленинград уобалаһыгар 1943 с., оттон Терентэй 1943 с. көмүс унуоҕа Германияҕа хаалбыт курдук, Софрон 1943 с. үлэ фронугар хабыллан Кэбээйигэ балык бултааһыныгар сылдьыбыт. 2-с «Пятилетка» колхозтан 3 бырааттыылар: Федоров Александр, Николаев Сэмэн, Герасим Михайловичтар, Акимов Алексей 3 уола – Василий, Егор, Алексей Алексеевич 2 «Кыһыл Сулус» орден кавалера. «Октябрь 15 сыла» колхозтан Иванов Дьаакып 2 уолаттара Василий, Григорий сэриилэһэр фроҥҥа, 2 уолаттара Никифор, Степан – үлэ фронугар хоту балыкка; Афанасьев Мефодий уола Ньукулайдыын, Иванов Никита Андреевич уола Ньукулайдыын уо.д.а. Тыылга үлэлээччилэргэ сорук улахана: сүөһү ахсаанын сарбыйбакка, ыһыы сирин салгыы кэҥэтэн, үрдүк үүнүүнү ыларга, Туруктаҕа мас кэрдиитигэр, Кэмпэндээйигэ туус таһыытыгар, почта, нэьилиэк дьаамын сүүрдүүтүгэр, түүлээх бултааһыныгар, байыаннай нолуокка, фроҥҥа ичигэс таҥаһы тигиигэ сорудах — былаан түһэрэ. 1942-43 сс. Никифоров Макар Алексеевич дьону түмэн биригээдэ тэрийэн, мууһу аннынан балыктаан, кыһын устата 3 тн. балыгы оборуона фондугар туттаран, Советскай правительствоттан Микоян илии баттааһыннаах грамотанан наҕараадаламмыттара.
Николай Иннокентьевич Иванов төрөппүттэри уонна колхоз саламтатын кытта кэпсэтэн интернат астарар. Итии аһылыгы тэрийэн, тулаайах оҕолор хоргуйууттан быыһаммыттара. Тимуровскай хамаанда тэрийэн «Армия кэргэнэ» диэн сэриигэ барбыт дьон кэргэттэригэр көмөнү оҥороллоро. Мочууһун нэһилиэгэ сэрии сылларын устата Кыайыы туһа диэн: оборона фондугар харчынан 54381 солк. «Советская Якутия» танковай колонн оҥоһуутугар 4840 солк., босхоломмут оройуоннарга көмөҕө 1360 солк. хомуйан туттарбыттара. 61 тыһ. солк. сайыам облигацияларынан хомуйбуттара. 18 киилэ 450 гр. үрүҥ көмүһү туттарбыттара. 124 паара куллука, үтүлүк иһэ, 840 уст. куобах тириитэ хомуллан фроҥҥа хас да төгүл баһыылка ыыппыттара. Маҥнайгы, иккис, үһүс байыаннай сайыамнары төлөөбүттэрэ.
Бэлэмнээтэ Ньургуяна Егорова, Сунтаар улууһун Трофим Кириллин аатынан модельнай бибилэтиэкэ кылаабынай библиотекара