Сааскы күн уйаара-кэйээрэ биллибэт күөх халлаанҥа чаҕылыччы тыкта. Ыам ыйа саҕаланан, кыыдааннаах кыһыны быһа чигдитийэн сыппыт хаар ууллан, уулусса чалбах-бадараан буолла. Сылгы чыычааҕа дал таһынааҕы харалдьыкка тохтубут от сыатын итигэстээн сии сылдьан, хотон иһиттэн саас ортолоох, салгын сиэн хараарбыт уһун ньолоҕор сирэйдээх киһи тахсан кэлбитигэр соһуйан, “чычып-чычып” диэн саҥара-саҥара көтөн тахсан от күрүөтүн сиэрдийэтигэр олордо.
Ыстапаан хараҥа хотонтон тахсан, чаҕылыйа тыгар күн уотуттан хараҕа саатан, балай эмэ, чарапчыланан тулатын көрөн турбахтаата, онтон саҥатык оҥоһуллубут мансардалаах дьиэ диэки хаамта. Күүлэҕэ киирэн хотонун таҥаһын устан көхөҕө ыйаталаата, курданарыгар диэри сыгынньахтанан баран урукумуонньукка суунна. Суунан бүтэн, саннын,харыларын сотторунан кичэйэн сотто турдаҕына, күүлэ аана арыллан, ойоҕо Мааса дэриэбинэ сонуннарын тэбээбитинэн киирэн кэллэ:
– Үлэбиттэн кэлэн иһэн маҕаһыыҥҥа таарыйан аастым, табаар бөҕө тахсыбыт. Атыыһыт Мааппа эбиэттиир да бокуойа суох атыы-эргиэн үлүгэрэ, дэриэбинэ дьахталлара онно саантаан, саахарга мустубут сахсырҕа курдук биир кэм тула көтүү. Ээ арба, Тырбыыкына Наадьалыын аргыстаһан кэллибит, эрэ Куола сордоох кэнники күннэргэ букатын мөлтөөн сытар үһү. Эн, бииргэ үөрэммит атаскын баран көрсүөҥ да баар эбит… Ааранан мин кыбыстан сиргэ эрэ тимирбэтим…
Ыстапаан ойоҕун кэнники тылларын кулгааҕын таһынан аһарда, ыараханнык ыалдьа сытар доҕорун санаан сүр ыараханнык үөһэ тыынна, сотторун туппутунан олох маска тиийэн олордо.
“Куола… атаһым эрэйдээх былырыыҥҥа диэри сүүрэ-көтө, үлэлии-хамсыы сылдьыбыта, өссө биэс уон саастаах үбүлүөйбүн бэлиэтиэхпит, бэлэххин бэлэмнии сырыт диэбитэ… Онтон күһүөрү куоракка киирэ сылдьан балыыһаҕа көрдөрүммүт этэ… ону быраастар хааныҥ буорту буолбут, эмтэниэххэ наада диэн балыыһаҕа туппуттара. Саҥа дьыл иннигэр аҕай дьиэтигэр тахсыбыт сураҕын истэн бара сылдьыбытым, киһим өрүү буоларын курдук күө-дьаа буола көрсүбүтэ, ол эрээри дьүдьэйбитэ-көтөхтөрбүтэ сүрэ… Бэйэтэ ырыган киһи ситэри ыран, киэҥ харахтара чөҥөрүһэн, иэдэстэрэ уһуктанан, хойуу хара баттаҕа сэдэхсийэн тараҕай аҥардаах буолбут этэ…
Бииргэ улааппыт киһибэр бара сылдьыбатаҕым ый буолбут ээ… Наар үлэ-хамнас бүтэн быстыбат, сах сиэтин ити бүппэт түбүгү! Билигин чэйдээт даҕаны бараммын доҕорум тиһэх күннэригэр көх-нэм буолуом!”
– Хайа доҕоор, тугу санаан итиннэ соҕотоҕун олордуҥ. Киирэн эбиэттээ, – Ыстапаан санаатын быһан, ойоҕун саҥата киэҥ күүлэ иһин толорон кэбистэ.
Ыстапаан Тырбыыкыннар дьиэлэрин аанын аһан, боруок нөҥүө атыллаан киирбитэ, дьиэ иһэ сылаас салгынынан уонна туох эрэ эмп сытынан тунуйа көрүстэ. Хос иһиттэн дьиэлээх хотун Наадьа тахсан:
– Дорообо, Степа… Коля эйигин күүппүтэ ыраатта, – диэбитигэр, Ыстапаан кыбыстан умса көрөн кэбистэ уонна:
– Ээ… хайдах эрэ бириэмэ суох курдук… эҥин… – диэн үлүгүнэйэ былаастаан ботугураата.
– Кэл, киир, – Наадьа хос диэки ыйда.
Ыстапаан хоско сыбдыйан киирбитэ, доҕоро уһуктаҕас эбит, кинини көрөөт өһөн эрэр харахтара кэҥии түстэ, балай эмэ сэниэлээхтик:
– Оо, Өстүөпэ уол бэйэтинэн тиийэн кэллэ… Хайа доҕор, туох сонун?
– Миэхэ, үлэ киһитигэр, туох улахан сонуна кэлиэй… оттон… эн хайдаххыный? – Ыстапаан итинтэн ордугу булан хардарбакка мух-мах буолла.
– Тыый доҕор, сүүрэ-көтө сылдьар киһиэхэ эйиэхэ сонун-нуобас буолунай буоллаҕа… куспут болдьоҕо өйүүн саҕаланар дуу?.. – Куола доҕорун диэки көрбүтүгэр, анараа киһи көхсүн этиппэхтээн баран:
– Ээ… сарсын түүн кус көҥүлэ аһыллар…
– Оо… эн обургу дурдаҕа киирэргэ хомуна сырыттаҕыҥ… оттон мин… – Куола муҥатыйардыы саҥаран иһэн тохтоон хаалла.
– Мин үс ынаҕым төрөөн, ыһыыга бэлэмнэнэн, дьиэбэр хонор хоноһо буолан сылдьабын, – Ыстапаан күлбүтэ буолла.
– Ээ, буоллаҕа… – хос иһигэр уу-чуумпу бүрүүкээтэ, онтон Куола:
– Доҕоор, Өстүөпээ… били Омоохпут көлүччэтин кытыытыгар ньалыар уу тахсыбыта буолуо… Эн күн бүгүн киирэн көрбөккүн ээ, дурдалары сөргүтэ таарыйа, баҕар, биир эмэ түүн киирэн хонсуом этэ дии саныыбын. Эн обургу үс биэрэстэ сири сатыы даҕаны сүүрэн киирэн көрөн тахсыаҥ буоллаҕа… – диэн баран, тоҥолоҕор тайанан, аҕылыы-аҕылыы оронугар олордо.
Маны истэн Ыстапаан тылыттан матта. Бу аттыгар, күннэрэ ааҕыллан сытар дии санаабыт доҕоро, кус болдьоҕун туһунан истээт букатын уларыйа түспүтүттэн соһуйда даҕаны, сөхтө даҕаны.Туох да диэн хардарыан билбэккэ олорбохтоото, онтон:
– Куолаа… – диэн баран ах барда.
– Доо… эн миигин эрдэ харайан эрэҕин ээ, быһыыта… эн биһикки түөрт уонча сыл сааламмыппыт… өссө биир сааскы кус болдьоҕун мүччү туппат инибит… хата Наадьабар бакаа тугу да этимэ… – Куола уһуктаах сыҥааҕын хамсатан сымыһаҕын быһыта ыстыырдыы тутунна, өһөстүк уоттаах харахтарынан биир сири көрөн олордо.
Ыстапаан дьиэтигэр баран иһэн ол ааспыт оскуола сылларын санаан кэллэ: ”Арааһа, алтыс-сэттис кылааска үөрэнэ киирэн баран быһыылааҕа, биирдэ күһүн балаҕан ыйын бүтүүтэ, ити атаспынаан Куолалыын кустуу барбыппыт, кыракый көлүччэлэри кэрийэн баран төннөн истэхпитинэ, Омоох күөлүгэр соҕотох хаас олороро. Биһиги чугаһаабыппытыгар, хаас чолос гына түһээт, көппүтэ. Салгыҥҥа өрө дайан тахсаат, улуу көтөр арҕаа уһук диэки сапсына турбута, биһиги чохчос гына олоро түспүппүт. Ол олорон көрдөхпүтүнэ, хааспыт төттөрү эргийэн утары иһэр эбит. Киһим биир уостаах уон алта халыыбырдаах саатын (биир саалаахпытын уларсыһа сылдьан ытарбыт) ыга туппутунан мин диэки хайыһан: “Ноо… ити хааһы өлөрдөхпүтүнэ, саалана сылдьыбыппытын истэн учууталларбыт мөҕөллөрө буолуо”, – диэбитэ сибигинэйэ былаастаан. Мин тугу даҕаны быыс булан саҥарбатаҕым, хаас уун-утары (уонча миэтэрэ быһыылааҕа) көтөн күпсүтэн кэлбитигэр, киһим оччойо-оччойо кыҥаан баран ытан саайбыта, аар тайҕа маанылаах көтөрө ымыр да гыммакка соҕуруу диэки даллаахтыы турбута. Куолам итэҕэйбэтэхтии хааһы батыһыннара көрө турдаҕына, мин киһибэр: “Бараахтаата… ол оннугар кимтэн да мөҕүллүбэт буоллубут”, – диэбитим, иккиэн күлсэн тоҕо барбыппыт. Онтон күөлтэн тэйэн иһэн киһим этэр: “Өстүөпээ… кимиэхэ да кэпсээйэҕин сөп?” – диэбитэ уонна мин диэки ааттаспыттыы көрөн кэбиспитэ. Мин кимиэхэ да кэпсиэм суоҕа диэн эрэннэрбитим, ол тылбын билиҥҥээҥҥэ диэри тутуһа сылдьабын”.
Ыстапаан киэһээҥҥи ыам кэнниттэн, атын көлүнэн Омоох күөлүгэр киирэн, дурдалары сөргүтэн таҕыста. Киэһэ боруҥуйуута кэлэн дьиэтигэр киирэрин кытта кэргэнэ Мааса:
– Эйиэхэ Наадьа эрийэ сырытта, куолаһыттан иһиттэхпинэ ыгылыйбыт, туохха наадыйдыҥ диэн токкоолоспотум, эн бэйэҥ киниэхэ эрийэ сырыт, – дии тоһуйда.
– Алоо… Надя, дорообо.
– Дорообо, Степа, доо иһит эрэ… бэҕэһээ эн кэлэн барыаххыттан киһим хайдах эрэ сэргэхсийбиккэ дылы буолла… сарсыарда туран кыратык аһаата уонна эмиттэн кыккыраччы аккаастанна, – Наадьа куолаһа иһилиннэ.
– Бэҕэһээ… чэ уопсайынан… маннык, Куола сарсын кус болдьоҕо аһыллыытыгар дурдаҕа киирсэн хонсуом диэбитэ, – Ыстапаан саҥара турдаҕына, Надя саҥата быһа түстэ:
– Тыый, кэбиһиий, доҕор! Иллэрээ күн быраас Валя киирэн көрөн баран, миигин куукунаҕа ыҥыран таһаарбыта уонна ”киһиҥ “чугаһаабыт”… тулуйа сатаа”, – диэбитэ.
– Баҕар,.. һм… һм, доҕорум бүтэһик баҕа санаата буолуо диэн быһа гыммаккабын сөбүлэстэҕим… – Ыстапаан үөһэ тыынна.
– Оо, дьэ… хайыах бэйэбиний… муҥар, Коля ньоҕойо… эппитин хайаан да толорор идэлээҕин бэйэҥ бэркэ билэҕин… чэ, оттон… күөлгүтүгэр киирэн көрөргүт буолуо… – дьахтар уйадыйбыт куолаһа иһилиннэ.
Сарсыныгар күн арҕаалыырын саҕана Ыстапаан түөрт көлүөһэлээх тэлиэгэтин атыгар көлүйэн, өйүөтүн, мончууктарын тиэнэн Тырбыыкыннар олбуордарын ааныгар кэлэн тохтоото. Ону эрэ күүтэн турбут курдук кэлииккэ аһылла биэрэн, эрин батыһыннаран Наадьа санныгар саа, үрүсээк сүгэһэрдээх тахсан кэллэ.
Ыстапаан чугаһаан кэлэн доҕорун тэлиэгэҕэ ыттарыгар көмөлөһөөрү илиитин сарбатан эрдэҕинэ, анарааҥҥыта киэр хаһыйан баран, балай эмэ сыралаһан бэйэтэ тахсан олордо.
– Степа, доҕоргун бүөбэйдии сылдьаар дуу… – Наадьа тугу эрэ биттэммиттии, хараҕын уутун эриттэн кистээн киэр хайыһан туран, ботугуруу хаалла.
Ыстапаан доҕорун дурдатын иннигэр уонча мончуугу олордон баран, бэйэтин олоҕун диэки эрэһиинэ тыынан устан кэллэ. Дурдатын иһигэр киирэн саамыланан олоруор диэри халлаан дьыбарсыйан, бороҥуйан барда. Саҥа оннун булан, саатын ииттэ олордоҕуна, кынат тыаһа сырылаата, көҕөн саҥата маатырҕаата, өр-өтөр буолбата, Куола дурдатын диэки уу тыаһаата, талаан тахсан эрилиҥнээтэ. «Оо… уол билигин да баартаах эбит ээ… төһө эрэ дэлби тэптэрэр», – Ыстапаан саа тыаһыырын күүтэ сатыы олордо. «Тыый тоҕо ыппат… оол хараарсан көстөллөр, иккиэлэр… атыырдаах тыһы буоллаҕа… аны… киһим…» – дии санаата, бу кэмҥэ кустар көтөр тыастара өрө күлүбүрүү түстэ, кынаттарын тыаһа ыраата турда.
– Куолаа… Куолаа… – Ыстапаан дурдатын аанын тоҕо солоон таһыгар ойон таҕыста.
– Тугуй, доҕор? – киһитэ хараҥаттан хардарда.
– Тоҕо ыппатыҥ?
– Тыый, доҕор, кус болдьоҕо аһыллыа өссө да чаас аҥаарыттан ордук баар ээ, – киһитин холку куолаһын истэн, Ыстапаан «һуу» диэтэ.
Түүн туох да биллибэтэ, арай ханна эрэ ыраах саа тыаһа «дор» гынна, халлаан суһуктуйа сырдаан барда. Ыстапаан сиэркилэ курдук килбэйэр уу ньуурун көрө олорон: «Куола эрэйдээх төһө да ыар ыарыыга ылларан уһугулаан сырыттар, билигин даҕаны санаатын түһэрбэт, киэҥ көҕүстээх киһи… кус болдьоҕо аһыллыа эрдэ диэтэҕэ үһү… бэҕэһээ киэһэ дурдаҕа киирэн иһэн: «Өстүөпээ, мин бу сиртэн күрэннэхпинэ, Наадьабар күүс-көмө буолаар эрэ… көрө-истэ сылдьаар», – диэхтээбитэ, кэргэнин туһугар кыһаллан эрээхтээтэҕэ…» – дии саныы олорон устунан ааспыт сыллары ахтан кэллэ. «Тохсус кылааска үөрэнэ кэлбиппит, биһиги кылааска атын оройуонтан саҥа кыыс кэлбит этэ, самыытыгар тиийэ үүммүт уһун суһуохтаах маҥан сирэйдээх Надя кыыс бастакы уруокка хааман күөгэлдьийэн киирбитигэр уолаттар бары даҕаны сонургуу көрбүттэрэ. Куола биһикки даҕаны атыттартан хаалсыбатахпыт. Аҕыйах ый иһигэр бодоруһа охсон, үһүөн бииргэ киинэҕэ сылдьарбыт, киэһээҥи дьыбарга күүлэйдии хаамсарбыт. Кыыс хайабытын даҕаны ордук туппатаҕа… онтон… оскуоланы бүтэрээт Куола биһикки аармыйаҕа барбыппыт… мин үс сыл муораҕа сулууспалыы барбытым, оттон киһим Читаҕа мотострелковай чааска түбэспит этэ. Бастакы икки сылга Надяттан сурук бөҕө тутарым, онтон үһүс сылбар ол суруктар быһаҕынан быспыт курдук эмискэ кэлбэт буолан хаалбыттара. Сулууспам болдьоҕо бүтэн, сэтинньи бүтүүтэ Дьокуускайга көтөн кэлэн, вокзалга киирэн иһэн Куолалаах Надяҕа ыы-муннубунан кэтиллэ түспүтүм. Доҕотторбун көрөөт, үөрэн даллах гыммытынан чугаһаан кэлбитим, дьонум миигин көрөн буруйдаах оҕолуу умса туттан туран, аат эрэ харата дорооболоһон баран, саҥата суох барбыттара. Онтон Куола мух-мах буолан: «Өстүөпээ… биһиги Надялыын ыал буолбуппут», – диэн ботугураабыта…»
Ыстапаан саа тыаһыттан өрө ходьох гына түстэ, санаатын ситимэ быстан хаалла. Доҕорун дурдатын иннигэр биэс-алта кус булумахтана сытарын көрө биэрдэ: «Тыый хаһан кэлэн түспүттэрэй… оо уол оҕото, хаһы да хоһулатан баран биирдэ саба типтэрбит… көр-көр өссө биир атыыр моонньоҕон төттөрү эргийэн кэлэн түстэ». Ыстапаан киһитэ ытарын күүтэ олорбохтоото: «Хайа… тоҕо ыппат?» Атыыр моонньоҕон «курук-курук» диэн саҥара-саҥара, дурда иннигэр устан сундулуйа сылдьымахтаан баран, көтөн туран тус хоту айанныы турда. Булчут өссө балай эмэ күүтэн олорбохтоото, онтон тыытыгар киирэн доҕорун булдун хомуйардыы эрдэн чалбааттанна. Алта өлбүт куһу тыытыгар тамнаан баран дурда анныгар тиксэ-тиксэ: «Хайа, доҕоор, дьэ үчүгэй бултуйуу буолла ээ», – диэн саҥарда, курумуу саппыкытын оһун түһэрдэ, дурданы өҥөс гынаат: «Бай, утуйа охсубут дуу». Куола саатын кууһан баран, аҥар ойоҕоһугар харахтарын симэн, туохтан эрэ сылайбыт курдук, эмиэ да астыммыт-дуоһуйбут курдук туттан, уоһугар биллэр-биллибэт мичээр олорон сытарын көрөн турбахтаан баран, Ыстапаан дурданы аһан, киһитин уһугуннарардыы илиититтэн тардыалаата: «Куолаа,.. тур, доҕор…» – диэн иһэн дьик гына түстэ: «Оо… бараахтаабыт… тоҕо соһуччутай… тоҕо хомолтотой…»
Дурда ойоҕоһугар турар лэкэҕэ олорон Ыстапаан: «Оо дьэ… Куола биһикки бу көлүччэҕэ төһөлөөх куһу сууһарбыппыт буолуой… төһөлөөх күһүҥҥү хаһыҥҥа ала кулуну төрөтө-төрөтө, өлөрбүт куспутун ылаары бу күөл уутун кэспиппит буолуой… ол бэйэтэ бу күөлүн кытылыгар тиһэх чааһын көрүстэҕэ… Кус болдьоҕо… кус булдун абылаҥа… өлбүтү да тилиннэрэр аптаах абылаҥ!» – хараҕын уута ыгыллан тахсыбытын туттуммата.