IV. Александра Семеновна – Бөтүрүөбүс таптала
Бүгүн, балаҕан ыйын 5 күнүгэр, саха көҥүл тустуутун аан дойдуга, Олимп чыпчаалыгар таһаарбыт улуу тириэньэр, айылҕаттан айдарыылаах педагог Дмитрий Петрович Коркин төрөөбүтэ 92 сылын туолла.
Баара суоҕа 6 сааһыгар, аҕата Петр Кириллович Коркин, ийэтэ Мария Андреевна эрдэ өлөннөр, үс бииргэ төрөөбүт төгүрүк тулаайах хаалбыттара. Сэрии сылларыгар 14 сааһыгар ииппит дьонун Лазаревтары кытта Чурапчы көһөрүллүүтүгэр түбэһэн, хоту Булуҥҥа баран, эдэркээн олоҕор өссө биир кытаанах тургутууну ааспыта. Дмитрий Булуҥ оройуонун Бороҕон нэһилиэгин 7 кылаастаах оскуолатыгар ситиһиилээхтик үөрэммитэ, манна гимнастиканан дьарыктаммыта. Салгыы Дьокуускай куорат 2 N-дээх оскуолатыгар спортивнай секцияларга эрчиллэн, ГТО-ҕа куорат үс төгүллээх кыайыылааҕа буолар. 1952 сыллаахха Дмитрий Коркин Ленинградка А.И.Герцен аатынан пединститукка киирэр. Үөрэҕин сылларыгар көҥүл тустуунан, самбонан дьарыктанар, бастакы разряд нуормаларын толорор, кэлин Ленинград чөмпүйүөнэ, “Буревестник” ДСО күрэхтэһиитин иккис призера буолар. Үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн, дьиҥ патриоттуу санаатынан дойдутугар Сахатын сиригэр, Чурапчы оройуонугар үлэлии-хамсыы кэлэр. Кини тус көҕүлээһининэн, Арассыыйаҕа аан бастакы оҕолорго спортивнай интэринээт-оскуоланы астарар. Хайыы-үйэҕэ 60-с сыллар бүтүүлэригэр кини иитиллээччилэрэ Арассыыйа, Бүтүн Сойуус таһымнаах күрэхтэһиилэр фавориттара буолаллар, салгыы өссө үрдүк чыпчаалларга дабайаллар. Чурапчы спортоскуолатыттан 175 ССРС спордун маастара, 12 норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, 4 ССРС спордун үтүөлээх маастара иитиллэн тахсыбыттара. Дмитрий Коркин тириэньэр быһыытынан сулустаах чааһа 1976 сыллаахха буолбута, кини үөрэнээччилэрэ Роман Дмитриев, Павел Пинигин уонна Александр Иванов Монреальга ыытыллыбыт Олимпиадаҕа чаҕылхай кыайыылары ситиһэннэр, спорт сайдыытыгар сүҥкэн кылааты киллэрбиттэрэ.
Хас сыл аайы бу күннэргэ Саха АССР үтүөлээх учуутала, Саха АССР, РСФСР, ССРС үтүөлээх тириэньэрэ Дмитрий Петрович Коркин олоҕун, үлэтин туһунан кэпсиир “Куоркуннуу олоруохха, Куоркуннуу айыахха” диэн Татьяна Гоголева ааптардаах быыстапканы “Хотугу сулус” ДТРА көҕүлээн ыытар. Тэрийээччилэр быйыл үһүс сылын бу быыстапканы өссө кичэйэн бэлэмнии сылдьаллар. Быыстапкаҕа “Куоркун хамаандата”, кини соратниктара, биир сыал, идиэйэ туһугар олохторун анаабыт дьон туһунан киэҥник сырдатар былааннаахтар. Кинилэр ортолоругар Дмитрий Петрович олоҕун эрэллээх аргыһа, таптыыр кэргэнэ, бары ытыктыыр киһибит, педагог Александра Семеновна КОРКИНА баар.
Бу бэлиэ күннэргэ мин Дмитрий Петрович олоҕор, үлэтигэр саамай үтүө сабыдыаллаах, этэргэ дылы, “уҥа илиитэ” буолбут эрэллээх, чугас дьонун уонна араас сылларга интэринээт-оскуоланы бүтэрбиттэр санааларын түмтүм. Биллэн турар, бастакынан, Дмитрий Петрович “…мин олохпор ситиһиим, дьолум, табыллыым, кыайыым – эйигин көрсөн ыал буолуум”, — диир киһитэ Александра Семеновнаттан, Дмитрий Петрович туһунан биһиги ааҕааччыларбытыгар анаан кэпсии түһэригэр көрдөстүм.
Александра КОРКИНА, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Д.П.Коркин кэргэнэ:
— Мин санаабар, Дмитрий Петровичтыын аан бастаан биһиги 1966 сыл сэтинньитигэр интэринээт оскуолаҕа көрсө түспүппүт, билсиспиппит. Кини наар выездка сылдьар, дьиэтигэр тохтообот этэ. Онон, элбэхтик суруйсар буолбуппут. Үксүн суругунан, сороҕор тэлэгэрээммэнэн, төлөпүөнүнэн сибээстэһэрбит. 1967 сыллаахха ыал буолан, интэринээккэ олохсуйбуппут. Ыал буолан баран, Дмитрий Петровичка боппуруос турбута — оскуолаҕа үлэлиигин дуу, эбэтэр тустууга дуу, диэн. Мин, таптыыр дьарыккынан дьарыктан, тустуугар сырыт, диэбиппэр наһаа үөрбүтэ, онтон ыла үөрэ — көтө оҕолорун кытары тустуунан дьарыктаммыта.
Саамай дьоллоох күннэр элбэхтэр этэ. Ол, оҕолор араас таһымнаах күрэхтэһиилэргэ ситиһиилэрэ үгүс үөрүүнү аҕалаллара. 1976 сыллаахха Олимпийскай оонньууларга үс саха оҕото, биһиги оҕолорбут Роман Дмитриев, Саша Иванов, Павел Пинигин өрөгөйдөөх ситиһиилэрэ бүтүн Саха норуотун үрдүк үөрүүтэ, дьоло буолбута.
Үлэтин былаанын бэйэтэ оҥороро, мин онно орооспот этим. Профсоюз бэрэссэдээтэлэ буолан, кэлэктииби күүскэ түмпүтэ, үлэ бөҕөнү үлэлииллэр этэ, онно кыра кыттыгастаах буолуом. Дмитрий Петрович үөһэттэн айдарыылаах, айымньылаах үлэһитин алтыспыт дьоно — сэргэтэ үчүгэйдик билэллэр. Кинини ким да утарбат, бары үөрэ-көтө түмсүүлээхтик үлэлииллэрэ, ытыктыыллара. Олоххо көрүүбүт биирдиҥи буолара, ону Дмитрий Петрович, «наһаа муокас, барытыгар сөп түбэсиһэн иһэбит» диирэ. Биирдэ да мөккүспэтэхпит, кыыһырсыбатахпыт, ону биһиэхэ иитиллибит үс оҕобут туоһулуохтара.
Куоркуннар ыал
Саханы саха дэппит киһи Дмитрий Петрович аналын, тапталын Александра Семеновна сэмэй кэпсээнин истэн баран, аатырбыт тириэньэр олоҕуттан маннык биир түгэни санаан кэлэбин: 1956 сыллаахха кини Ленинградтааҕы А.И.Герцен аатынан педагогическай институту ситиһиилээхтик бүтэрээт, Чурапчыга, Одьулуун 7 кылаастаах оскуолатыгар нуучча тылын, литературатын учууталынан, завуһунан анаммыт. Тута манна тустуу секциятын аспыт. Уолаттары бэркэ дьарыктыырын көрөн, Чурапчы орто оскуолатыгар эмиэ секция аһарга көрдөспүттэр. Дьэ онно, оҕолору дьарыктаары Дмитрий Петрович нэдиэлэҕэ үстэ, бүтүн 4 сыл устата (!) Одьулуунтан улуус киинигэр 12 биэрэстэлээх сири сатыы хааман кэлэрэ, уонна биллэн турар, киэһээ хойут эмиэ сатыы төннөн барара…
Дмитрий Коркин ити сыралаах үлэтэ таах хаалбатаҕа, 1957 сыллаахтан үлэлиир интэринээт-оскуола баазатыгар 1966 сыллаахха кини ыра санаата — оҕолорго спортивнай интэринээт-оскуола (ДЮСШ) аһыллыбыта.
Билигин, Дмитрий Петрович биир бастыҥ үөрэнээччитин, соратнигын, көҥүл тустууга ССРС спордун маастара, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Петр Николаевич КАЛАЧЕВ кэпсээнин истиэҕиҥ, мин киниттэн биир идэлээҕин Александра Семеновнаны киһи, ыал ийэтин, педагог быһыытынан уонна спортивнай оскуола кини олоҕор оруолларын туһунан санаатын этэригэр көрдөстүм:
—Александра Семеновна 1936 сыллаах төрүөх. Үрдүкү кылааска сырыттаҕына оройуоҥҥа анаммыт алта «Комсомольскай стипендия»-тан биирэ киниэхэ тиксибит. Сэмэйэ бэрт буолан, онтон сүрдээҕин кыбыстар эбит… Кини 1952 сыллаахха 7 кылааһы бүтэрэн баран педучилищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Онтон 1956 сыллаахха кини үөрэҕин бүтэрэн Усуйаанаҕа Казачье сэлиэнньэтигэр икки сыл учууталлаабыта. Александра Семеновна эдэр сылдьан хоп-хойуу, икки гына өрүммүт уһун суһуохтаах этэ. Оччотооҕу кэмҥэ кыргыттар сүрдээх тэтэркэй имнээх буолаллара. Ону кыбыһыннахтарына, сүрдээх үчүгэйдик кытаран тахсааччылар. Александра эмиэ оннук эбит этэ. Кинини уолаттар интэриэһиргии көрөллөрө элбэх буоллаҕа. Ол эрээри кини бэйэтин аналлааҕын кэтэспит эбит. Биирдэ Дьокуускайтан төннөн иһэн Бэстээххэ Дмитрий Коркины көрсөр. Дмитрий Петрович Чурапчыттан Дьокуускайга тустууктар хамаандаларын салайан иһэр эбит. Кинилэр онно көрсөннөр, кыратык кэпсэтэн ааспыттар. Коркин этэр эбит: “Мин онтон эйигин кытта төттөрү Чурапчыга барса сыспытым, ону күрэхтэһии наһаа улахан суолталааҕын билинэр буолан, хамаанданы илдьэ барарга күһэллибитим”, — диэн… Александра Семеновна оскуолаҕа учууталлыы сылдьан комсомольскай, уопсастыбаннай үлэҕэ олус көхтөөх эбит этэ, аны сценаҕа ыллыыр да, үҥкүүлүүр да эбит.
Кэнники Дьокуускайга 14-с нүөмэрдээх оскуолаҕа бэрт айымньылаахтык, үчүгэйдик үлэлээбитэ. Александра Семеновна олоҕун кэргэнигэр анаабыт киһи буолар. Оччолорго, сэбиэскэй былааска, куоракка да, тыа сиригэр да ас-таҥас нуорма буолара. Ыал ийэтэ, уруогун кэнниттэн эт атыылаһаары, куорат маҕаһыыннарын унньуктаах уһун уочараттарыгар турара. Дмитрий Петрович ынах этиттэн атыны сиэбэт буолан, Александра ол уочараттарга, дьон испиискэ маһа курдук анньыһар буоланнар эрэ, сууллубат эбит. Ону билэн Дмитрий Петрович, «мантан инньэ мин эт сиэм суоҕа» диэн хомойон тыл ыһыктыбыт этэ… Кэлин биир дойдулаахтара көмөлөһөннөр, Чурапчыттан эт ылар буолтара. Итинник уустук сыллар этэ. Оччолорго Дмитрий Петровиһы куоракка ыҥыран аҕалан бараннар (партия обкома дьаныһан туран тылыгар киллэрэн), массыынанан да хааччыйар кыахтара суоҕа. Кини мэлдьи сатыы сылдьара. Итинник кэмнэр этилэр… Дмитрий Петрович Александра Семеновналыын олус эйэлээхтик, дириҥник таптаһан, бэйэ-бэйэлэрин өйөһөн, үчүгэйдик, дьоллоохтук олорбуттара. Кинилэр сыбаайбаларын бастаан Дириҥ оскуолата тэрийбитэ. Онно интэринээт-оскуола учууталлара сылдьан бараннар, киэһэ төннөн кэлээт, тууннэри мунньахтаабыттар, биһиги онтон хаалыа суохтаахпыт, диэн, уонна сыбаайба тэрийбиттэр. Оччолорго ситиһии кэлэн иһэрэ, холобур, 1965 сыллаахха Вячеслав Карпов оҕолорго Сойууска чөмпүйүөннээбитэ. Олохтоохтор, оскуола үлэһиттэрэ эдэр ыалы Коркиннары өйүү, үөрэ көрсүбүттэрэ. Кинилэргэ манна оскуола-интэринээт территориятыгар дьиэ тутан биэрбиттэрэ.
Коркиннар сайын аайы манна Чурапчыга дьиэлэригэр, тэлгэhэлэригэр наhaa үчүгэйдик сынньанааччылар. Дмитрий Петрович кэргэнин, “бу дойдуга баар ситиhиим эн эрэ — мин оҕом» диир эбит этэ. Ол иhин ити сахаларга, эр киhи да, дьахтар даҕаны таптыыр кэргэнин «мин оҕом» диирэ. Бу сахаларга уруккуттан баар итинник истиҥ сыhыан ээ…
Александра Семеновна кыыһынаан Геялыын сайын айыы Чурапчыга, тэлгэhэлэригэр тахсалларын, чугас ыаллара, доҕотторо-табаарыстара бары үөрэ көрсөбүт.
Бэйэм туспунан эттэххэ, 3 сыл армия кэнниттэн, Дмитрий Петровиһы үтүктэн, СГУ-га нуучча тылыгар үөрэммитим. Оскуола-интэринээккэ үөрэнээччиттэн дириэктэргэ тиийэ бары эйгэтигэр сырыттым, уонна саамай сүрүнэ – Дмитрий Петрович Коркины көрсөн, олохпун кинини холобур оҥостон, олордум.
Татьяна ГОГОЛЕВА:
—Дмитрий Петрович Коркин аҕыйах саҥалаах киhи этэ. Ол гынан баран, үөрдэҕинэ хараҕа хайдах курдук дириҥин мин сөҕө көрөрүм. Чурапчы күөлүн үрдүнэн, хатыҥ чараҥҥа киэhэ аайы салгын сии кэргэнинээн Александра Семеновналыын күүлэйдииллэрэ. Онно кэргэнэ айылҕаҕа уп-уhун суhуоҕун хайаан да намылыччы туhэрэр этэ. Күнүһүн кинини оскуолаҕа үлэлиир кэмигэр суhуоҕун туhэрэ сылдьарын биhиги хаhан да көрбөт этибит. Дмитрий Петровичтыын иккиэн олус үөрбүт, дьоллоох харахтаах, Эбэ үрдүнэн хатыҥ чараҥынан хааман иһэллэрэ биhиэхэ үтүө да көстүү этэ!
Варвара ИВАНОВА:
—Александра Семеновна, “мин кинини дьиэҕэ тугу да гыннарбатым, сүрдээҕин харыһыйарым. Быара ыалдьар буолан, ыараханы көтөхпөтө, тугу да гыннарбатым, харыстыырым. Оччо да иллэҥэ суоҕа, бачча элбэх оҕоҕо сылдьан баран кэлбити, тугу гыннарыахпыный. Эти бэйэм эттиир этим… Бөтүрүөбүһү уонна оҕолору аһатарбын хаһан да ыарахан дии санаабат этим”, диир. “Бөтүрүөбүс: «Бу орто дойдуга кэлэн дьолум, табыллыбытым, кыайбытым эйигин көрсөн ыал буолан олорорум диирэ» диэн Александра Семеновна куруутун кэпсиир. Оттон Бөтүрүөбүс миигин үһүс кылааска үөрэппит, интэринээккэ өр олорбут, итэҕэлгэ киирбит киһи буоламмын, «Александра Семеновнаҕа киэһээҥҥи аһылык кэнниттэн тиийэн кэпсэтэр буолаар…», — диирэ. Тиийдэхпинэ Александра Семеновна альбом көрдөрөр. Дьиҥэр, түбүгэ элбэх, иллэҥэ суох, онон тэһийэр эбит, ону, Дмитрий Петрович, баҕар тэһийбэтэ буолуо диэн долгуйан, миигин аралдьыта түстүн диэн ыытар эбит этэ. Оннук болҕомтолооҕо таптыыр кэргэнигэр.
ХХХ
Улахан киһи таптала УЛАХАН диэн бу буоллаҕа.
Сүрүн хаартыскаҕа: РФ үөрэҕириитин туйгуна А.С.Коркина — Бөтүрүөбүс таптала.
Татьяна МАРКОВА.