V. Удьуор үлэһит
Дарья Степановна
«Хайдах да үчүгэйдик эрчийбит иһин, аҥаардас тустуунан дьарыктаныы үчүгэй түмүгү биэрбэт. Иитии-үөрэтии, эрчийии — биир кэлим үлэ буоларын ситиһэн, олоххо иитэр-үөрэтэр үлэни бастакы сорук быһыытынан туруораммыт, биһиги кэлэктииппит балачча ситиһиилэннэ диэххэ сөп».
edersaas.ru
Бу аатырбыт тириэньэр, чулуу педагог Дмитрий Петрович Коркин бэйэтигэр уонна хамаандатыгар туруорбут ирдэбилэ диэн кэпсиир Чурапчы интэринээт оскуолатыгар 40-ча сыл, ол иһигэр завуһунан 1974-1987 сылларга үлэлээбит РСФСР үөрэҕириитин туйгуна Дарья Степановна Яковлева-Тирютина.
1977 сыллаахха Дмитрий Петрович Коркин, баартыйа обкомун дьаһалынан Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэҕэ көҥүл тустуу инники сайдыытыгар ананан үлэлии киирэр. Оскуола-интэринээт кэлэктиибигэр тумус киһилэрэ, дириэктэр, бастыҥ тириэньэрдэрэ, үөрэнээччилэрэ куоракка көһөн киирэннэр, чэпчэкитэ суох кэмнэр үөскүүллэр. Коркин идиэйэтин тэтимин сүтэрбэт туһугар бэриниилээх доҕоро Константин Сергеевич Постников оскуоланы, үлэни-хамнаһы салайан, бэйэтин тула өйдүүр-өйүүр үтүө дьону түмэн, сыалын-соругун ситэн, хас да сыл субуруччу оскуола Арассыыйа бастыҥ оскуолаларын ахсааныгар киирэрэ ситиһиллэр. Онно К.С.Постниковка үөрэх чааһыгар дириэктэри солбуйааччыта Дарья Степановна Тирютина, иитиигэ Роман Романович Абрамов, Василий Николаевич Коркин бэриниилээхтик үлэлээннэр, Коркин идиэйэтин өрө тутан, олоххо киллэрэн, туруулаһан, спортивнай оскуола-интэринээт салгыы күн бүгүн Д.П.Коркин, К.С.Постников, А.С. Шадрин ааттарын чиэстээхтик ааттатан, ситиһиилээхтик үлэлии турар.
— Дмитрий Петрович иитии-үөрэтии, эрчийии – биир кэлим буолуохтааҕын үлэлиирин тухары тутуспута. Ити үлэҕэ-хамнаска олус көмөлөөҕө. Онон, үчүгэй спортсмен үлэҕэ, үөрэххэ барытыгар үчүгэй буолара, — диир завуч.
Төрүттэрин удьуордаан, Дарья Степановна үлэни мэлдьи өрө тутар киһи.
Кини аҕата Степан Григорьевич Тирютин 1934 сыллаахха Тулагы 7 кылаастаах оскуолатын дьиэтин прорабтаан туттарбыт эбит. Онтон сэрии сылларыгар Жатай бөһүөлэгин бастакы тутааччыларыттан биирдэстэрэ буолар, Дьокуускайдааҕы өрүс пордун тутууга биригэдьиир эмиэ кини… Оттон ийэтэ кини букатын кыра эрдэҕинэ, 1-2 саастааҕар, ыалдьан, күн сириттэн барбыт.
Аҕаларын иккис кэргэнэ, ийэлэрэ Дарья Михайловна аҕыс оҕону барыларын улаатыннаран, көрөн-бүөбэйдээн баран, 91 сааһыгар барбыта. Дарьяҕа Тулагы оскуолатыгар үөрэппит учууталлара Петр Ильич Керемясов, Георгий Михайлович Уваровскай, Семен Никитич Колесов, Александра Максимовна Волостных учуутал үлэтин таларыгар холобур буолбуттара.
Улахан дьиэ кэргэҥҥэ иитиллибит буолан, Дарья Степановна дьон үөрүүтүн-хомолтотун өйдүү улааппыта.
Талан ылбыт учуутал идэтигэр Сахабыт сирэ тумус туттар дьоммутугар уһаарыллыбыта. Бүлүү педучилищетыгар Михаил Спиридонович Ивановка-Багдарыын Сүлбэҕэ, СГУ-га Тамара Парфеньевна Самсоноваҕа үөрэммитин уонна кини баҕалаах устудьуоннарга «Методика преподавания русского языка в якутской школе» диэн научнай куруһуогар утумнаахтык дьарыктаммыта үлэтигэр төһүү күүс буолбута. Бу билиитинэн салайтаран, олоҕун устата үөрэтэр оҕолоругар нуучча тылыгар тапталы иҥэрбитэ.
Хайа баҕарар педагог бэйэтин бастакы выпуһун оҕолорун умнубата буолуо. Дарья Степановна эмиэ, завуч быһыытынан 1975 сыллааҕы бастакы выпуһун туһунан олус истиҥник ахтар-саныыр.
— Бу оҕолору кытта биир эрэ сыл үлэлэспитим, ол гынан баран, кинилэри өйдүүбүн, истиҥник саныыбын. Икки кылааһынан 68 оҕо үөрэммитэ. Оччолорго биһиги оскуолабытыгар 6-с кылаастан саҕалаан 250 оҕо үөрэнэрэ. Бары тустуу, ох саа, кэлин дуобат салааларыгар дьаныардаахтык, ситиһиилээхтик дьарыктаммыттара. Успуордунан дьарыктанар буолан, атын оскуола оҕолоруттан чыҥха атыннар. “Эчи күнү-ыйы хаххалаан, оҕолор дии, кинилэр санныларыттан уратыны дуоскаҕа суруллубуту тугу да көрбөтүбүт”, — диэн саҥа аллайаллара, оройуон оскуолаларыттан уруок көрө кэлбит учууталлар.
Сэргэх, эйэҕэс оҕолор, көрүдүөргэ күҥҥэ хаста да дорооболоһоллор этэ.
Дима Борисов салайааччылаах комсомольскай тэрилтэ оскуола оҕолорун тэрийэн-түмэн кэлбитэ. Аня Пудова, Нюта Иванова, Андрей Мухоплев, Лена Керемясова, Вася Николаев активтар.
Үөрэх успуорду кытта тэҥҥэ тутуллар, ол туһунан оҕолор бары ытыктыыр тириэньэрдэрэ Дмитрий Петрович куруутун этэрэ. Күрэхтэһии кэнниттэн суол алдьаныытыгар оҕолор куораттан сороҕор сатыылаан кэлэллэрэ. Ол курдук, Сеня Окладниковтаах Мугудайга окко хонон баран, күнүс 12 чааска уруокка олороллорун өйдүүбүн…
Ити курдук, оҕолорбут үөрэххэ, билиигэ-көрүүгэ тардыһыылара олохторугар ситиһиилэрин төрдө буолан, үтүө үлэһит, дьоллоох ийэ, аҕа буолан олороллорунан киэн туттабыт.
1974 сыллаахха аан бастаан кэлэн баран, Дмитрий Петровичка хайдах курдук кэлэктиип ытыктабыллаахтык сыһыаннаһарын тута бэлиэтии көрбүтүм. Бары тустуунан олороллоро. Иитээччилэр өрөспүүбүлүкэ, ССРС уонна аан дойду тустууктарын барыларын ааҕа билэллэрин, күрэхтэһиини көрө олорон боротокуолга тиийэ суруналларын сөхпүтүм. Оскуолаҕа истиҥ-иһирэх эйгэ, сылаас, үтүө сыһыан, түмсүүлээх буолуу ханнык да ыарахаттары бииргэ туоруурга көмөлөһөрө, — диэн кэпсиир Дарья Степановна.
Идэлээх сойуус бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Петрович дьонун олоҕор-дьаһаҕар болҕомтолооҕо.
Дарья Степановна саҥа ирдэбиллэрин, саҥа сүүрээннэрин өйөөбүтэ. Ол түмүгэр кылааһы тахсар эксээмэннэр, Аһаҕас аан күннэрэ, билиини уопсастыбаннай көрүү, зачет систиэмэтэ киирбитэ. Ол барыта элбэхтик айанныыр, күрэхтэһиилэргэ кыттан, тустуук быһыытынан маастарыстыбаны чочуйар уолаттарга элбэх көтүтүүлээхтэрин ситиһэргэ көмөлөөҕө. Ол түмүгэр үрдүк үөрэххэ киирии үксээбитэ. Дмитрий Петрович сиэр-майгы да өттүнэн, үлэҕэ да үөрэххэ оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо бары өттүнэн чаҕылхай холобур буолара. Кинилиин бииргэ үлэлээһин – бу айымньылаах үлэҕэ тохтоло суох саҥа суоллары көрдөөһүн сыллара этэ.
Үөрэнээччилэрэ учууталларын
туһунан
Евдокия СЕДАЛИЩЕВА, элбэх оҕолоох ыал ийэтэ:
— Биһиги кылаас дьоллоох оҕо сааспыт салайааччыта Дарья Степановна Яковлева, хас биирдии оҕо майгытын табан, иилээн-саҕалаан салайан, ийэлии такайан, олоххо өрүүтүн инникигэ туохтан да чаҕыйбакка, дьулуурдаахтык туруулаһан туруоруммут сыалбытыгар баран иһэргэ үөрэппитэ.
Николай СИВЦЕВ, ЧГИФКиС деканын солбуйааччы, СӨ физическэй култууратын уонна успуордун туйгуна:
— Кылааспытыгар Саха сирин араас улуустарыттан тус туспа иитиилээх, атын-атын майгылаах дьон үөрэнэ кэлэн, учууталбыт Дарья Степановна олус ирдэбиллээх, куруутун сөбү оҥорорго үөрэтэр, чиэһинэй эйгэтигэр иитиллэн, түмсүүлээх буоларбытыгар сыратын уурбута.
Оҕо сааспыт умнуллубат түгэннэрин бэлэхтээбит кылааспыт салайааччытыгар Дарья Степановнаҕа махталбыт муҥура суох!
Светлана БЕЛЯЕВА, «Беби Сити» детсаад ситимнэрин дириэктэрэ:
— Биһиги кылаас, Дарья Степановна салайааччылаах, оскуолабытын 1996 сыллаахха бүтэрбиппит. Олус доҕордуу, истиҥ сыһыаммытын бу күҥҥэ диэри илдьэ сылдьабыт. Нуучча тылын уонна литературатын олус интэриэһинэйдик, тиийимтиэтик үөрэппитэ. Билигин суруйустахпытына сороҕор соһуйабын: куруук сбордана, күрэхтэн күрэххэ ардыгар сыл аҥаардыытынан сылдьыбыт уолаттарбыт олус сөпкө, сыыс тыла суох суруйаллар, саҥараллар. Бу барыта Дарья Степановна үөрэтиитэ.
Бииргэ үөрэммит оҕолорбут улуус, өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа, аан дойду чөмпүйүөннэрэ, призердара. Онон «наар кыайыылаахтар» ааттарын ыһыктыбакка илдьэ сылдьыбыппыт.
Бүтэрэр сылбытыгар «отчуоттуур кэнсиэр» көрдөрбүппүт оскуола-интэринээт биир үтүө үгэһэ буолбута.
Билигин, үөрэҕирии салаатыгар өр үлэлээн, билэбин: биһиги кылаас олус дьоллоох эбиппит – дьиҥнээх Учууталга үөрэммиппит!
Станислав ЗАХАРОВ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, РФ, СӨ физическэй култууратын уонна успуордун туйгуна, көҥүл тустууга юниордарга СӨ ыстаарсай тириэньэрэ:
— Дарья Степановна Дмитрий Петровичтыын бииргэ үлэлээбит, элбэх оҕону иитиспит буолан, үгүһү билэрэ, кэпсиирэ, холобур туттара. Кылааспыт улахан аҥаара оскуолабытын үчүгэй үөрэхтээх бүтэрбиппит. Олус сомоҕолоһуулаах этибит, ону билигин да илдьэ сылдьабыт. Дарья Степановна барыбытыгар иккис Ийэбит буолар. Мин дьылҕабар махтанабын, маннык оскуолаҕа, учууталларга, тириэньэрдэргэ иитиллибиппэр, дьарыктаммыппар! Дарья Степановна курдук учууталлар, иитээччилэр элбэҕэ суохтар, онтон биирдэстэринэн мин учууталым буоларынан киэн туттабын!
* * *
Учуутал үрдүк аатын олоҕун тухары өрө тутан кэлбит Дарья Степановна — “Куоркун хамаандатыгар” быһаччы киирэр педагог.
Татьяна МАРКОВА.