Кэнники кэмҥэ Татарстан, Казахстан сирдэригэр саха дьоно быыстала суох баран ыалдьыттыыр буоллулар. Казань куорат олоҕун-дьаһаҕын, үтүө үгэстэрин, үлэтин-хамнаһын кытта соторутааҕыта үөрэҕирии эйгэтин үлэһиттэрэ билсэн кэлбиттэрэ, онтон күөх сайыҥҥа үктэниигэ СӨ култууратын идэлээх сойуустарын бэрэссэдээтэлэ А.И.Самсонова салайааччылаах култуура салаатын начальниктара, ол иһигэр Горнайтан Тамара Кесарева, Амматтан Евдокия Сутакова, Лиэнскэйтэн Светлана Кударь, Эдьигээнтэн Ирина Бурцева, Булуҥтан Ольга Горохова, Бүлүүттэн Алена Дашевская, Абыйтан Жанна Новикова, Үөһээ Бүлүүттэн Сардана Петрова, Сунтаартан Мария Кобельянова буолан, “Практика работы профсоюзной организации в современных условиях” диэн үс күннээх сэминээргэ кыттыыны ылан кэллибит.
edersaas.ru, Мария Кобельянова
Казань – Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин киин куората, Россия кырдьаҕас куораттарыттан биирдэстэрэ. 2005 сыллаахха куорат 1000 сааһын бэлиэтээбитэ. Аан дойдуга саамай элбэх ыалдьыттаах куоратынан аатырар, туристическай бизнес сайдан сыл аайы 2 мөлүйүөнтэн тахса киһи ыалдьыттыыра бэлиэтэнэр. Икки итэҕэллээх: христианскай уонна мусульманскай, ол иһин хас хардыы аайы Таҥара дьиэлэрин, мечеттэри көрүөххэ сөп. Кэнники сылларга Татарстаҥҥа аан дойдутааҕы таһымнаах улахан тэрээһиннэр ыытылланнар, куорат олус тупсубут уонна сайдыбыт, архитектураҕа улахан болҕомто ууруллара, олус ыраас куорат буолара тутатына харахха быраҕыллар.
Кыраһыабай куоракка тиийдэ тиийээт киэһэҥҥи куораты көрдүбүт-иһиттибит: Казанскай Кириэмил, тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ, казан иһит архитектуралаах ЗАГС дьиэтэ, стадион, кукольнай театр о.д.а. киһи кэрэхсиир сирдэригэр сылдьан куораты кытта билистибит. Култуура дьоно буоламмыт, маннааҕы култуура дьиэлэрэ, тэрилтэлэрэ туох-ханнык үлэлииллэригэр болҕомтобут туһаайылынна. Үөрэхпит бастакы күнүгэр Лаишевскай оройуон Никольскай сэлиэнньэтигэр тиийдибит. Манна култуура начальнига Ильнор Гайниев уонна «Каравон» КК үлэһиттэрэ туустаах килиэбинэн үөрэ-көтө көрсөн үлэлэрин билиһиннэрдилэр, «каравон» диэн биһиги оһуокайбытын санатар хоровод үҥкүүтүгэр үөрэттилэр. «Каравон» диэн үҥкүүнэн анал бырааһынньыктарыгар бар дьон түмсэн сайыны уруйдууллар, кыыстаах уол билсиһэр үтүөкэн үгэстэрэ эбит. Ол кэннэ, татаар омук төрүт дьарыгын, үгэстэрин көрдөрөр музейга, оройуоннааҕы библиотекаҕа, музыкальнай оскуолаҕа уонна культура киинигэр ыалдьыттаатыбыт. Маннык диэн көрдөххө, биһиги Сахабыт сириттэн улахан уратыта суох эрээри, кулууптара барыта капитальнай өрөмүөн көмөтүнэн сабыс саҥа дьиэлэр курдуктара астыннарда. Култуура министиэристибэтин “Сельский клуб” диэн бырагыраама көмөтүнэн кэнники сылларга 258 кулууп тутуллубут уонна 146 эбийиэккэ өрөмүөн барбыт. Салгыы, Кама өрүс үрдүгэр турар «Зулийха открывает глаза» сериал уһуллубут сиригэр сылдьан бүтүн дэриэбинэни санатар декорацияны көрөн сөхтүбүт. Бу күн 130 үлэһиттээх Г.Кариев аатынан Казань куоракка Үүнэр көлүөнэ театрыгар «төгүрүк остуол» тэрилиннэ. Артыыстар биһиги култуурабытын олус интэриэһиргээн арааһы ыйыталастылар, татаардыы ыллаан да көрдүбүт, оһуокайга да түмүстүбүт.
Иккис күҥҥэ Свияжск куоракка экскурсия тэрилиннэ. Аҕыйах ахсааннаах дэриэбинэ Иван Грознай Казань куораты баһылыырын туһунан элбэх кэпсэллээх буолла. Туристическай арыыга кириэппэһи көрөөрү, Таҥара дьиэтигэр анаан-минээн араас сиртэн кэлэллэр эбит. Салгыы ЮНЕСКОҕа киирбит Казанскай Кириэмилгэ кэллибит, иһигэр киирэн Таҥара дьиэтигэр уонна мечеккэ сырыттыбыт, икки атын-атын көрүүлээх итэҕэллэр кэккэлэһэ тураннар сүгүрүйээччилэрин түмэн сиэр-туом силигэ ситэрэ интэриэһинэй… Кириэмил үөһэ өттүттэн Казань куорат барыта көстөр, уҥа өттүгэр былыргы, хаҥас өттүгэр аныгы тутуулар кэккэлэһэ тураннар уруккуну уонна билиҥҥини ситимнииллэр. Кириэмил 400 үлэһиттээх. Тэрилтэ салайааччыта Зиля Валееваны көрсөн, кини Кириэмили хайдах сөргүппүттэрин, туристары кытта үлэни сайыннарбыттарын, быйыл Кытай сирин кытта сөбүлэҥ түһэрсэн үлэлээн эрэллэрин уонна президеннэригэр улахан махталлаахтарын туһунан олус элбэҕи кэпсээн сэргэхситтэ. Саамай сөхтөрбүтэ диэн Кириэмили сөргүтэр үлэҕэ дьон үтүө санаатыгар ыҥырыы оҥорбуттарыгар 1 млрд 600 тыһ. солк киирбит үһү. Көмөлөспүт дьон испииһэгин кинигэтэ быйыл 19 туома тахсар эбит. Улахан салайааччыны кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтии кэнниттэн быыстапка саалыгар Татарстан эдэр ыччатын оркестра биһиэхэ кэнсиэр бэлэх уунна. Тыыннаах муусука доҕуһуола саха дьонун сүрэҕин тутта, онтон ислам Коранын тылларынан, уруһуйдар быыстапкалара олус элбэҕи бөлүһүөктүүллэрин билиһиннэрдэ.
Үһүс күҥҥэ 2015 сыллаахха улахан өрөмүөн барбыт «Московскай» култуура киинигэр тиийдибит. Биһигини дириэктэр Наиля Мустафина көрүстэ. Өрөмүөн үлэтэ баран кулууп аныгы ирдэбилгэ эппиэттэһэр, дьон-сэргэ үөрүүнү кытта иллэҥ кэмнэрин атаарар сирдэрэ буолбутун көрдүбүт. Култуура киинэ 40-тан тахса устуудьуйалаах, бу куруһуоктар аҥаардас ырыа-тойук эрэ буолбакка ментальнай арифметикаҕа, легоконструированияҕа тиийэ бааллар, төрөппүттэр оҕолорун көһүтэ таарыйа араас маастар-кылаастарга, лекцияларга сылдьаллар эбит. «Үһүс көлүөнэ» оскуолата күүскэ үлэлээн кырдьаҕастар арааһынан дьарыгыраллар. Кулууп Интэриниэт кииннээх, библиотекалаах, маҕаһыыннаах, спортсаалалаах уонна пааркалаах. Салайааччы кэпсээнинэн аҕыйах сыллааҕыта бу пааркаҕа итирик, наркоман дьон мустар сирдэрэ буоллаҕына, билигин дьон бары дуоһуйа сынньанар үтүө сирдэригэр кубулуйбут. Ону биһиги илэ харахпытынан көрөн итэҕэйдибит уонна элбэх холобуру ылан үлэбитигэр туһаныахпыт дэһистибит. Онтон идэлээх сойуустар дьиэлэригэр тиийэн «Үлэһит уонна салайааччы мөккүөрдээх түгэннэрин быһаарыы» диэн уйулҕа тренинигэр сылдьан сэминээрбит түмүктэнэн туоһу суруктары туттубут. Дьэ, бу курдук Казань куорат култуура эйгэтин үлэтиттэн элбэх холобуру ылан, билиибит хаҥаан дойдубутугар эргилиннибит. Айымньылаах сырыыга аҥаардас куорат олоҕун, үлэтин эрэ кытта билсии буолбакка, тоҕус улуус култууратын салайааччылара бэйэ-бэйэбитин кытта ыкса билсэн, улуус аайы туох-ханнык үтүө холобурдар баалларын санаа атастаһан, олус түмсүүлээхтик сырыттыбыт. Маннык кэрэ куоракка сырытыннаран көҕүспүтүн кэҥэппит реском салайааччытыгар Анастасия Самсоноваҕа уонна улууспут дьаһалталарыгар, тэрилтэлэрбитигэр барҕа махталбытын биллэрэбит. Татарстан биһиги курдук төрөөбүт төрүт тылын өрө тутара, Аҕа баһылыктарын үрдүктүк сыаналыыра, бэйэтин бэйэтэ сиртэн хостонор баайынан хааччыллан олороро, дьалхааннаах уларыйыыларга сөптөөх быһаарыныы ылынара биһиэхэ холобур эрэ буолар.
Мария КОБЕЛЬЯНОВА — ТУСКУЛААНА, Сунтаар