Аан дойдуну аймаабыт «Ковид-19” ыарыы тарҕаммыта 2 сыл буолан эрэр. Ол тухары бу уодаһыннаах ыарыыны харахтан сыыһы ылбыт курдук эмтээн кэбиһэр эми оҥоро иликтэр. Оттон билигин ханнык эмтэринэн эмтииллэрий?
Коронавируһу кыайар эмп тоҕо айылла илигий? Бастатан туран, вирус олус түргэнник дьүһүн кубулуйар: икки сыл иһигэр уонтан тахса саҥа штамм баар буолла. Иккиһинэн, саҥа эми оҥорон, кыылларга, дьоҥҥо чинчийэн таһаарарга хас да сыл барар.
Билиҥҥи кэмҥэ вируһу тута өлөрөр эмтэр суохтар, ол эрээри, вирус салгыы олороругар мэһэйдиир, эбэтэр элбиирин тохтотор эмтэр бааллар. Балары ыарыы саҥа саҕаланан эрдэҕинэ, тыҥа эмсэҕэлии илигинэ туһаннахха, киһи үтүөрэр.
РАН чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, хиимийэ наукатын дуоктара Владимир Русинов этэринэн, вакцинаны урут ыытыллыбыт үлэлэргэ олоҕуран оҥорбут буоланнар, кылгас кэм иһигэр тахсыбыт. Холобур, “Спутнигы” айбыт бөлөҕү академик Александр Гинцбург салайбыта, кинилэр 20 сыл устата вируснай систиэмэ технологиятын айыыга үлэлээбиттэрэ. Омук сирдэригэр эмиэ оннук. Оннук бэлэмнээх буолан, билигин аан дойдуга баар 9 вакцина суһаллык оҥоһуллубута: Арассыыйаҕа – 3, Кытайга –3, АХШ-ка – 2, Англияҕа – 1. Атыттар оҥорон таһаара иликтэр. Быһыы иммунитет вируһу утары охсуһарын күүһүрдэр, оттон эмтэр организмҥа син биир туох эрэ куһаҕан (побочнай) дьайыылаах буолаллар.
Көдьүүстээх эмтэр
“Ковид-глобулин” — коронавируһунан ыалдьан үтүөрбүт дьон хааннарын плазматыттан оҥоһуллубут эмп. Ол эбэтэр бу эмкэ бэлэм “антитела” баар буолар, ону тэҥэ, киһи иммунитета бэйэтэ оҥорон таһаарарын көҕүлүүр. Бу саас улахан үлэ ыытыллан, москвичтар бу эмп оҥоһулларыгар анаан 2,5 туонна плазманы туттарбыттара. Муус устарга доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ бу эминэн ыарахан ыарыһахтары эмтиири көҥүллээбитэ.
Быйыл алтынньы ыйга “Тор” диэн электромагнитнай сардаҥанан тыктаран вирустары мөлтөтөр, өлөртүүр саҥа аппарааты билиһиннэрбиттэрэ. Сардаҥанан тыктарыы таһыма төлөпүөн гиэнинээҕэр мөлтөх, онон доруобуйаҕа куттала суох. Ол эрээри, 15 мүнүүтэ үлэлээтэҕинэ, киһини суукка иһигэр туох баар вирустартан, ол иһигэр коронавирустан эмиэ, көмүскүүр кыахтаах диэн “РИА-Новости” суруйар. Бу МФТИ профессора, академик Николай Девятков научнай оскуолатын чинчийиилэригэр олоҕуран оҥоһуллубут аппараат. Балыыһаларга чинчийии көрдөрбүтүнэн, коронавирустаах ыарыһахтарга бэһис сууккаларыгар IgM “антитела” титра (ыарыы улаатан иһэрин көрдөрөр) “отрицательнай” буолар. Иккис нэдиэлэттэн балыыһаттан үтүөрэн тахсыы 30-50% улаатар эбит.
Балаҕан ыйыгар Москваҕа коронавируһунан ыалдьыбыт хат дьахталлары саҥа ньыманан эмтиир буолбуттара. Бу – вируһу тохтотор моноклональнай антителалаах эмп. Бу эмп куһаҕан дьайыыта суоҕа уонна вируһу түргэнник тохтотон, хат дьахталлар туруктарын тупсарара биллибит.
Бу маннык моноклональнай (биир килиэккэни клоннаан элбэтии) ньыманан оҥоһуллубут көдьүүстээх Recovery trial диэн эми Англияҕа эмиэ оҥорбуттар. Лабораторияҕа оҥоһуллубут “антитела” икки көрүҥүн тымырга киллэрэллэр. Ыараханнык ыалдьа сытар хас үһүс киһиэхэ көмөлөһөр диэн суруйаллар. Сыаната – 1400-2800 дуоллар.
“Фенофибрат” — хааҥҥа холестерины уонна липиды намтатар эмп коронавируска эмиэ көдьүүстээҕэ биллибит. Лабораторнай чинчийиигэ килиэккэҕэ киирбит вирус 70%-нын өлөрбүт. Ол эрээри, кэнники тарҕаммыт, быдан күүстээх “Дельта” штаммы утары хайдах дьайарын чинчийии түмүктэнэ илик.
Билигин ханнык эмтэринэн эмтииллэрий?
Балаҕан ыйын бүтүүтэ РФ доруобуйаҕа харыстабылын министиэристибэтэ коронавируснай инфекцияны сэрэтэргэ, диагностикалыырга, эмтииргэ сүбэлиир методическай ыйынньыктарын 12-с барылын таһаарбыта. Бу ыйынньыгы тутуһан, быраастар “ковиды” эмтииллэр.
Манна чэпчэкитик, орто баайыылаахтык уонна ыараханнык ыалдьыбыт дьону хайдах, ханнык эминэн эмтииргэ ыйыылар бааллар. Холобур, балыыһаҕа киирбит эрээри, чэпчэкитик ыалдьыбыт дьоҥҥо “Умифеновир” эми тохтоттулар, ол оннугар “Будесонид” диэн эмп эбилиннэ.
Ыйынньыгы 100-тэн тахса эспиэр чинчийии түмүктэрин бэрэбиэркэлээн баран, бэлэмниир. Сорох кыра көдьүүстээх эмтэри испииһэктэн сотоллор, саҥа эмтэри киллэрэн биэрэллэр.
Холобур, “Авифавир”, “Арепливир”, “Гидроксихлорин”, “Илсира”, “КОВИД-глобулин”, “Коронавир”, “Сурфактант-БЛ”, “Барицитиниб” курдук эмтэр ыйынньыкка киирэ сылдьаллар. Оттон ыарахан ыарыһахтарга (сэбиргэхтэппит, тыыналлара ыараабыт дьоҥҥо) эбии маннык эмтэр эбиллэллэр: “Тоцилизумаб”, “Дексаметазон”, “Левилимаб”, антикоагулянт, кыраадыһа үрдүк буоллаҕына, антибактериальнай терапия.
“Актемра” тула айдаан
«Бассаабынан «Актемра” диэн эми атыылаһыахпыт” диэн биллэриилэр тарҕаналлар. Бу эмп сыаната 100 тыһыынча солкуобайтан саҕалаан, 300 тыһыынча солкуобайга тиийэр. Манна сүрүннээн ханна оҥоһуллубута биллибэт эми көҥүлэ суох атыылааччылар күннүүллэр.
Соторутааҕыта Москваҕа маннык “фальсификаттары” атыылааччылар ыскылааттарын, ситимнэрин булан, РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтэ холуобунай дьыаланы тэрийбитэ. Онон ыксаллаах түгэҥҥэ, чугас киһибит олоҕун быыһыыбыт диэн бу үлүгэр сыанаҕа атыыласпыт эмтэрэ дьиҥнээх буолара, туһалыыра биллибэт буолан тахсар.
“Актемра” (тоцилизумаб) — бу дьиҥинэн, арамачыыһы, артриты эмтиир эмп. Ол эрээри, пандемия кэмигэр киһини өлөрүөн сөптөөх “цитокиннар буурҕаларын” дьайыытын чэпчэтэрэ биллэн, былдьаһык буола түспүтэ. Дьиҥинэн, бастаан 30-40 тыһыынча солкуобайга атыылана турбут эбит. Москваҕа билигин аптекаҕа 60 тыһыынча солкуобайга атыыланар. Онтон биһиэхэ тиийэн кэлиэр диэри, итиччэ сыаналана охсор эбит. “Алдьархайтан ас таһаарыы” диэн маны этэн эрдэхтэрэ.
Арассыыйаҕа Австрияҕа уонна Уфатааҕы эмп собуотугар оҥоһуллубут “Актемра” атыыланара көҥүллэнэр. Холобур, Турцияҕа оҥоһуллубут “Актемра” регистрацияламмыт дастабырыанньата суох буолан, биһиги дойдубутугар атыыланар көҥүлэ суох.
Евгений Иннокентьев, “Росздравнадзор” Саха сиринээҕи уорганын салайааччы:
— Өрөспүүбүлүкэ “Актемра” курдук дьайыылаах “Илсира” диэн эми атыылаһарга 12 мөлүйүөн солкуобай суумалаах судаарыстыбаннай хантыраактары балаҕан ыйыгар түһэрсибитэ. 400 хаа кэлэн, улуустарынан тарҕаммыта. Сыл бүтүөр диэри кэлиэхтээх. “Илсира” Арассыыйаҕа оҥоһуллубут, сыаната чэпчэки, хонтуруолу барытын ааспыт уонна маркировкаламмыт эмп.
Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ коронавируһу эмтиир 44 балыыһа баар. Кинилэр эминэн төһө хааччыллалларын хонтуруоллуубут. Билиҥҥитэ, балыыһаларга “Актемра” да, “Илсира” да саппааһа баар. Атырдьах ыйыгар “Актемраны” 5 мөлүйүөн солкуобайга сакаастаан атыыласпыттара.
Түмүккэ
“Ковиды” тута эмтээн кэбиһэр эмп билиҥҥитэ айылла илик. Ол эрээри, учуонайдар онно үлэлииллэр. Дьиҥинэн, вируһу утары киһи иммунитета бэйэтэ үлэлиир. Онон бэйэбит дойдубутугар үүнэр эмтээх үүнээйилэри, төрүт аспытын-үөлбүтүн туһанан, битэмиин иһэн, доруобай буоларга, иммунитеты бөҕөргөтөргө кыһаллыахтаахпыт. Вирус саҥа киирбит да буоллаҕына, ону күөмэйи, муруну сайҕанан, тыбыыран кэбиһиэххэ сөп. Илиини сотто, сууна сылдьыы эмиэ оруоллаах.
Иккиһинэн, ыарыы тарҕаммыт кэмигэр элбэх дьонноох сиргэ сылдьартан туттунуохха, сааһырбыт дьону ордук харыстыахха наада. Тумуулаабыт да киһи ыалдьа-ыалдьа үөрэнэ, үлэлии барыа суохтаах, дьиэтигэр олорон эмтэниэхтээх. “Дельта” штамм кэлэн, “Ковидтан” өлүү олус элбээтэ: урут сууккаҕа 1-2 киһи буоллаҕына, билигин уончалыы киһи тыына быстар. Пандемия саҕаланыаҕыттан биир улахан сэлиэнньэ нэһилиэнньэтин саҕа ахсааннаах дьон суох буолбута олус хомолтолоох…
Оттон быһыыны ылыы ыарыы ыараханнык ааһарыттан харыстыыр дииллэр. Онон, барытын ыараҥнатан көрүҥ.
Эспиэр санаата
“Аргинин өлүүнү аҕыйатар”
Быраас, биофизик, натуропат Юлия Юсипова коронавируһу эмтииргэ саҥа чинчийиилэр тустарынан кэпсиир:
— Аргинин – бу азот оксидын организмҥа биэрэр аминокислота. Азот оксида микробу утарар, тымыры кэҥэтэр, хаан хойдорун тохторор дьайыылаах. Тыҥаҕа киирэн, глутатионы кытары холбостоҕуна, нитрозоглутатион диэн эттиги оҥорор, ол бронханы кэҥэтэр, тыынары чэпчэтэр.
Ыалдьан балыыһаҕа киирбит дьон хааннарыгар аргинин аҕыйаҕа биллибит. Ол аргинза диэн фермент элбээбититтэн буолуон сөп. Аргинза аргинины да, лимфоциттары да аҕыйатар. Билэрбит курдук, “ковидка” лимфоцит төһөнөн намыһах да, соччонон ыарыы куһаҕаннык дьайар.
Лимфоциттар таһымнарар намыһах буоллаҕына, өлүү куттала улаатар, оттон азот оксидын таһыма намыһаҕа эмиэ оннук дьайара сабаҕаланар (тымырдар уонна тыынар холлоҕостор кыарааннар). Тымыр кыараатаҕына, хаан хойдон, бүөлэнэр кыаҕа улаатар, тыынар холлоҕостор кыараатахтарына, хааны кислородунан байытара намтыыр.
Италия учуонайдара сэбиргэхтэппит, хааннарыгар кыра кислородтаах, намыһах лимфоциттаах, ыараханнык ыалдьыбыт дьону чинчийиигэ кыттыбыттар. Оттон аргинины тулуйбат уонна эмтэрэр, хат дьахталлары, иммунодепрессанынан, химиотерапиянан эмтэнэр, 15 сууккаттан ордук кэмҥэ “ковидынан” ыалдьыбыт дьону чугаһаппатахтар.
Бу чинчийиигэ кыттар дьоҥҥо күҥҥэ иккитэ L-аргинин 1,6 кыраамын биэрбиттэр. Үгүстэр ИВЛ-аппараатыгар сытар эбиттэр. 10 күннэригэр аргинин ИВЛ-тан аккаастаныыны 6,6 төгүл улаатыннарбыта бэлиэтэммит.
Аргинины испит бөлөххө (48 киһи) ким да өлбөтөх, тэҥ балаһыанньалаах атын бөлөххө (балыыһаҕа эмтэммит дьон) өлүү – 6,7%.
Сорох дьон аргинины истэхтэринэ, герпес көбүөн сөп. Ол эрээри, өлөр өлүү дуу, герпес дуу? Баҕар, бу информация ким эрэ олоҕун быыһаарай?
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: ria.ru