Сэбиэскэй былаас сылларыгар өрөспүүбүлүкэ биир улахан сопхуоһа “Тойбохой” тигинээн-таҥынаан олорор кэмигэр, Тойбохой нэһилиэгэ оҥорон таһаарыы араас салаата сайдар киинин быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ биллэрэ.
“Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Дэлэҕэ даҕаны, “Көбүөр бэрдин тэлгэппит Тойбохой” аатырыа дуо? Ол сопхуос ыһыллыы-тоҕуллуу сылларыттан эстэн, “Тойбохой” сопхуостан аҥаардас үүт переработкатынан дьарыктанар “Хочо” МУТ хаалан уонна бэл, нэһилиэк оттонор ходуһаларын күрүөтэ-хаһаата урусхалланан ааһан иһэр да дьон көрөрүгэр хобдох хартыына буолта уонунан сыл буолла. Урукку сопхуоска үрүҥ-хара көлөһүннэрин тохпут араҥа манна бэйэ оҥорон таһаарыыта өтөрүнэн иккиһин тиллэригэр, нэһилиэк урукку аар-саарга аатырбыт аатын хаттаан ыларыгар итэҕэйбэт буола сыспытын кэннэ дьэ, эдэр ыччат оҥорон таһаарыыга сыстан эрэрэ киһини үөрдэр.
Ол курдук, эдэр предпринимателлар, бырааттыы Ян уонна Айаал Корниловтар Тойбохойго оҥорон таһаарыыны атаҕар туруоран, олоххо киллэрэргэ үлэлэһэн, ыччат дьону түмэн саҕалаабыттара төһүү буолла. Ян Трофимович 2012 сылтан бэйэтэ производство тэринэн баран (үгүс саҥа саҕалааччылар курдук, дьиэ, массыына гыммакка), киллэрбит дохуотун салгыы оҥорон таһаарыыга уган, салаатын кэҥэтэр. Кини 2016 сылтан бааһынай хаһаайыстыба быһыытынан бэйэтин дьыалатын саҕалаабыт бииргэ төрөөбүт быраата Айаалга күүс-көмө буолан көмөлөһөр. Быйыл “Күрүүкэп” диэн быраҕылла сыппыт бааһынаҕа хортуоппуй, турнепс, моркуоп олордорго анаан, 5 гаалаах сири таҥастаан саҕалаатылар. Бу Сунтаар улууһа Бэйэ бородууксуйатын оҥорон таһаарыы сылынан биллэрбит бырагырааматыгар Тойбохой нэһилиэгин кылаатын быһыытынан сыаналанарынан, баһылык Иван Попов уолаттарга өйөбүлэ, эрэлэ улахан. Уолаттар таҥастаабыт буолалара үчүгэй күрүөлээх-хаһаалаах буоллаҕына эрэ үрдүк үүнүүнү ылыахтарын сөбүн сопхуоска үйэлэрин тухары үгүс көлөһүннэрин тохпут төрөппүттэрэ, бэйэтин кэмигэр оройуоҥҥа биллибит ыанньыксыт Астра Иннокентьевна уонна механизатор Трофим Трофимович уопуттарыттан билэллэр. Уолаттар саас кустуулларын да умнан туран, сиэрдийэ кэрдэн киллэрэн, бөҕө-таҕа гына күрүөлээн кэбиспиттэрэ сопхуоска үлэлээбит, сааһыра барбыт дьону астыннарда.
Манна даҕатан эттэххэ, Ян Корнилов нэһилиэгин туһугар ис санаатыттан ыалдьан, нэһилиэккэ ыытыллар тэрээһиннэргэ көмөлөһөр, биир иннибитигэр уктар ыччаппытынан буолар. Ол курдук, саҥа саҕалыыр сылларыгар, 2012 сыллаахха, улууспутугар үөрэҕирии 100 сыллаах үбүлүөйүгэр Тойбохойго тэриллибит үөрэҕирии ыһыаҕар номоххо киирбит Арыыбытыгар бэйэтин үбүнэн павильон оҥоруоҕуттан саҕалаан, хас нэһилиэккэ ыытыллар тэрээһиннэргэ өйөбүл буолар.
Ян Трофимович тыа сиригэр үөскээбит, оҕо сааһыттан үлэҕэ эриллибит буолан, тыа сирин олоҕун ханнык баҕарар салаатыттан иҥнэн-бохтон турбат. Кини оҥорон таһаарар салаатын кэҥэтэн, мас соҕутуопкалааһынын сэргэ, кыһыҥҥы өртүгэр ыалы кэрийэ сылдьан эт эрбэтэр, килиэп буһарар.
Тула өттүттэн дэриэбинэлэринэн эргиллэн олорор Тойбохой нэһилиэгэр тутуу маһын булар улахан уустуктардаах. Онон, бу Ян Корнилов сылын аайы тутуу ыытар нэһилиэк олохтоохторугар оҥорор өҥөтө суолтата үрдүгэ мөккүөрэ суох. Ол эбэтэр, кини сыл аайы 500-чэ кубометр маһы ойууртан кэрдэн киллэрэн, таҥастаан тутуу матырыйаалыгар наадыйааччылары хааччыйар.
Ян быраата Айаал сылгы иитиитинэн эмиэ дьарыктанар, кини билигин 40-ча сылгылаах. Былырыын от үүммүт буолан, халыҥ хаардаах дьылга сылгыларын аһара быһа түһүөхтэрин иннинэ бириэмэтигэр көрөн аһаталаан, төрүөҕү ылыыта этэҥҥэ. Быйылгыттан саҥа саҕалыыр фермер Граныгар киирсэн холонон көрдө. Эһиил өссө үчүгэйдик бэлэмнэнэн баран, киирсэн көрөр санаалаах.
Бырааттыы Корниловтар Грант ыллахтарына, улууска суох үчүгэй сылгы базатын туттан, холобур көрдөрөргө ыраланаллар. Ол баҕа санаалара олоххо киирэригэр киһи саарбахтаабат. Тоҕо диэтэххэ, убай киһи тэрилтэтин базатын олохтоохтук оҥостубута, тиэхиньикэнэн сэбилэммитэ да үтүө холобурунан буолар.
Маны этэн туран, бырааттыыларга түбүктээх үлэлэригэр ситиһиилэри баҕарыаҕыҥ.
Валерий ИЛЛАРИОНОВ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru