Арассыыйаҕа үгүс дойдулар сааҥсыйа биллэриэхтэриттэн дойду улахан атыы-эргиэн кииннэрэ, маҕаһыыннар үтүктүспүт курдук сыаналарын үрдэппитинэн бардылар. Биһиги да “алааспыт” эргиэмсиктэрэ хаалсыбатылар. Ас-үөл эрэ сыанатын буолуо дуо, оннооҕор төлөпүөн, бытовой тиэхиньикэ сыанатын лаппа үрдэттилэр. Эбиитин социальнай ситимнэринэн, ас-үөл сыаната үүнэ-тэһиинэ суох үрдүүрүн сэргэ, сорох бородуукта кырыымчык буолуо диэн сылыктыыллар.
ДЬОН ҮҮНЭЭЙИ АРЫЫТЫН, БУРДУГУ ХАҺААНАР БУОЛЛА
Бу күннэргэ өрөспүүбүлүкэ киин куоратын, ыаллаһа олорор улуустар олохтоохторо Дьокуускайга, Аллараа Бэстээххэ кууһунан атыылыыр маҕаһыыннарга тоҕуоруһуулара элбээтэ. Үүнээйи арыытын, бурдугу, мокоруону хото атыылаһаллар. Жорницкай уулуссатыгар баар «Геоком» атыы-эргиэн киинигэр баар кууһунан атыылыыр дьоҕус маҕаһыыннарга үлэ күнүгэр кытта улахан уочарат. Ас-үөл сыаната араастаһар. Холобур, биир маҕаһыыҥҥа «Санни-голд» арыы – 170, аттынааҕы маҕаһыыҥҥа 190 солкуобайга атыыланар. Биир маҕаһыын атыыһыта: «Үс эрэ хоппо «Санни-голд» арыы хаалла. Дьон бу күннэргэ үүнээйи арыытын олус элбэҕи атыыласта», — диэн кэпсээтэ. Үрдүк суортаах бурдук 5 киилэтэ 230, 10 киилэтэ 460, 25 киилэтэ 1100 солкуобайга атыыланар. Ириис куруппа 10 киилэтэ 680 солкуобайынан быһыллыбыт.
Улахан сетевой маҕаһыыннарга, ол иһигэр “Токко” атыы-эргиэн кииҥҥэ дэписсиити үөскэппэт сыалтан, социальнай суолталаах аһы-үөлү атыылааһыҥҥа хааччахтааһыны олохтоотулар. Ол эбэтэр, олохтоохтор ас-үөл кырыымчык буолуо диэн уонна үспүкүлээннэр чэпчэки сыанаҕа элбэҕи ылан баран, кыра маҕаһыыннарга сыананы үрдэтэн атыылаабаттарын туһугар, холобур, саахары үстэн элбэх киилэни атыылаабаттар. Бу эмиэ даҕаны сөптөөх быһаарыныы. Холобур, кыра маҕаһыыннарга сорох бородууктаҕа сыана балачча үрдээтэ.
Киин эрэгийиэннэргэ балаһыанньа эмиэ кытаатта диэн сонуну киэҥник тарҕатар федеральнай ааҕыныстыбалар суруйаллар. Сыана бас баттах барбатын туһугар уонна 90-с сыллардааҕы курдук кураанах долбуурдар үөскээбэттэрин итиэннэ нэһилиэнньэ хармааныгар оҕустарыылаах буолбатын туһугар, салалта, надзорнай уорганнар араас үүтү-хайаҕаһы тобулаллар. Холобур, Федеральнай антимонопольнай сулууспа улахан сетевой маҕаһыыннар (ол иһигэр «Ашан», «АТАК», «Окей» уонна «Магнит») бородуукта сыанатыгар эбиини (наценка) биэс бырыһыаҥҥа диэри хааччахтааһын олохтуулларын туһунан кэпсэттилэр.
БЭЙЭБИТИН ХААЧЧЫНАР КЫАХТААХПЫТ ДУО?
2014 сыл сайыныгар Арассыыйаҕа эмиэ сааҥсыйа биллэриллэн, хас да уонунан сыллар тухары эйэ дэмнээхтик ыаллаһа олорбут судаарыстыбаларбытыттан ынах, куурусса этин, фрукта араас көрүҥүн, сыыры, балыгы уонна да атын аһы-үөлү аҕалан атыылааһын бобулла сылдьыбыта. Эргиэмсиктэр эмбаргонан сирэйдэнэн, кууһунан атыылыыр баазаларыгар, атыы-эргиэн кииннэригэр сыананы «искусственнайдык» үрдэтэн, 90-с сыллардааҕы курдук дэписсиити үөскэтэ сатаабыттара. Онон билигин эмиэ кууһунан атыылааччылар, улахан атыы-эргиэн кииннэрэ дойдуга үөскээбит тыҥааһыннаах балаһыанньаны төттөрүтүн бэйэлэрин интэриэстэригэр туһаныахтарын сөп диэн этэр буоллулар.
Билигин ордук социальнай ситимнэринэн Арассыыйа бэйэтин аһынан-үөлүнэн толору хааччынар кыаҕа суох диэн оруна суох сураҕы тарҕатаннар, эргиэмсиктэр сыананы “киксиһэн” да үрдэтиэхтэрин сөп.
Дьиҥэр, Арассыыйа бэйэтин аһынан-үөлүнэн толору хааччынар кыахтаах. Бу туһунан дойду Аҕа баһылыга Владимир Путин кулун тутар 5 күнүгэр Арассыыйа авиахампаанньаларын бэрэстэбиитэллэрин кытары көрсүһүү кэмигэр эмиэ чопчулаан этэн турар. Ас-үөл сүрүн көрүҥнэрэ Арассыыйаҕа хото оҥоһуллан таһаарыллаллар. Холобур, Арассыыйа бэйэтин бурдугунан 100%, этинэн, саахарынан, үүнээйи арыытынан, балыгынан, сымыытынан, хортуоппуйунан, оҕуруот аһынан, фрукта сорох көрүҥүнэн ортотунан 80-85% хааччыйар.
Билигин Арассыыйа олохтоохторо экзотическай аска-үөлгэ үөрэммиттэрэ баар суол. Холобур, отучча сыл анараа өттүгэр бананы, авокадоны, олива арыытын, муора бородууктатын улаханнык сырса сылдьан атыыласпат этилэр. Билигин бу бородуукталар маҕаһыын долбуурдарыттан сүтүөхтэрэ дииллэр. Ол гынан баран, экзотическай фрукталар, муора бородууктата уонна эт сорох көрүҥэ биһиэхэ Тутулуга суох судаарыстыбалар түмсүүлэриттэн, ол иһигэр Белоруссияттан, итиэннэ Турцияттан, Эквадортан, Бразилияттан, Таиландтан, Вьетнамтан уонна да атын дойдулартан кэлэр. Онон ити астар маҕаһыын долбуурдарыттан сүтүөхтэрэ суоҕа.
“КОЛА” ОННУГАР “ЯКУТИЯ” ҮАПХ УТАҔЫН…
Ырааҕы ырыта барбакка, бэйэбит өрөспүүбүлүкэбитин ылан көрүөххэ. Холобур, “Буш буутун” оннугар Дьокуускайдааҕы, Нерюнгритааҕы, Мииринэйдээҕи, Ньурбатааҕы көтөр фабрикалар куурусса этинэн өрөспүүбүлүкэни балачча хааччыйар кыахтаахтар. Дьокуускайдааҕы фабрика бүгүҥҥү туругунан, киин куорат 80%-нын хааччыйан олорор. Ааспыт сылга 83,7 мөлүйүөн сымыыты батарбыттара. Билигин куурусса буутун биир киилэтин Дьокуускайдааҕы көтөр фабриката 170 солкуобайга атыылыыр.
Хас да сыллааҕыта олоххо киирбит “Саюри” тэпилииссэ киин куораты уонна чугастааҕы улуустары сибиэһэй уонна удамыр сыаналаах оҕурсунан, помидорунан хааччыйар. Уопсайа 3.2 гектар иэннээх тэпилииссэттэн күннэтэ 3 туонна оҕуруот аһын ылаллар.
Оттон “Кока-Кола” оннугар тоҕо “Якутия” ҮАПХ утаҕын иһэр кыаллыбатый? Хампаанньа бэйэбит ыраас уубутунан оҥоһуллубут удамыр сыаналаах утах арааһын атыылыыр.
Эт, үүт аһылыгынан эмиэ бэйэбитин хааччынар кыахтаахпыт. Холобур, Сунтаарга «Кириэстээх» ТХПК этин, үүт бородууксуйатын нэһилиэнньэ хамаҕатык атыылаһарын таһынан, өссө чугастыы Мииринэйгэ батарар. «Кириэстээх» ТХПК бэрэссэдээтэлэ Владимир Егоров: “Биһиги хаһаайыстыбабыт улууһу эт-үүт бородууксуйатынан хааччыйан олорор дии саныыбын. Үүт аһылыгынан оҕо саадтарын, оскуолалары дуогабар быһыытынан толору хааччыйабыт. Атыы-эргиэн туочукалардаахпыт. Бородууксуйабытын хамаҕатык атыылаһаллар”, – диэн иһитиннэрдэ.
Бу курдук, улуустар ахсын оҥорон таһаарыынан дьарыктанар кэпэрэтииптэр, хаһаайыстыбалар эт, үүт бородууксуйатынан олохтоох ырыынагы хааччыйа олороллоро хайҕаллаах.
ҮӨСКЭЭБИТ БАЛАҺЫАННЬАНЫ СУҺАЛ ЫСТААП ТУОХ ДИИР?
Потребительскай ырыынакка бигэ туруктаах балаһыанньаны хааччыйар суһал ыстаап салайааччыта, СӨ вице-премьерэ Михаил Никифоров: “Билигин үгүс урбаанньыттар эргииргэ сылдьар үптэрэ кырыымчык буолан, бородууксуйаларын эрдэтинэ атыылаһалларыгар үгүс ыарахаттары көрсөллөр. Онон кириисиһи утары тэриллибит өрөспүүбүлүкэтээҕи ыстаап дьоҕус уонна орто биисинэһи өйөөһүҥҥэ саҥа миэрэлэри олохтооһуҥҥа үлэ ыытан эрэр. Ас-үөл ырыынагын туһунан этэр буоллахха, билигин өрөспүүбүлүкэҕэ быһыы майгы туруктаах, бородуукта саппааһа баар. Билигин «Якутоптторг» социальнай суолталаах аһы-үөлү эбии атыылаһан эрэр. Хантараактар түһэрсилиннилэр”, – нэһилиэнньэ аһара аймамматын, барыта этэҥҥэ буолуо диэн уоскутардыы эттэ.
СОЦИАЛЬНАЙ СУОЛТАЛААХ АС-ҮӨЛ
Олоххо тыын суолталаах ас-үөл сыанатыгар киирэр эргиэн ороскуота судаарыстыбанан хонтуруолланар. Тустаах хонтуруол сыана төрүөтэ суох үрдүүрүн хааччахтыыр. Социальнай суолталаах ас-үөл улуустарынан араастаһар. Холобур, Нам улууһугар тыын суолталаах ас-үөл көрүҥэр килиэп, бурдук, мас арыыта, саахар, туус, стерилизацияламмыт үүт 2,5%, 3,5%, рис, гречка, маннай куруппа, сэлиэһинэй, ынах арыыта, куурусса сымыыта, мокоруон, оҕо аһылыга, чэй, эт, хортуоппуй, эриэппэ луук, оҕурсу, помидор, биэрэс, яблоко, банан, мандарин киирэллэр.
Онон, социальнай суолталаах аска сыананы үрдэппиттэрин биллэххитинэ, «суһал сибээскэ» эрийэн, эбэтэр саайт, социальнай ситим нөҥүө биллэриэхтээххит.