Нөҥүө күн дьонум туран ырааппыттар эбит, ийэм хортуоска хаҕын хахтыы, быраатым муостаҕа тугу эрэ оонньуу олороро. Оттон били кииринньэҥ киһибит көстүбэт.
— Ийээ, Ыстапаан ханна барда?
— Хаһан «аҕабыт» дииргэ үөрэнэргит буолла, хаста сүүстэ эттим, ыт эрэ буолан үрбэтим?! Хата, ыт диэбиккэ дылы, ыккын тахсан аһатаар эрэ, бэҕэһээҥҥи миин тобоҕо кыра хаалбыта, ону кутаар. Ася, өйдөө, Ыстапаан, төһө да төрөппүт аҕаҕыт буолбатар, эһиэхэ туора киһи буолбатах. Кыһаллар аҕай эбээт, эһиэхэ үчүгэй буолаары! Эһигини аһатаары сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри үлэ көрдүү сатыыр. Хайа, аны, баҕар, сотору быраат дуу, балыс дуу бэлэхтиэхпит дии, — дии-дии, ийэм эмиэ да кыйаханан иһэн өрүһүммүтэ.
Бу сырыыга түгэхтээх баҕайытык мичээрдээбитэ, таайтарыылаахтык көрөн баран, ис-иһиттэн кычыгыланар курдук күлэн ылбыта. Оттон мин, ийэм күлэрин истэ олорон, эмискэ били түүҥҥү абааһылаах түүлбүн дуу, түлэкэдийиибин дуу санаан кэлбитим. Ким хараҥаҕа харахтаах баар буоллаҕай, дьиэбит иһэ чахчы абааһылаах буоллаҕа дуу? Баҕар, били Оля Николаева кэпсээбит демоннарын испэр санаабытым куттаабыта буолуо диэн син хайдах эрэ аһаран кэбиспитим, ийэбэр тугу да кэпсээбэтэҕим.
Киэһэ Ыстапааммыт ыкса хойут кэлбитэ, биллэ холуочук быһыылааҕа. Уум быыһынан ийэм мөҕүттэр саҥатын истибитим. Ол түүн эмиэ ким эрэ одуулуур харахтарын көрбүт курдук баттаппытым. Дэгиэ тыҥырахтаах илиилэр мин диэки чугаһыыр курдуктара. Туох да үкчү моҕой айаҕыттан уот уһуурарын курдук кутталлаах кыыл көбүөр кэннигэр дьиҥнээхтии баар курдуга.
Мин олус куттаммытым. Хаста даҕаны «маама-а!» диэн хаһыырыахпын баҕара-баҕара, саҥам испиттэн кыайан тахсыбатаҕа быһыылаах.
Оннук эмиэ наһаа эрэйдээхтик, түүнү быһа баттата-баттата, утуйбутум быһыылааҕа. Сарсыарда туран баран, «арааһа, дьиэбитигэр биһиги сөбүлээбэт киһибит баарын иһин түүн аайы кыайан утуйбаппын быһыылаах» дии санаабытым.
Дьиҥэр, ийэбэр этиэхпин наһаа баҕарбытым да, хаһан миигин болҕойон истиэй, туох диэн итэҕэйиэй, син биир Ыстапаанын көмүскүө диэн, саҥарбатаҕым.
Киһи да күлүөх, ол түүҥҥү түүллэр дуу, көстүүлэр дуу үкчү «ужастиктар» курдуктара. Ол эрээри, мин аанньа утуйбатаҕым хас да хоммут буолан, туох да күлүүтэ суоҕа. Кутталбыттан сатаан хаһыытаабат да этим. Хас түүн аайы оннук эрэйдэнэр чахчы кыһалҕа этэ. Ыксааммын, араас абааһыттан көмүскэнэр ньыманы көрдөөммүн, тарбахтарбын кириэстии да тутан утуйа сатыырым, суорҕаммар эринэн да баран сууланан сытарым… Көмүскэл көрдүүр кимим да суоҕа.
Утуйуохтаахпын санаатахпына, сүрэҕим тэбэрэ күүһүрэн, куттанан, тыыным хаайтарар курдуга. Ордук түүн буоларыттан наһаа куттанарым. Эбээм итэҕэтэ сатыыр саҥата кэнникинэн кулгаахпар иһиллибэт буолан барбыта. Хата, төттөрүтүн, «сэрэн, аттыгар абааһылар бааллар» диэх айылаах санаам барыта булкуллан киирэн барбыта…
Дьикти этэ. Саамай сөҕөрүм диэн, ол кииринньэҥ аҕабыт Ыстапаан айаҕын да кыайан аппат гына итирэн дьон соһон аҕалан ороҥҥо бырахтахтарына, мин ол түүн тугу да түһээбэккэ утуйар этим. Өйдөөх күнүгэр… түүнү быһа абааһылар түүлбэр киирэллэрэ. Ол иһин, кэнникинэн, мин таҥараттан испэр көрдөһөр буолбутум, «били баҕайы итирдин эрэ, оччоҕо абааһылар хаптайыах этилэр» диэн… Итирик дьону абааһы көрөр бэйэм, Ыстапаан аһыы утахха хотторон кэлиэн туохтааҕар да баҕарар буолбутум. Туох баар куһаҕан, сидьиҥ кини иһигэр тобус-толорутун хайдах эрэ сэрэйэрим… Ханна эмэ итирэн, тоҥон өлөн хаалара буоллар үөрүөм эбитэ буолуо диэн испэр саныырым.
Итинник санаалар киирэллэрэ күүһүрэн испитэ. Киниттэн сылтаан үөрэҕим кэнниттэн дьиэбэр да кэлиэхпин баҕарбат этим. Ускул-тэскил уулуссаҕа сылдьа сатаан баран, хайыамый, син биир төннөрбөр тиийээхтиирим. Дьиэбэр чугаһаан истэҕим аайы сүрэҕим тэбэрэ күүһүрдэр күүһүрэн, кулгаахпар кытары чуҥкунуура. Аччыктаан куртаҕым курулаан, айахпар аһыы амтан биллэн, мэйиим эргийэригэр да кыһаммат этим, санаам барыта туох эрэ абааһылаах кутталга сытара…
Биирдэ оскуолабыттан эрдэ бүтэн, күнүс дьиэбэр кэлэн соҕотоҕун чэйдии олордохпуна, Ыстапаан таһырдьаттан киирэн кэллэ. Ийэм үлэтигэр этэ, быраатым оҕо уһуйааныгар сылдьара, киэһээҥҥи күөскэ биирдэ кэлиэхтээхтэр. Инньэ гынан эбиэт кэнниттэн дьиэбэр куруук соҕотох буоларым. Ыстапаан үлэ булбакка, ускул-тэскил сылдьара, быстах-остох дьоҥҥо ону-маны сыбааркалыыр аатырара, эбэтэр массыынатын хаһыспыта буолан гарааһыгар сылдьара.
— Хотуой, ыл, аҕаҕар итии үүттээх чэйдэ кутан кулу, туох астаахпытый? — диэтэ сонун уста туран.
Мин оскуолаҕа физкултуура уруогар кэтэр путбуолкалаах шортикпын кэтэн олорор этим.
— Тыый, маннык шортиктаах эбиккин дуу, тоҕо көрө иликпиний? Туран аҕаҕар эргичиҥнээн көрдөр эрэ, — дии-дии, ытыһынан сэҥийэтигэр баар абына-табына бытыгын имэриннэ, харахтара ынырык баҕайытык, атын ыттан аһылыгын былдьаан ылаары үөмэн эрэр ытырыык ыты санатта.
Мин көһүппэтэх өттүбүттэн ыйытыкка туох диэн хардарыахпын билбэккэ, саҥата суох тылбыттан матан олордум. Ол тоҕо мин кини иннигэр эргичиҥниэхтээхпин сатаан өйдөөбөтүм.
— Истэҕин дуу, истибэккин дуу, эбэтэр дьүлэй буоллуҥ дуу? Тур, чэйдэ кут диэтим дии! — диэн көбүөлээт, күрдьэх саҕа илиитин сараппытын сутуруктуу тутаат, эргэрэн, бэйэтэ да нэһиилэ иэҕэҥнии турар төгүрүк остуолбут сирэйин саайда.
Сардаана Корякина
“Кимиэхэ да этимэ!” (“Айар”, 2025) кинигэтиттэн быһа тардан.
Кинигэ «Айар» бары маҕаһыыннарыгар атыыланар.
