Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, сэрии, үлэ бэтэрээнэ Уус Алдан улууһун Бэрт Ууһун нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, аҕабыт, эһэбит Колодезников Петр Иннокентьевич 1905 сыллаахха Бороҕон улууһун Бэрт Ууһун нэһилиэгэр” Кыыс Хаҥа” алааска, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт.
Ликбезка үөрэнэн ааҕарга, суруйарга үөрэммит. Холкуоска киирэн, кыайыылаах үлэһит буолан “Стахановец” аатын ылбыт. “Кыһыл түмсүү” холкуоска пиэримэ сэбиэдиссэйинэн, хонуу биригэдьииринэн, солбуйар бэрэсэдээтэлинэн бэриниилээхтик үлэлээбит.
Аҕа дойду сэриитигэр 1942 сыллаахха иккис хомуурга ыҥырыллыбыт. Чебаркульга үөрэнэн баран, ручной пулеметка стрелок званиетын ылбыт. 163 стрелковай полк, 119 стрелковай дивизия састаабыгар киирсэн уот сэриигэ сылдьыбыт. Калинскай, Воронежскай фроннарга, Ржев куорат иҺин, Курскай тоҕойугар кытаанах кыргыһыыга тапталлаах Ийэ дойдутун, эйэлээх олох иһин хорсуннук киирсибит. Белграды босхолооһуҥҥа, Курскай, Воронежскай уобаластарга, икки өрүһү туораан уот кутаанан сылдьан, иккитэ чэпчикитик, биирдэ ыараханнык бааһырбыт. Ол да буоллар, кинини дойдутугар ыыппаккалар, Липецкэй куоракка тыраахтар собуотугар, тутууга болуотунньугунан үлэлэппиттэр.
Аҕабыт, эһэбит түөрт сылтан ордук кэм буолан баран төрөөбүт алааһыгар төннүбүт. Ол иһигэр сэрии толоонугар өлөр-тиллэр икки ардыгар, уот-буурҕа ортотугар сылдьыбытын биһиги билигин улаханнык долгуйа, сөҕө истэбит, кэпсэтэбит. Өлбөт оҥоһуулаах, оҕо эрдэҕиттэн кытаанах үлэҕэ эриллибит буолан, үлэлиир дьоҕура улаханнык айгыраабакка кэлбитэ — дьоло буолар.
Сэрии кэнниттэн дойдутугар 1946 сыллаахха балаҕан ыйыгар эргиллэр. Кэлбитэ ийэтэ, кэргэнэ, уончалаах уолчаана сэрии ыар, сут-кураан сылларыттан хоргуйан, ыалдьан өлбүттэр. Ыар аһыытын, хомолтотун аһарарыгар холкуос үлэтигэр, нэһилиэк туһугар бэриниилээҕэ, дьулуурдааҕа көмөлөспүт. Үлэни өрө тутан, сэрии кэмигэр айгыраабыт олоҕу, чөлүгэр түһэриигэ туох баар күүһүн-сэниэтин ууран үлэлээбитинэн барбыт. Хонуу биригэдьииринэн, тутууга сыһыаннаах буолан Сыырдаах эбэ куулатыгар саҥа бөһүөлэги тутууга маастарынан, биригэдьииринэн, тутааччынан сылдьыбыт. Элбэх тэрилтэни, ыаллар олорор дьиэлэрин тутуспут. 1980 сыллардаахха диэри, кини илиитэ кыттыспатах, тутуспатах дьиэтэ суоҕун кэриэтэ этэ. Ол курдук тыаттан мас кэрдэн киллэрэн дьиэ акылаатын түһэрии, түннүк, аан холуодаларын оҥоруу курдук уустук үлэлэри оҥороро. Үгүстүк буолар сут сайыннарга Кэбээйинэн, Намынан, оройуон иһигэр атын да нэһилиэктэринэн окко өрүү звеневодунан барара. От охсуутугар саҕалааччы, эдэр уолаттарга иннин биэрбэт бастыҥ охсооччу, күһүнүн от кэбиһээччи буолара. Кыстык хотоннору өрүмүөннүүргэ, ардыгар саҥа хотоннору тутууга салайара.
Аҕабыт “Победа” холкуос уонна нэһилиэк олоҕор актыыбынай кыттыыны ылара. Кини салалта чилиэнинэн быыбарданан, холкуоһу коллективнай салайыыга быһаччы кыттыбыт. Уопсастыбаннай ноҕорууска быһыытынан холкуос каассатын бэрэссэдээтэлинэн, уһаайба түҥэтэр хамыыһыйа чилиэнинэн, нэһилиэк сэбиэтин дьокутаатынан быыбарданан үлэлээбит. Кэлин сааһыран да баран, олохтон барыар диэри үлэттэн илиитин араарбатаҕа. Отделение, биригээдэ көрдөһүүтүнэн тыраахтар сыарҕатын, от сыһылбатын оҥорон, элбэх ыраах сырыылары хааччыйбыт.
Аҕабыт, эһээбит сүрдээх сымнаҕас, элэккэй майгылаах, оҕону кытта оҕо, дьахтары кытта дьахтар, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас буолара.
Кырдьаҕастар сүбэлэринэн икки огдообо, ийэбитинээн Крылова Наталья Дмитриевналыын холбоһон ыал буолбуттар. Онон түгэнинэн туһанан, ийэбитин, эбэбитин ахтан ааһыахпын баҕарабын.
1919 сыллаахха Бороҕон улууһугар Хоро нэһилиэгэр төрөөбүт. Ийэтэ кини 2 саастааҕар оҕолоноору өлбүт. Онон убайа Ньукулайдыын ийэтэ суох буолуу эрэйин билбиттэр. Ийэбит 10-ча сааһыгар Мүрү Томторугар оскуолаҕа икки сыл үөрэммит. Дьиэтигэр хотон көрөр киһи суох буолан, үөрэҕиттэн тохтоон сүөһү көрөргө күһэллибит. 1937 сыллаахха биир дойдулааҕар Стручков Яков Михайловичка кэргэн тахсан 2 оҕоломмут. Оҕолоро кыраларыгар төннүбүттэр. 1941 сыллаахха кэргэнэ бастакы хомуурга түбэһэн сэриигэ барбыт. Онтон убайа Ньукулай 1942 сыллаахха иккис хомуурга сэриигэ барбыт. Кини 1943 сыллаахха олунньу ыйга суруйбут бүтэһик суруга кэлбит. Онно “Бу фроҥҥа кэллибит, өстөөх артиллериянан ытыалыыр, сотору-сотору буомбалыыллар” диэн суруйбут . Онтон ыла биир да сурук кэлбэтэх, уоттаах сэрии толоонугар сураҕа суох сүппүт. Онтон кэргэнэ Дьаакып сэрии устатын тухары сылдьан баран, 1945 сыллаахха ыам ыйыгар Литва сиригэр өлбүтүн туһунан биллэриини Кыайыы күнүн кэнниттэн туппут.
Онон ийэбит, эбэбит барахсан сэрии ыар содулугар эрэйи-муҥу эҥэринэн тэлбит. Таптыыр убайын, кэргэнин, оҕолорун сүтэрэн ыар аһыыны, хомолтону билбит.
Сэрии кэмигэр ийэбит, эбэбит холкуос бары үлэлэригэр, “Хатыҥ сыһыы” холкуоска биригэдьииринэн, кыһынын пиэримэҕэ оҕуһунан от тиэйэн, тыаттан мас кэрдэн холкуоска түспүт түһээни толорон, (Оҕуруокка) Бороҕоҥҥо тэрилтэҕэ киллэрэллэр эбит. Дойдутугар от үүммэккэ, Кэбээйи Сииттэтигэр сир түүлэһэн оттуу көспүттэр. От охсуутугар, кэбиһиитигэр, хотон өрөмүөнүгэр тэҥҥэ сылдьыбыт. Ханнык да ыарахан үлэттэн туора турбакка үлэлээбит. Кыра эрдэҕиттэн ыарахан үлэни үлэлээн эр киһилии күүстээҕэ. 60-80 сылларга дьиэ элбэх сүөһүтүн, эбиитин сопхуос борооннорун бэйэтин хотонугар көрөрө , элбэх оҕо түбүгэ, эбиитин «Холбос» ситимин наспотун маҕаһыыныгар оробуочайынан, хачыгаарынан күүстээх, кыайыгас буолан үлэлээбит. Онно кууллаах бурдугу, саахары кытта «туһуннаҕа», таас чохтуун «сэриилэстэҕэ». Аны кэлэн санаатахха, 60 саастаах дьахтар киһиэхэ, ыарахан кэмнэр ааспыттар.
Ийэбит хаһан да мөҕө-этэ сылдьыбат, аҕыйах саҥалаах этэ. Кини биирдэ эппитэ толоруллара. Кинилэр тоҕус оҕону төрөтөн , эбии икки оҕону иитэн улаатыннаран, үлэһит үөрэхтээх дьон оҥорбуттар. Төрөппүттэрбит иккиэн үлэһит, иллээх ыал этилэр.
Сэриигэ кэмигэр айгыраабыт олоҕу чөлүгэр түһэриигэ дьонтон хаалсыбакка кыахтара баарынан үлэлээбиттэр. Кинилэр үлэһит дьон буолаллара, олохторун ааспыт суолларын туоһута буоллаҕа.
Ити курдук биһиги ийэлээх аҕабыт үлэҕэ үөрүйэхтэрин, дьоҥҥо сыһыаннарын, оҕоҕо тапталларын холобур оҥостон 11 оҕолоро, элбэх сиэннэрэ, хос сиэннэрэ киэн туттан, улахан аймах буолан оҥорботохторун оҥороору, ситэрээри олордохпут.
Аҕабыт, эһэбит бойобуой суолун кэрэһилиир «Аҕа дойду сэриитигэр Германияны кыайыы иһин» уонна үбүлүөйүнэй мэтээллэр, сэрииттэн кэтэн кэлбит саллаат таҥаһа бааллар. Кыайыы 75 сылыгар «Память народа» диэн сайтка киирэн, сиэнэ Петр Петрович Колодезников эһэтигэр “Бойобуой үтүөлэрин иһин” диэн мэтээл бэриллибитин, ол эрээри ол онон туттарыллыбакка хаалбытын булбута. Өр кэмҥэ дьаныардаахтык эккирэтиһэн, дастабырыанньаны илиибитигэр соторутааҕыта тутан наһаа улаханнык долгуйдубут.
Биһиги аҕабыт, эhэбит наҕараадалара:
Петр Колодезников,
Дьокуускай.
Хаартыскалар: ааптар тиксэриилэрэ