Быйыл “Якутскэнерго” тэрилтэ Киин электрическэй ситимнэрэ тэриллибитэ 55 сылын туолла. Бу сыллар тухары энергетическэй хампаанньа киэҥ сири хабан электричество уотунан эрэллээхтик хааччыйан кэллэ. Саха сирин киин куоратын итиэннэ илин эҥээр, киин улуустарын уотунан хааччыйыы үлэтин-хамнаһын туһунан тэрилтэ салайааччыта Пётр Иванову кытары кэпсэттибит.
– Пётр Гаврильевич, эһиги тэрилтэҕит Дьокуускай куораты таһынан, ханнык улуустары хабан үлэлиирий? Уопсайынан, үлэҕит туһунан, кылгастык да буоллар, хаһыат ааҕааччыларыгар кэпсииргит буоллар.
— Биһиги «Якутскэнерго» хампаанньа филиалын быһыытынан, Саха сирин киин куоратын, илин эҥээр уонна киин улуустарын, ол эбэтэр 409 тыһыынча кв. км сири уотунан хааччыйабыт. 10 улууска, ол иһигэр Аммаҕа, Бороҕоҥҥо, Бэрдьигэстээххэ, Майаҕа, Намҥа, Покровскайга, Тааттаҕа, Томпоҕо, Чурапчыга, Элдьикээҥҥэ оройуоннааҕы электрическэй ситимнэр (РЭС) итиэннэ Дьокуускай куораты уонна куорат тас өттүнээҕи бөһүөлэктэри уотунан хааччыйар тэрилтэлэр үлэлииллэр. Биһиги бас билиибитигэр 9 дизельнэй электростанция, 3 355 трансформаторнай подстанция, 3 300,73 км уһуннаах 110/35 кВ күүрүүлээх уот ситимнэрэ, 10 184,351 км усталаах уоту тарҕатар ситим уонна кабельнай ситимнэр бааллар.
— Элбэх улууһу хабан үлэлиир эбиккит. Оччотугар үлэһит да ахсаана элбэх буолуохтаах. Билиҥҥитэ хас киһи үлэлии сылдьар?
– Бүгүҥҥү күҥҥэ биһиги көхтөөх кэлэктииппитигэр 1 415 киһи үлэлиир. Филиал саҥа тэриллэн үлэлиирин саҕана 55 эрэ киһи баара үһү. Бу дьон куорат учаастагын, оройуоннааҕы түөрт подстанцияны көрөн-истэн олорбуттар.
– Нэһилиэнньэни эрэллээхтик электричество уотунан хааччыйыыга туох үлэни ыытаҕыт?
– Биһиги сыл ахсын өрөмүөн хампаанньатын иитинэн уот ситимин хаһаайыстыбатын эбийиэктэригэр хапытаалынай өрөмүөн ыытабыт, тиэхиньиическэй туруктарын көрөбүт-истэбит, саҥа уот ситимнэрин тутабыт. Үлэлии турар оборудованиены саҥардан, сайыннаран биэрэбит. Кыстык кэмигэр энергооборудование этэҥҥэ үлэлиирин туһугар сыл саҕаланыаҕыттан кэккэ тэрээһиннэри ыытабыт, ол иһигэр диспетчерскэй технологическай салайыы тэриллэрин тиэхиньиическэй туруктарын көрөбүт. Бу тэриллэр саахалы утары уонна эрэсиим автоматикатын кииннэммит систиэмэлэрин үлэтин хааччыйаллар. Маны таһынан, биһиги исписэлиистэрбит релейнэй харысхал, автоматика уонна кээмэйдээһин оҥоһуктарын тиэхиньиическэй туруктарын көрөллөр-истэллэр.
Ааһан эрэр сылга төһө да уустук эпидемиологическай балаһыанньа, ойуур баһаардара уонна халаан мэһэйдэри үөскэттэллэр, биһиги былаантан халбарыйбакка, өрөмүөн хампаанньатын этэҥҥэ түмүктээтибит. Өссө былааммытын аһара толорон, кыстыкка толору бэлэмнээх киирэри ситистибит.
– Өрөмүөн, саҥардыы үлэтэ сыллата ыытыллар. Өрөмүөн үлэтэ хайдах хабааннаах ыытыллар?
– Билиҥҥи туругунан былаан, кыраапык быһыытынан, уопсайа 237 км тахса усталаах үрдүк күүрүүлээх ситимнэр хапытаалынай өрөмүөннэрин оҥордубут. «Майа – Чурапчы» уот ситимин өрөмүөнүгэр, олус кылгас кэм иһигэр энэргиэтиктэр 67 мас баҕаналары туруордулар, 50,25 км усталаах уот ситимин тартылар. Бу хайысханан хапытаалынай өрөмүөн үлэтин иитинэн 132 соҕотох атахтаах уонна анкернай мас баҕаналар турдулар.
Саха сирин киин оройуоннарыгар сүрүн технологическай оборудованиетын өрөмүөнэ олоччу бүттэ. Энэргиэтиктэр уот ситимнэрэ ааһар солооһуннары ыраастааһын былаанын 25 бырыһыанынан аһары толордулар (былааннаммыт 1 149,9 га оннугар 1 441,6 га ыраастанна).
110 кВ үрдүк күүрүүлээх «Чурапчы – Хаандыга», «Хаандыга – Дьабарыкы-Хайа» икки сыаптаах ситимҥэ өрүһү туоруур ситим баҕанатын уларыттылар уонна ситимин көннөрөн биэрдилэр. Уус Маайа оройуонугар үлэһиттэр Эльдиканка өрүһүнэн ааһар уот ситимин өрөмүөнүн бүтэрдилэр.
– Кэлиҥҥи сылларга чааһынай дьиэни туттуу элбээтэ. Манна уоту киллэрии боппуруоһа ыарахаттардаах буолааччы. Уопсайынан, дьиэлэригэр уот ситимин киллэртэриигэ төһө сайаапка киирэр?
– Сыл аайы биһиги тэрилтэбитин кытта быһа холоон 4 500 уокка холбонуу дуогабара түһэрсиллэр. Чопчу этэр буоллахха, 2018 сылга – 4 551 дуогабар, 2019-ка – 4 504, бу сыл 11 ыйыгар – 3 600 дуогабар оҥоһулунна.
2020 сыл от ыйын 1 күнүттэн уоту туһанааччы сорох категорияларыгар уот ситимигэр холбонуу саҥа бэрээдэгэ олохтоммута, Бырабыыталыстыба 262 №-дээх уурааҕынан бигэргэтиллибитэ. Ол эбэтэр муҥутуур кыамталара 15 Вт диэри тиийэр (дьиэ-уот наадатыгар аналлаах) физическэй сирэйдэргэ, ону таһынан 150 кВт кыамтаҕа диэри юридическэй сирэйдэргэ уонна урбаанньыттарга уларыйыы киирдэ. Уот ситимигэр холбонуу сайаапкаларын «Якутскэнерго» саайтыгар «Личный кабинет» сервис https://lk.yakutskenergo.ru/lk көмөтүнэн эрэ бэриллэр. Бу, мин санаабар, уоту туһанааччыларга олус табыгастаах уонна кумааҕы эргиирин аҕыйатар.
– Петр Гаврильевич, үгүс киһини уот арахсыытын боппуруоһа долгутар. Ордук туохтан сылтаан уот арахсыыта, саахал тахсарый?
– Ордук элбэх саахал 6-10 кВ кабельнай ситимнэри алдьатыыттан тахсар. Маны таһынан, араас тиэхиньикэ уот ситимнэрин алдьатан, баҕаналарга кэлэн саалланнар, онтон сылтаан элбэх саахал тахсар.
Аны тыаҕа кыыл эбэтэр көтөр дьайыытыттан эмиэ уот арахсыыта, саахал. Бу сылга Аллараа Бэстээх 110 кВ подстанциятыгар көтөр уокка оҕустарбытыттан сылтаан иккитэ саахал тахса сырытта. 110 кВ Чурапчы подстанцияҕа маннык түбэлтэ 4 саахал тахсыытын төрүөтүнэн буолбута.
– Билигин өрөмүөн кэмигэр уоту кылгас кэмҥэ ылаллар. Оттон былааннаммыт уоту араарыы туһунан хантан билиэххэ сөбүй?
– Бу туһунан иһитиннэрии күн аайы yakutskenergo.ru официальнай саайтын сүрүн сирэйигэр, ону таһынан, «График ремонтных работ» анал салааҕа тахсар. Итиэннэ былааннаммыт араарыылар тустарынан Телеграмм мессенджергэ билиэххэ сөп.
– Тэрилтэ сайдар кэскилэ хайдаҕый?
— Кэлэр сылларга бары болҕомтону 110 кВ күүрүүлээх ситимнэр хапытаалынай өрөмүөннэригэр ууруохтаахпыт. Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста тутуллар сириттэн 110 кВ ситимнэри көһөрүөхтээхпит. Бу үлэлэр хас биирдиибититтэн эппиэтинэһи уонна кытаанах бэлэми ирдииллэр. Ону таһынан, Өлүөнэ, Амма, Томпо уонна Илин Хаандыга өрүстэри уҥуор үрдүк күүрүүлээх ситимнэри туоратыы былааннанар. Саҥа подстанциялары тутуу уонна эргэ трансформаторнай подстанциялары саҥаҕа уларытыы күүтэр. Итиэннэ эргэрбит АС мааркалаах ситими аныгы СИП боруобакка уларытыыны көхтөөхтүк салгыыбыт.
Елена ВАСИЛЬЕВА.