Киевкэ, Украина биллиилээх тустууктарын уонна тренердэрин бирииһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга олимпийскай чөмпүйүөн, УССР үтүөлээх тренерэ Павел Пинигини кытта баран кэллим. Урут бу дойдуга сылдьа илигим. Билигин Россия уонна Украина икки ардыларыгар сыһыан сытыырхайан турарын бары билэҕит. Барыам иннинэ аҕай, Киин тэлэбиидэнньэҕэ Киев уулуссаларыгар норуот аймалҕанын, Луганскайы уонна Донецкайы тохтоло суох ытыалааһын туһунан көрө-билэ сылдьан, дьон үксэ: “Тоҕо онно бардыҥ? Тугу онно сүтэрдиҥ? Украинаҕа сэрии буола турар дии!” диэн ыйыталаһара. Онуоха кинилэргэ мин хоруйум чопчу этэ, миигин Киевкэ Тустууга тапталым сирдиир.
Петр Павлов, «Саха сирэ» хаһыат, www.edersaas.ru
Ханныгын да иһин, билигин ыытылла турар “информационнай сэрииттэн” хас биирдии сайдыылаах киһи сиэрдээҕин, чопчутун, кырдьыгын эрэ ылҕаан ылыахтаах. Ол эбэтэр, тэлэбиисэргэ көрдөрөллөрүн-кэпсииллэрин барытын “ыраас манньыат курдук ылынар” сыыһа. Бу суруйуубар кылгастык ити сырыыбар бэйэм тугу билбиппин-көрбүппүн сырдатыаҕым.
Биллэрин курдук, Украинаҕа Россияттан барыы аллараанан, сир суолунан, ол аата, поеһынан эрэ. Салгынынан сылдьыһыы тохтотуллан турар. Ол гынан баран, Минскэйинэн эргийэн көтөн тиийиэххэ сөп эбит.
Москваттан Киевкэ поеһынан айаннаабыппыт, киэһэ олорбуппут – сарсыарда тиийбиппит. Түүн үөһүгэр бастаан Россия, онтон Украина хонтуруоллуур постарын ааспыппыт. Онно, 40-чэлии мүнүүтэлээх тохтобулларга аптамааттаах, ыттаах полиция сотрудниктара киирэн докумуоннарбытын бэрэбиэркэлээбиттэрэ, суумкаларбытын арыйтаран көрбүттэрэ. Туох сыаллаах баран иһэрбитин ыйыппыттара. Ханнык даҕаны декларацияны, докумуону толотторботохторо. Бадаҕа көҥүллэммэт тэрили: иконаны, сэби-сэбиргэлин илдьэ иһэллэрэ буолуо диэн бэрэбиэркэлээн эрдэхтэрэ. Биһиги бэрэбиэркэни этэҥҥэ ааспыппыт. Онно айаммыт сүрүн быһаарар уонна быыһыыр докумуонунан, Украина спортивнай тустууга ассоциациятын бэрэсидьиэнэ Эльбрус Тедеев ыҥырыы суруга буолбута.
Киевкэ вагонтан түһээппитин кытта биһигини Павел Павлович тренерэ, Украина уонна Сэбиэскэй Сойуус үтүөлээх тренерэ Георгий Анатольевич Бураков эҕэрдэлии көрсүбүтэ истиҥ санааны үөскэппитэ.
Сарсыарда тиийиибитигэр Киевкэ сааскылыы сылаас этэ, күнүһүн ортотунан +5, +7 кыраадыс. Ол эрээри, тыаллаах этэ. Сир хараарбыт. Киевтээҕи кулун тутар ый – хайдах эрэ Саха сиригэр ыам ыйа турарын санатар. Күнүһүн чаҕылхай күннээх. Биллэн турар, биһиги мантан сааскылыы таҥнан барбыппыт. Мин “Россия” диэн суруктаах халыҥ бейсболкабын кэтэн барбытым. Ол эрээри, Киевкэ тиийээт, Павел Павлович сүбэтинэн бейсболкабын уларыппытым. Этэргэ дылы, “таҥара сэрэҕи сөбүлүүр”, туох баҕарар буолуон сөптөөҕө. Россияҕа тааллара кырыыламмыттар тугу баҕарар оҥоруохтарын сөбө…
Манна, Дьокуускайга кэлбитим кэннэ билэр дьонум: “Киевкэ тиийэн ону көрдүҥ дуо? Манна сырыттыҥ дуо? Итини ыллыҥ дуо?” диэн ыйыталаһа сатыыр. Кинилэргэ мин хоруйум биир, Украина киин куоратыгар түөрт күннээх сырыыбар сүрүн хайысхам – гостиница, Спорт дыбарыаһа уонна вокзал эрэ буолбуттара. Тус сыаллаах-соруктаах үлэлии тиийэн баран, наар ону ситиһэр дьүккүөрүгэр сылдьыбытым. Манна санаатахха, хаһан эмэ быһыы-майгы көннөҕүнэ, күүлэйдии барыахха сөп эбит.
Биири бэлиэтии көрбүтүм, эйиэхэ улаханнык кыһамматтар, бу атын омук киһитэ сылдьар эбит диэн, этэргэ дылы, хантан сылдьарбын, туох омук буоларбын чугаһаан кэлэн туоһуласпаттар даҕаны. Онно холоотоххо, Киевтэн Москваҕа кэлэн, саҥардыы поезтан вокзалга киириигэ, арай, гражданскай таҥастаах дьон туох эрэ дастабырыанньаны сараҥнатан баран “докумуоҥҥун көрдөр!” диэтилэр. Мин көрдөрдүм. Онно Павел Павлович орооспотоҕо эбитэ буоллар, салгыы өссө хайдах буолара биллибэт этэ. Сымыйа дастабырыанньалаах, атын тугу эрэ куһаҕаны толкуйдуу да сылдьар дьон буолуохтарын сөбө.
Украина биллиилээх тустууктарын уонна тренердэрин бириистэригэр норуоттар икки ардыларынааҕы турнир хас да сыл тохтотулла сылдьан баран, иккис сылын сөргүтүллэн ыытыллар. Онно анаан-минээн Россия хамаандатын ыҥырбаттар, биһиэннэрэ даҕаны бара сатаабаттар эбит. Арай быйыл, Москваҕа олорор уолаттарбыт: Михаил Иванов уонна Евгений Коломиец итиэннэ Белоруссия чиэһин көмүскүүр Андрей Бекренев кытыннылар. Ивановтаах Коломиец Россия аатыттан туһуннулар. Күрэхтэһии кэмигэр ханнык даҕаны омуктаһыы, туорайдаһыы бэлиэтэммэтэ. Биһиги уолаттарбыт туста тахсалларыгар бастаан утаа сэрэхэдийэн “Саха сириттэн”, онтон кэлин “Россияттан” диэн биллэрбиттэрэ. Турниры үөрүүлээхтик аһыыга атын 21 дойдуну тэҥэ, Россия былааҕын күөрэччи тутан тахсыбыттара. Онон омугунан хайдыһыы, туоратыһыы суоҕун өссө төгүл бигэргэтэн этэбин.
Биир дойдулаахпыт, 18 сыл устата Киевкэ олорон, Украина аатын көмүскээн, аатырбыт спортсмен быһыытынан буһан-хатан тахсыбыт Павел Пинигини сүрдээҕин билинэллэр уонна сыаналыыллар эбит. Кэлэн хаартыскаҕа түһэ сатыыллар, автограф ылаллар, эбэтэр билсэр дьоно эҕэрдэлэһэллэр. Күрэхтэһии комментатора хаста даҕаны Павел Павлович аатын ааттаан көрөөччүлэргэ билиһиннэриитэ киэн туттууну үөскэттэ.
Маҕаһыыннарга сылдьан көрдөххө, ас-үөл арааһа дэлэччи тардыллан турар, күн талбыта барыта баар курдук. Манна даҕатан эттэххэ, 1 гривен Россия 2,21 солк. тэҥнэһэр. Куорат ыраас, сырдык. Уулуссаҕа биллэриилэрэ, рекламалара барыта украинскайдыы суруктаахтар. Биир даҕаны сиргэ нууччалыы сурук-бичик суох. Киэһэ хойукка диэри куорат олоҕо, сырыыта, уота-күөһэ оргуйан олорор. Бу сырыыбар, били тэлэбиисэргэ көстөрүн курдук, уулуссаҕа транспарааннаах хаамсыыны, эккирэтиһэ сылдьан охсуһууну, буруону-тарааны, улахан тыаһы-ууһу, айдааны-куйдааны көрбөтүм да, истибэтим даҕаны. Барыта этэҥҥэ курдук. Оннук эрэ буоллун.
Ханныгын да иһин, икки уруулуу славян омуктар санаалара хайдыһан баран сылдьарыттан киһи хараастар. Былааска саҥа дьон кэлэн бэйэтин бэлиитикэтин олохтооһуна, Луганскайы уонна Донецкайы сэриилээһинэ, байыаннай балаһыанньаны олохтооһуна нэһилиэнньэҕэ улахан охсуулаах. Биһиги сылдьар кэммитигэр гостиницаҕа да, Спорт дыбарыаһыгар даҕаны сылытыы нуормаҕа эппиэттээбэт этэ. Сэрэйдэххэ, гаастарын кэмчилээн туттан эрдэхтэрэ. Дьон хамнаһа, биэнсийэтэ кыра, социальнай-экономическай туруга мөлтөһүөр курдук көрдүм. Холобур, биэнсийэлээхтэртэн, сэриигэ диэн, биэнсийэлэриттэн анаан харчы туталлар эбит. Биир киһиттэн бүгүҥҥү күҥҥэ олохторо хайдаҕын туһунан туоһуласпыппар, Украина маннык ыарахан быһыыга-майгыга киирбитэ барыта Россияттан диир, Россияны буруйдуур. Ол быыһыгар Украина билиҥҥи салалтата ыытар бэлиитикэтин астыммат. Янукович үлэлиирин саҕана ордук этэ диир.
Тиийбит күммүтүгэр “күөх экрантан” түспэт аатырбыт Майдаҥҥа, атыннык эттэххэ, Көҥүл болуоссатыгар (Площадь Независимости) сырыттыбыт. Болуоссаты биир гына норуот өрө туруутугар тыыннара быстыбыт сүүһүнэн киһиэхэ өйдөбүнньүк бэлиэлэр оҥоһуллубуттар.
Биир бэйэм, Украина курдук кыахтаах дойдуга эйэлээх олох эргиллэригэр, Россияны кытта сыһыана тупсарыгар, икки бырааттыы омуктар иллээхтик, доҕордуу сыһыаҥҥа олороллоругар баҕарабын. Итиэннэ, Украинаҕа туох да куттала суох баран кэлиэххэ сөп эбит дии санаатым.
Петр ПАВЛОВ, «Саха сирэ”, www.edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.