Киэҥник биллэр эр дьон кэргэттэрэ кэпсииллэр

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

“Ыал — ийэтинэн” диэн өйдөбүл баар. Ол эбэтэр, эр киһи булар-талар, аһатар-таҥыннарар ыйаахтаах эбит буоллаҕына, дьиэ кэргэн сылаас холумтана, минньигэс аһа, истиҥ сыһыана ыал ийэтиттэн тутулуктаах. Маныаха, уйулҕа үөрэхтээхтэрэ эр киһи үлэтигэр-хамнаһыгар, олоххо ситиһиитигэр кэрэ аҥара эмиэ оруоллааҕын бэлиэтииллэр.
Бүгүн сааскы маҥнайгы бырааһынньыгы көрсө, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр ааттаах-суоллаах, айа-тута сылдьар эр дьон холоонноох доҕотторун, тирэх буолар кэргэттэрин көрсөн сэһэргэстибит.
Варвара Попова, “Саха сирэ” хаһыат, https://edersaas.ru/

Георгий Бессонов, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын артыыһа, «Кута», «Атын Олох», «Снайпер Саха», «Дьикти саас», «Айыы Уола», «Сайсары күөлгэ» о.д.а. киинэлэр дьоруойдара.
Кини кэргэнэ Зоя Бессонова , “Дьокуускай куорат” куораттааҕы уокурук “Суоттуур-биллинговой киин” муниципиальнай хааһына директорын солбуйааччы, кылаабынай бухгалтер:
— Биһиги устудьуоннуу сылдьан билсибиппит. Ол кэмҥэ СГУ физико-техническэй институтугар культмассовай секторынан үлэлиирим, «Дархан» Хаҥалас ыччатын түмсүүтүн көхтөөх кыттааччыта этим. Георгий Саха тылын, литературатын уонна төрүт култууратын бакылтыатыгар үөрэнэрэ. Бииргэ үөрэнэр доҕотторун кытта тэрээһиннэри көтүппэккэ кытталлара.

Биһиги ыал буолбуппут номнуо 12 сыл буолла. Георгий — артыыс, онон үксүн айаҥҥа сылдьар. Кини гостуруолга бардаҕына, мин бииргэ төрөөбүт балтым уонна бырааттарым күүс-көмө буолаллар. Кэргэним дьоно эмиэ өйүүллэр. Онон түгэнинэн туһанан, бары аймахтарбар, урууларбар улахан махталбын тиэрдэбин. Билигин оҕолорбут арыый улаатаннар, туһалара эмиэ үксээн иһэр. Уолбут Эрсан бэһис кылааска үөрэнэр, Уйгулаанабыт 5 саастаах, оҕо саадын иитиллээчитэ. Төрөөбүт тылларын үчүгэйдик билэллэр эрээри, нууччалыы саҥараллар. Оттон дьиэбитигэр сахалыы кэпсэтэбит, сахалыы тыыҥҥа үөрэтэбит, сиэри-туому тутуһабыт. Аны туран, кэргэним наһаа романтик. Соһуччу бэлэхтэри оҥорорун сөбүлүүр. Уопсайынан, киһини үөрдэ-көтүтэ сылдьарга кыһаллар.  Оҕолоругар үтүө холобур буолар. Биирдэ эмэ арыый иллэҥсийдэхпитинэ кини спортсаалаҕа сылдьар, бултуу барар. Онтон мин иистэнэбин.

Аан бастаан ыал буолан баран, кистээбэккэ эттэххэ, кыралаан күнүүлэһии баара. Ол барыта ааспыта. Билигин, хата, төттөрүтүн туохха барытыгар бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн-толорсон биэрэр курдукпут. Дьиэбитигэр тугу барытын сүбэнэн оҥоробут. Аны иккиэн ыал улахан оҕолоро буоламмыт, балтыларбытыгар, бырааттарбытыгар сүбэ-ама буолабыт. Уопсайынан, мин санаабар, дьиэ кэргэҥҥэ эр киһи аҕа баһылык буолуохтаах эбит. Итиэннэ өйдөһүү, эйэлээх буолуу, дьолу, тапталы харыстааһын улахан оруоллаахтар. Маныаха мин кэргэним киэҥ көҕүстээх, мындыр өйдөөх, суон дурда, халыҥ хахха буолан биһигини араҥаччылыыр, көрөр-истэр.

Кинини дьон көрөн билэрэ, сэргиирэ, сэҥээрэрэ биһигини олус үөрдэр, долгутар даҕаны. Аҕабыт ситиһиилэннэҕинэ, баҕа санаата туоллаҕына, сыалын-соругун толордоҕуна тэҥҥэ үөрэбит. Онтон санааҕа-онооҕо түстэҕинэ, ыарахан түгэннэргэ өйөбүл буоларга кыһаллабыт. Ыараханы, санааны баттыыры кыһалҕа оҥостубакка, үчүгэй эрэ өрүттэри көрөбүт.

Алексей Гольдеров – эстрада тыйаатырын артыыһа, иллюзионист, “Аптаах дорҕоон” остуоруйа-киинэ артыыһа.

Алексей Мариялыын Дьокуускай биир рестораныгар эбии харчылаһан үлэлии сылдьан билсибиттэр. Онтон ыла доҕордоһон, ыал буолан билигин Ньургун уонна Күннэй диэн оҕолордоохтор. Мария экономист идэлээх.  Араспаанньалара биирин иһин: “Фокусник Гольдеров аймаҕыҥ дуо?” — диэн ыйыталлар эбит. Гольдеровтар бэйэлэрэ бас билэр кэтэх дьиэлээхтэр. Онон тиэргэн иһинээҕи үлэ — аҕа баһылыкка, ис үлэ — ийэ хотуҥҥа диэн быһаарбыттар. Алексей өр кэмҥэ айаҥҥа барар буоллаҕына, хаһаайыстыбатын боппуруоһун эрдэттэн ситэрэр-хоторор, быһаарар. “Эркин курдук эрэллээх киһини туох диэн күнүүлүөхпүнүй”, — диир Мария. “Уратыбыт диэн үлэбит хайысхата, эйгэтэ, бириэмэтэ эрэ буолуо. Төһөнөн сыллар ааһаллар да, оччонон майгыннаһарбыт үксээн иһэр курдук”, — диэн эбэн этэр.

Георгий Матвеев – Айаал, ыытааччы, тамада, урбаанньыт. Айаалы дьон “Куйаар дуораана” араадьыйа ди-джейэ, “Саха” НКИХ “Киэһэлик” биэриитин ыытааччыта диэн билэллэр. Билигин инстаграмҥа “Киэһэлик” диэн бастакы инста-сериал уһула сылдьар.

Олоҕун аргыһа Лидия Матвеева идэтинэн тыл үөрэхтээҕэ, интернет сибээс эйгэтигэр үлэлиир.
Лида бииргэ үөрэммит дьүөгэтин сыбаайбатыгар арыалдьыт кыыс буолбут. Онно Гоша (10 сыллааҕыта) тамада быһыытынан бастакы сыбаайбатын ыыта кэлбит. Лиданы көрөөт таптаабыт. Ол киэһэ кинилиин чугастык билсээри, арыалдьыттарга анаан хас да куонкуруһу ыыппыт. Баҕа санаата туолан, ыкса билсибиттэр. Онтон билигин: “10 сыл 10 хонук курдук ааста”, — диир Георгий.
Лида: “Наар биир киһи эппитинэн, салайбытынан буолбакка, икки таптаһар уонна бэйэ-бэйэни ытыктаһар дьон биир сүбэнэн олоруохтаахтар дии саныыбын. Туох баарга барытыгар мэлдьи сүбэлэһэбит, бэйэ-бэйэбитин өйдүү сатыыбыт. Гоша кэргэн да, аҕа да быһыытынан болҕомтолоох, сайаҕас. Эрэнэр эркиммит, таптыыр уонна ытыктыыр аҕабыт. Кини төрөппүттэрбитигэр, бары аймахтарбытыгар олус аламаҕай сыһыаннаах. Төһө да дьон ортотугар сылдьар, элбэх сүгүрүйээччилэрдээх киһи буоллар, күнүүлүүргэ сылтах биэрбэт. Мин да күнүүһүтүм суох. Биллэр киһиэхэ болҕомто элбэх буолара өйдөнөр. Ону утарбаппын. Гоша дьону кытта түргэнник биир тылы булар. Оттон мин төттөрүтүн дьону кытта бытааннык билсэбин, чугасыһабын. Туох эмэ быһаарыныыны ылынарбар толкуйдаан, ыараҥнатан көрөбүн. Майгыбыт, иитиибит уратыта биһигини араарбат. Хата, ситэрсэн, толорсон биэрэрбитигэр көмөлөһөр курдук. Дьиэбитигэр кэллэхпитинэ, атах тэпсэн олорон ирэ-хоро сэһэргэһэрбитин астынабыт. Дьиэ кэргэнинэн айылҕаҕа тахсан сынньанабыт, онтон күүс ылабыт. Олох суолунан бииргэ эрэллээхтик аргыстаһан үөрэ-көтө айанныыр – сирдээҕи дьол. Кыыспыт Сайыына 8 саастаах. Оҕобутугар төрөппүт эрэ курдук буолбакка, аан маҥнай чугас доҕор курдук буоларга кыһаллабыт. Итэҕэллээх сыһыан олохтоноругар баҕарабыт. Ону таһынан, оҕобут бэйэтэ үчүгэйи куһаҕантан араарарын туһугар элбэҕи кэпсэтэбит, сүбэлиибит”.

Савва Михайлов – СӨ Гражданскай общество институттарын сайыннарыы миниистирин бастакы солбуйааччы.

Олоҕун аргыһа Валерия Протопопова  дьиэ кэргэнин туһунан истиҥ кэпсээнин сэргиэҕиҥ: “Мин эбии үөрэхтээһин учууталабын уонна психологпын. Кэргэмминээн дойдубутугар, Бүлүүгэ, билсибиппит. Ол саҕана оскуоланан сибээстэһии (шефтэһии) диэн муода баара. Мин 10-с кылааска үөрэнэ сылдьан, Дьөккөн нэһилиэгэр тахсыбытым. Савва 11 кылааска үөрэнэр этэ. Маҥнай билсиэхпититтэн номнуо 15 сыл ааста.  Ыал буолан туспа буруо унаарыппыппыт быйыл 10-с сылбыт. Кыыспыт Владилена 7 саастаах, Айыы Кыһатыгар үөрэнэр. Уолбут Всеволод 3-тээх, уһуйааҥҥа сылдьар. Аныгы үйэ оҕолоро буолан, интернеккэ ордук сыстаҕастар. Онон күннээҕи режими, хаска туралларын, утуйалларын хайаан да тутуһабыт.  Арыый улааттахтарына куруһуоктарга сылдьан аралдьыйыахтара диэн эрэнэбит.  Туохха барытыгар көхтөөхтүк кытталларыгар көмөлөһөбүт. Онон да буолуо, ырыаҕа-хоһооҥҥо, кэнсиэргэ, онтон да атын күрэхтэһиигэ, куонкуруска кыттан иһэллэр.

Кэргэним уруккуттан эппиэтинэстээх үлэҕэ сылдьар буолан, хайдах эрэ үөрэнэн хаалбыппыт. Государственнай сулууспаҕа 10 сыл үлэлээтэ. Кини хаһан баҕарар бириэмэтин сөпкө аттаран туруорарга кыһаллар. Өрөбүллэригэр биһигинниин бииргэ буола сатыыр. Ийэ дьиэ иһинээҕи бэлиитикэни быһаарар, аҕабыт дьиэ таһынааҕыны. Үбү-аһы аҕалааччы, дьиэ кэргэн туруктаах буоларыгар эппиэттээччи аҕабыт. Онтон мин —  оҕо иитиитигэр. Ол эрээри, үксүн биир сүбэнэн оҥоробут. Дьиэ кэргэҥҥэ сүрүннүүр оруолу ылааччы диэн суоҕа буолуо эрээри, эр киһи бүтэһик тылы этиэхтээх. Уопсайынан, барытын идеал курдук көрөр, эбэтэр туох эрэ быраабылатыгар сыһыара, сыста сатыыр сыыһа. Хас биирдии киһи олоҕо ураты. Оннук суолу тутуһабыт. Мин санаабар, оҕолор аҕаларыгар быдан чугастар, кинини ахталлар, кэтэһэллэр. Онтон ыал, дьиэ кэргэн быһыытынан бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн биэрэбит.

Сыл ахсын тас дойдуга баран атын омуктар хайдах олороллорун билсэбит, уратыларын көрөбүт, сынньанабыт. Уопсайа 13 дойдуга сырыттыбыт. Оҕолор муораны ордороллор, аҕабыт историческай сирдэри сэргиир. Киһи күннээҕи түбүгүнэн эрэ олорбокко, аан дойдуну анаарыахтаах дии саныыбыт. Онон билиини-көрүүнү хаҥатарга, өйү-санааны байытарга дьулуһабыт. Дьон соһуйуо эрээри, массыынабыт суох, ыыппаппыт даҕаны (күлэр). Сааскыттан саҕалаан күһүн хойукка диэри даачаҕа олоробут. Дьиэ кэргэнинэн сөбүлээн, аныгылыы эттэххэ, handmade-нан дьарыктанабыт. Ол аата, илиибитинэн ону-маны оҥоробут, урукку маллары «тилиннэрэбит». Бу дьарыкпынан икки сурунаалга рубрикалаахпын уонна үлэлэрбин интернетинэн сырдатабын. Шкатулкалары, аккырыыккалары, магниттары мунньабын. Онтон Савва бонистиканан дьарыктанар, дьиэтээҕи бибилэтиэкэтин хаҥатар. Саввалыын майгыбыт-сигилибит төһө да уратытын иһин, бэйэ-бэйэбитигэр өссө ордук тардыһабыт. Кини олоҕун тухары салайар айылгылаах, дьону түмэр дьоҕурдаах. Оттон мин үксүн онно-манна соҕотох сылдьарбын ордоробун.

Леонид Спиридонов – РФ спорт маастара, көҥүл тустууга Аан дойдутааҕы спорт маастара, СӨ физическэй култуура уонна спорт үтүөлээх үлэһитэ.

Спиридоновтар ийэлэрэ Розалия ХИФУ финансовай-экономическай институтун старшай преподавателэ. Леониды кытта иккиэн өрөспүүбүлүкэтээҕи колледжка (билиҥҥитэ лицей-интернат) үөрэммиттэр. “Дьон ортотугар сылдьа сатаабаппын. Миэхэ, кылаабынайа, дьиэ кэргэним”, — диир Розалия. Леонид урут өр кэмҥэ туста, дьарыктана бардаҕына уонна билигин даҕаны  Розалия ийэтэ Елена Алексеевна улаханнык көмөлөһөр эбит. Киниэхэ түгэнинэн туһанан, Спиридоновтар кэлэн иһэр бырааһынньыгынан улахан эҕэрдэлэрин, махталларын тиэрдэллэр.

Дьиэ кэргэҥҥэ Леонид сүрүн оруолу ылар. Спортсмен төһө да ыраах сырыттар, кэккэ боппуруостары быһаара сылдьарын этэллэр. Кини тустар кэмигэр элбэх бириэмэни дьарыкка, общественнай олоххо анаабыт буоллаҕына, билигин үгүс болҕомтотун оҕолоругар, дьиэ кэргэнигэр уурар. Спиридоновтар айылҕаны кытта куруутун алтыһалларын, көрдөһө, махтана сылдьалларын, сири-уоту күндүлүүллэрин кэпсииллэр. Чугас дьоннорун, аймахтарын кытта бырааһынньыктары бииргэ ылаллар. Саҥа дьылга дьиэ кэргэнинэн 108 апельсины дьиэлэрин иһигэр төкүнүтэр үгэстээхтэр эбит. Оччоҕо үүммүт сыл уйгуну-быйаҥы тосхойор  дииллэр.

“Мин ахсынньы 15 күнүгэр, кэргэним 16-гар төрөөбүппүт. Ол иһин буолуо, биир киһи курдукпут. Бэйэ-бэйэбитин тыл аҥарыттан, аҥардас көрүүттэн өйдөһөбүт”, — диир Розалия. Ыал ийэтэ минньигэстик астыырын, баайарын, интэриэһинэй кинигэлэри ааҕарын сөбүлүүр. Инновационнай менеджмент куруһуогун ыытар, СӨ эдэр экономистар ассоциацияларын чилиэнэ. Бу ассоциация оскуола оҕолоругар экономика, бизнес куруһуогун тэрийэр.

Спиридоновтар үс оҕолоохтор. Дьулусхан ахсыс кылааска, Сандал үһүскэ үөрэнэллэр, Сайнаара 4 саастаах, оҕо саадын иитиллээччитэ. Уолаттар аҕаларын курдук көҥүл тустуунан, кыыс гимнастиканан дьарыктаналлар. Розалия: “Оҕолорбут толкуйдуу үөрэннинэр, олоххо дьулуурдаах буоллунар диэн бэйэлэрин кыахтарынан ситиһиилэммит дьон туһунан кэпсиибит, ”, — диир. Маны сэргэ, омук тылыгар улахан болҕомтолорун уураллар. Ол чэрчитинэн, нэдиэлэҕэ биир күн дьиэлэригэр англия тылынан кэпсэтэллэр.

Варвара Попова, “Саха сирэ” хаһыат, https://edersaas.ru/

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0