Курбуһах нэһилиэгэ элбэх үлэ бастыҥнара, ол иһигэр учуонайдар, судаарыстыбаннай үлэһиттэр үөскээбит-төрөөбүт дойдулара буолар. Биһиги кинилэринэн киэн туттарбыт таһынан, көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ кэпсээн, сурукка киллэрэн үйэтитэр аналлаахпыт.
Эһиил, 2022 cылга Саха сирин биир чулуу уола, М.К.Аммосов, П.А.Ойуунускай, И.Н.Барахов о.д.а. автономияны турууласпыттар дьыалаларын салҕааччы, олоххо киллэрээччи, кинилэр курдук Улуу Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ буһарбыт-хатарбыт дьонноруттан биирдэстэрэ, кинилэрдиин биир дьылҕаламмыт Н.Н.Окоемов төрөөбүтэ 125 сылын туолар.
Николай Николаевич Окоемов 1897 сыллаахха сэтинньи 21 күнүгэр I Курбуһах нэһилиэгэр Арҕаа Окойом күөлүн халдьаайы тоҕойугар Дулҕа Көлүйэ диэн сиргэ быстар дьадаҥы ыалга үһүс оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэринээн: 4 кыыс, 4 уол оҕо 1905 cыллаахха ийэлэрэ өлөрүгэр аҕаларын көрүүтүгэр хаалбыттара. Аҕалара эмиэ ыарыһах этэ, сэлликтээҕэ уонна куртаҕынан эрэйдэнэрэ. Инньэ гынан үс кыра кыргыттарын аймахтарыгар ииттэрэ биэрбитэ. Хомойуох иһин, бу оҕолортон 4-рэ ийэлэрин кэнниттэн уһаабакка сэллик ыарыыттан өлбүттэр.
Быстар дьадаҥы ыал оҕото уонна тулаайах буолан Николай Николаевич эрдэ үөрэнэр кыаҕа суоҕа. Ол эрээри, билиигэ-көрүүгэ, үөрэххэ тардыһыылаах уолу бэлиэтии көрөннөр, I Курбуһах нэһилиэгин олохтоохторун уопсай мунньаҕынан Бороҕоннооҕу алын норуодунай училищеҕа киллэрбиттэр. Кини ону 1913 cыллаахха бүтэрбитэ. Онон 16 сааһыгар биирдэ алын сүһүөх үөрэхтэммитэ. Салгыы үөрэнэргэ олус баҕалаах буолан ити сыл күһүнүгэр аҕатынаан сатыы Дьокуускай куоракка киирбиттэрэ. Муҥкук тыа сирин оҕото 2 кылаастаах мөссүйүөн оскуолаҕа киирии эксээмэни кыайан ааспакка бэлэмнэнии кылааска киирбитэ. Манна үөрэнэ сылдьан Николай Николаевич өйө-санаата тобуллан, көннөрү үлэһит дьон быраабын туһугар туруулаһан икки төгүл үөрэнээччилэр өрө турууларыгар (забастовка) кыттан, тэрийээччи быһыытынан буруйданан, үөрэҕиттэн тохтотуллубута. Онон оскуолатын 1918 cыллаахха бүтэрбитэ.
Саха сиригэр сэбиэт былааһа олохтонуутун бастакы күннэриттэн Окоемов саҥа тутул көхтөөх байыастарыттан биирдэстэринэн буолбута. Ол курдук 1920 cыл күһүнүгэр Бороҕон улууһун ревкомун баһылыгынан ананар, бастакы хомсомуол ячейкаларын уонна тыа сиринээҕи кооперативтары тэрийэр. Онтон 1921 сыл күһүнүгэр Бороҕон, Байаҕантай уонна Дүпсүн улуустарыгар дьадаҥылар уонна батараахтар конференцияларын тэрийэн ыытыыга губревком боломуочунайынан ананар. Ити кэнниттэн Бороҕон улууһун Сэбиэтин ситэриилээзх кэмитиэтин бастакы бэрэссэдээтэлинэн талыллар. Бу үлэлии олорон аһы-үөлү бандьыыттартан күрэтэн 25-50 солк. иһинэн ыалларга иэс түҥэттэрбит, онон элбэх ыалы салҕаабыта биллэр.
Бороҕон улууһугар 1921 сыллаахха илинтэн бандьыыттар этэрээттэрэ киирэн иһэрин истэннэр, Бороҕоҥҥо баар бассабыыктары уонна нэһилиэктэр ревкомнарын күрэтэн куоракка илдьэ киирбитэ биллэр. Ол киириитигэр ыаллартан саалары хомуйтарбыт. Куоракка тиийэн ЧОН байыаһынан киирэн өрөбөлүүссүйэ дьыалатын саа-саадах тутан көмүскээбитэ. Хомуньуус баартыйа чилиэнинэн киирэн баран, 1922 сыллаахха Бороҕоҥҥо партийнай ячейканы тэрийээччилэртэн биирдэстэринэн буолбута.
Николай Николаевич Окоемовы 1924-1929 c.c. Москваҕа Свердлов аатынан Коммунистическэй университеты ситиһиилээхтик бүтэрбитин кэннэ баартыйа КК кинини Саха сиригэр үлэҕэ ыытар.
Дьокуускайга кэлээт Окоемов оччотооҕу кэм общественнай уонна политичекэй олоҕун эргийэр киинигэр буолбута. Ол курдук БСК(б)П Саха сиринээҕи кэмитиэтэ 1929 сыллаахха атырдьах ыйын 10 күнүгэр кинини “Кыым” хаһыат эрэдээктэринэн аныыр, итини сэргэ Маркс, Энгельс, Ленин, Сталин үлэлэрин, ураты суолталаах бартыыйынай докумуоннары сахалыы тылбаастыыр хамыыһыйа салайааччытынан буолар. Онтон 1930 c. кулун тутар 31 күнүттэн 1930 с. бэс ыйын 4 күнүгэр диэри Н.Н.Окоемов баартыйа уобаластааҕы кэмитиэтин I сэкирэтээрин эбээһинэһин толороочунан үлэлээбитэ. Салгыы 1931 c. атырдьах ыйын 13 күнүттэн обком II сэкирэтээринэн 1939 c. олоҕо суох буруйданыар диэри үлэлээбитэ.
Дьэ, бу ылыллыбыт автономия соруктара олоххо киириитигэр Н.Н.Окоемов улахан үлэни ыыппыта. Обком II сэкирэтээрин быһыытынан сүрүн үлэтэ идеология этэ. Ол быһыытынан театр, уруһуй искусствота. Суруйуу саҥа таһымҥа тахсыыларыгар күүрээннээхтик үлэлээбитэ. Ол курдук 1934 с. буолбут саха сэбиэскэй суруйааччыларын бастакы кэмпириэнсийэтигэр оҥорбут дакылаата киэҥ сэҥээриини ылбыта. Хомсомуолу кытта эмиэ киэҥ далааһыннаахтык үлэлээбитэ. Ол курдук эдэр холкуостаахтары, учууталлары, араас эйгэ үлэһиттэрин кытары элбэхтик көрсөрө, кэпсэтэрэ, инники былааннары ырытыһара, 1935 с. ыытыллыбыт хомсомуол VIII уобаластааҕы кэмпириэнсийэтигэр киэҥ ис хоһоонноох тыл эппитэ. Итини сэргэ тыа хаһаайыстыбатын үлэтин билсэ, тустаах салаа үлэһиттэринээн көрсүһэ оройуоннарынан элбэхтик сылдьара. Быһата норуот хаһаайыстыбатын бары салаалара, бырамыысыланнаска тиийэ сэбиэскэй кэмҥэ бастакы хардыылары оҥороругар күүскэ үлэлэспитэ.
Кини баартыйа каадырын иитиигэ улахан болҕомтону уурара, оччотооҕуга элбэх ыччаты өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар таһаарбыта. Ол курдук И.Н.Жирков үөрэх наркома, А.П.Мигалкин МТС дириэктэрэ, кэлин тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ, С.С.Васильев биллиилээх суруйааччы, сэбиэскэй үлэһит, П.В.Аммосов партийнай-судаарыстыбаннай үлэһит буола үүнэн тахсыбыттара.
Н.Н.Окоемов Саха автономиятын төрүттэспиттэртэн биирдэстэрин, П.А.Ойуунускайы кытары ыкса алтыһан үлэлээбитэ, саха сэбиэскэй литэрэтиирэтин төрүттүүрүгэр, научнай үлэнэн дьарыктанан учуонай буоларыгар улаханнык өйөөбүтэ. Кинини норуот өстөөҕө оҥорон буруйдуур кэмнэригэр эмиэ күүскэ көмүскэспитэ уонна буруйдуур кэмнэригэр:”Мин кинини бөдөҥ суруйааччы, дьоҕурдаах киһи, саха сэбиэскэй литэрэтиирэтин аҕатынан уонна төрүттээччинэн ааҕабын”,- диэбитэ. Ол да иһин М.К.Аммосов, П.А.Ойуунускай, И.Н.Барахов о.д.а. турууласпыт автономиялара ылыммыт соруктарын олоххо киллэриигэ киэҥ далааһыннаахтык үлэлээбитэ.
Н.Н. Окоемов 1939 с. олунньу 8 күнүгэр сымыйанан өрөбөлүүссүйэ дьыалатын куорҕаллааччы быһыытынан буруйданан хаайыллыбыта уонна ити дьыл бэс ыйын 25 күнүгэр Дьокуускай түрмэтин балыыһатыгар сэллик ыарыыттан өлбүтэ.
Онон бүтүн Саха сирин инники кэскилин түстэспит биир дойдулаахпыт үбүлүөйдээх сылын өрөспүүбүлүкэ таһымыгар тиийэ бэлиэтиэххэ. Кини олорон ааспыт олоҕун, өссө да ситэ үөрэтиллэ илик үлэтин-хамнаһын анаан үөрэтэн бар дьон билиитигэр таһаарыахха диэн этиилээхпин уонна Н.Н.Окоемов таһаарбыт “уола” Сергей Васильев – Борогонскай хоһоонунан бу суруйуубун түмүктүүбүн:
Дорообо, Николай Николаевич, эн кэллиҥ
Быстыбат ырааҕы эргийэн
Дойдугар, доҕордуу дьонноргор
Сүрэҕи долгута күүттэрэн.
Гаврил Васильев, Курбуһах