Кэскили түстүүр кэпсэтиилэр

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Ойуур национальнай форума бүгүн икки хайысханан үлэлээтэ. Ол курдук, Уус Буотама бизонарийыгар «Өлүөнэ өрүс харыстабыла – национальнай бырайыак ураты тутуллар салаата» диэн тиэмэҕэ сэминээр буолла. Онно ыалдьыттар ураты харыстанар сирдэри уонна заповедниктары тэрийиигэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин уопутун тарҕатарга эттилэр. 

edersaas.ru.

Саха судаарыстыбаннай тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ойуур хаһаайыстыбатын комплексын кыһалҕаларын уонна кэскилин тула кэпсэтии тэрилиннэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ ойуур саппааһын туругун туһунан иһитиннэриини экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Алексей Агеев иһитиннэрдэ. Саха сиригэр Арассыыйа ойуурун саппааһын 20 %-а баар. Өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун 80 %-ын, ол эбэтэр баай хаар тыа 255 мөл. гектарынан тайаан сытар, онон биһиги тыабытын Амазонка тыатыгар тэҥнээн, «планета тыҥата» диэн мээнэҕэ эппэттэр.

Өрөспүүбүлүкэ салалтата тыаны харыстааһыҥҥа улахан болҕомтотун уурар. Ойуур салаатыгар идэтийэр 25 лесничествоҕа, «Авиалесоохрана» судаарыстыбаннай бүддьүөт тэрилтэтигэр, «Якутлесресурс» судаарыстыбаннай автономнай тэрилтэҕэ итиэннэ федеральнай тэрилтэлэр салааларыгар барыта 1,5 тыһыынча киһи үлэлии-хамсыы сылдьар. Ойуур хаһаайыстыбатын комплексын исписэлиистэрэ ойууру баһаартан араҥаччылыыллар, маһы сокуоннайа суох кэрдииттэн харыстыыллар, ойууру чөлүгэр түһэрэр, көдьүүстээхтик туһанар, аныгы ирдэбилинэн докумуоннуур үлэни-хамнаһы тэрийэллэр. «Рослесинфорг» федеральнай судаарыстыбаннай тэрилтэ Саха сиринээҕи салаата 2018 сылга Амма, Бүлүү, Горнай, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Нерюнгри, Уус Алдан, Уус Маайа, Хаҥалас, Чурапчы уонна Дьокуускай куорат лесничестволарыгар 41 мөлүйүөн гектардаах ойууру хабан учуоттуур дьаһалы (инвентаризацияны) ыытта. Быйыл Алдан, Эдьигээн, Мииринэй, Ньурба, Сунтаар, Үөһээ Бүлүү, Ленскэй, Өлүөхүмэ, Таатта лесничестволарын тыатын саппааһын инвентаризациялыыр итиэннэ Мииринэй, Сунтаар, Бүлүү, Нам, Таатта, Чурапчы, Алдан лесни­честволарын (45 мөл. гектардаах ойуур) кыраныыссаларын чопчулаан учуокка киллэрэр. Бу чахчылар ойуур комплексын сайдыытын стратегиятын оҥорорго, маһы олордууну былаанныырга, ойуур ха­­һаайыстыбатын салайыы ситимин итиэннэ ойууру туһаныыны тэрийиини тупсарыыга тирэх буолуохтара.

Уонунан сылларга соһуллан кэлбит, быһаарыыны эрэйэр кыһалҕалар суох буолбатахтар. Ол, бастатан туран, каадыр боппуруоһа буолар. Хамнас намыһах (орто хамнас 28 тыһ солк.) буолан, лестничестволарга сүрүннээн биэнсийэҕэ тахсаллара чугаһаабыт итиэннэ атын идэлээх дьон үлэлии сылдьаллар, анал үөрэхтээх исписэлиистэр аҕыйахтар, эдэрдэр кэлбэттэр, Уһук Илиҥҥэ ойуур инженердэрин уо.д.а. бэлэмниир үөрэх кыһалҕата тарбахха баттанар. Итини учуоттаан СГТХА салалтата икки сыллааҕыта ойуур комплексын факультетын арыйан үлэлии сылдьарын туһунан бу академия ректора, Ил Түмэн дьокутаата Иван Слепцов кэпсээтэ.

Иккис куулайбыт кыһалҕанан маһы таҥастаан туһаҕа таһаарыы таһыма олус намыһаҕа ыйылынна. Саха сирин лесопромышленниктарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Виктор Будищев этэринэн, маспыт элбэх диибит эрээри, ону туһаҕа таһаарыы мөлтөх. 2002 сылтан оскуолалары, социальнай эбийиэктэри тааһынан тутуу ирдэммитэ салааҕа охсуулаах буолбут: урут бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох маһы кэрдэн, таҥастаан бэлэмниир 300 тэрилтэ, ол иһигэр 240 анал тэрилтэ, баарыттан күн бүгүн бэрт ахсааннааҕа хаалбыт. Олортон бөдөҥнөрө “Алмас” ХЭТ уонна Ленскэйгэ Витимнээҕи учаастак сылга 300 тыһ. кубометр маһы кэрдэн, 120-150 тыһ. кубометры таҥастаан ис ырыынагы (сүрүннээн чааһынай сиэктэри) хааччыйаллар. Кэрдиллэр мас 60 %-а тиит эрээри, нэһилиэнньэ бэһи эрэ хамаҕатык ылар буолан, тиитинэн оҥоһуллубут матырыйаал батарыллара уустук. Ону өрөспүүбүлүкэ таһыгар таһаарарга суол-иис суоҕа, тиэйэр-таһар үлэ уустуга, балакыыта элбэҕэ атахтыыр. Холобур, фитосертификат 15 эрэ хонукка бэриллэр, ити кэм иһигэр матырыйаалы миэстэтигэр тиэрдэ охсор хайдах да кыаллыбат. Аны туран манна быраабыла быһыытынан эрбэммит мас соҕуруу тиийиэр диэри ыанан-хатан кээмэйэ аччаан, ирдэбилгэ эппиэттээбэт аатырар. Дьиҥинэн, Саха сирин тиитэ чиҥ, көнө саастаах, мутуга аҕыйах, быһата, промышленнай хаачыстыбата үрдүк буолан, Арассыыйа эрэгийиэннэригэр, бэл, Австрияҕа (биир кэмҥэ атыылаһа сылдьыбыттара) интэриэһи тардар. Онон, тиэйэр-таһар үлэни кудумсутарга Хотугу муора суолун туһанар көдьүүстээх буолуоҕун итиэннэ оннук үлэни тэрийэр кыахтаах инвестордары тардар наадатын Виктор Будищев тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

Салгыы тыл форум ыалдьыттарыгар бэрилиннэ. Сибиирдэҕи наука уонна технология госуниверситетын Лесосибирскайдааҕы салаатын маһы таҥастааһыҥҥа кафедратыын доцена Александр Мохирев PEFS систиэмэтинэн тыаны сертификациялааһыны быһаарда, «PONSSE», «Кomаtsu», «DMI» хампаанньалар Уһук Илиннээҕи бэрэстэбиитэллэрэ маһы кэрдэргэ, таҥастыырга уонна тиэйэргэ-таһарга анаммыт, улахан кыамталаах, энергияны харыстыыр тиэхиньикэлэр (бульдозердар, экскаватордар уо.д.а.) тустарынан сырдаттылар, бииргэ үлэлииргэ ыҥырдылар. Ыйытыыларга хоруйдаатылар. Ити курдук сэминээр бэрт көхтөөхтүк барда.

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» edersaas.ru.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0