Өрөспүүбүлүкэтээҕи физико-математическай оскуоланы бүтэрбит Юлиана Диряхова 1999 сыллаахха Саха сирин саамай кырасыабай кыыһынан ааттаммыта. «Мисс Якутия» күрэхтэһии кэнниттэн кини харах далыттан соһуччу сүтэн, кэлин Аляскаҕа олохсуйбут сураҕа иһиллибитэ. Бүгүн Юлиана Егоровна «Саха сирин инвестиционнай сайдыытын агентствота” ГБУ генеральнай дириэктэрин эбээһинэһин толорооччу. Россия регионнарынан, омук дойдуларынан сылдьан инвестордары көрдөөһүҥҥэ бары күүһүн уурар. Бүгүн «Салайааччылыын кэпсэтии» рубрикаҕа Ю.Е. Диряхова ыалдьыттыыр.
– Юлиана Егоровна, Саха сирин олохтоохторо эйигин «Мисс Якутия» кэрэ кыргыттар күрэстэрин кыайыылааҕынан билэллэр. Өрөспүүбүлүкэ биир кырасыабай кыыһынан ааттаммытыҥ номнуо сүүрбэччэ сыл буолла быһыылаах. Уопсайынан, бу күрэс эйиэхэ тугу биэрбитэй? Өр кэмҥэ атын дойдуга олоро сылдьан баран, төрөөбүт дойдугар кэлбитиҥ. Бэйэҥ тускунан хаһыат ааҕааччыларыгар кэпсиэҥ буолаарай?
– Бастатан туран, үөрүйэҕи биэрдэҕэ буолуо. Иккиһинэн, күрэстэһии тыынын иҥэриннэҕим. Биһиги олохпут бүтэн-оһон биэрбэт охсуһууттан турар. Күрэстэһээччилэрбитин, араас олоххо күөрэйэр түгэннэри кытары охсуһабыт, иннибит диэки дьулуһабыт…
2000 сыллаахха Америкаҕа үөрэнэ барбытым. Үөрэхпин ситиһиилээхтик МВА (экономическай салайыы магистра) истиэпэннээх бүтэрэн, Америка биир бөдөҥ хампаанньатыгар үлэлии киирбитим. Бастаан буҕаалтырдаабытым, онтон Аляска тимир суолларын Корпорациятыгар хантараактары салайыыга көспүтүм. Омук сиригэр үөрэммит уонна үлэлээбит буолан, улахан уопуту ылбытым.
– Бачча уһуннук Америкаҕа олорон баран, төрөөбүт дойдугар эргиллэн кэлэн үлэлии-хамсыы сылдьаргын киһи кэрэхсии эрэ көрөр. Омук сиригэр олохсуйар санаата суох этиҥ дуо?
– Онно хаачыстыбалаах үөрэҕи, дьоһун уопуту, дириҥ билиини-көрүүнү ылан, олохсуйар санаалаах этим. Ол эрээри, омук сиригэр үөрэммит билиибин-көрүүбүн Сахам сирин туһугар, кини сайдыытыгар аныахтаахпын өйдөөбүтүм. Онон дойдубар эргиллибитим.
«Саха сирин инвестиционнай сайдыытын агентствота» ГБУ саҥа тэриллээт инвестиционнай уонна венчурнай фондалары, үбү-харчыны көрдүүр институттары кытары бииргэ үлэлээн барбыта. Билигин агентство бөдөҥ инвестордары таһынан, дьоҕус бизнес салаатын бэрэстэбиитэллэрин кытары үлэлэһэр.
– Оччотугар сыалгын ситистэҕиҥ дии?
– Төннөн кэлбит сылбар, СӨ бырабыыталыстыбата өрөспүүбүлүкэҕэ инвестицияны тардыыга сүрүн болҕомтотун уурбут кэмэ этэ. Улахан үөрүйэхтээх, идэтийбит исписэлиистэри кытары “Саха сирин инвестиционнай сайдыытын агентствота” ГБУ тэриллиитигэр үлэлэспитим.
Саҥа тэриллибит агентствоҕа инвестордары булуу, анал бырайыактары өрөспүүбүлүкэ, Россия, аан дойду таһымыгар таһаарыы, олоххо киллэрии курдук дьоһун сорудах сүктэриллибитэ. Билигин бөдөҥ инвестордары таһынан, дьоҕус бизнес салаатын бэрэстэбиитэллэрин кытары үлэлэһэбит. Түөрт сыл иһигэр Саха сирин инвестиционнай кыаҕын өрө тардыыга киэҥ далааһыннаах үлэ ыытылынна. Азия-Чуумпу Акыйаан регионугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин инвестиционнай бырайыактарын таһааран эрэбит. Инвестордары булар уустук. Ол да буоллар, агентство үлэһиттэрэ үүт-хайаҕас булан, аан дойдутааҕы, Россиятааҕы таһымнаах форумнарга, быыстапкаларга тиһигин быспакка кытталлар.
Инвестордары бэйэбит көрдүүбүт. Сорох түгэҥҥэ бэйэлэрэ булаллар. Биэс тылынан үлэлиир порталлаахпыт. Сайтпытыгар муниципальнайтан саҕалаан аан дойдутааҕы таһымнаах бырайыактары киллэрбиппит. Мантыбыт ый ахсын саҥардыллан, бииртэн биир бырайыактар, идеялар хомуллан каталокка киллэриллэллэр. Бөдөҥ бырайыактар үксүлэрэ киирдилэр.
Күн бүгүн биһиги хамаандабыт инвестиционнай бырайыактары таһаарыыга «биир түннүк» бириинсибинэн үлэлиибит. Аан дойдутааҕы, федеральнай, регионнардааҕы 80-ча сайдыы институттарын кытары ыкса үлэлэһэбит.
Номнуо бырайыактар олоххо киллэриллэн таһаарыылаахтык үлэлии сылдьалларыттан киэн тутта саныыбыт.
– Дьэ, ханнык бырайыактары олоххо киллэрдигит?
– Холобур, Дьокуускайга оҕуруот аһын үүннэрэр тэпилииссэ, Хаҥаласка оҕуруот аһын соһуччу тоҥорор сыах бэркэ үлэлии тураллар. Биһиги агентствобыт судаарыстыба уонна чааһынай кыттыһан оҥорбут инвестиционнай бырайыактарын арыаллыыр. Билигин оҕо саадтарын, оскуолалары, култуура эбийиэктэрин тутан үлэҕэ киллэрэр былааннаахпыт. Ол иһигэр Дьокуускай куоракка. 2017 сылга улуустарга сэттэ оҕо саада үлэҕэ киириэҕэ.
– Юлиана Егоровна, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Үлэҕэр ситиһиилэри, саҥа дабайыылары баҕарабыт.
Анивера АКИМОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru