Сайын аҕалара хаайыыттан босхолонон кэлбитэ. Төhө да ыран-дьүдьэйэн кэллэр, куолаhа сэниэлээх, чөллөркөй, санаатын туруга сэргэх этэ. Алексей Ефимович реабилитацияланан, салайар дуоһунастарга үлэлиэн сѳптѳѳҕѳ быһаарыллыбыт этэ.
Онон кинини Арахлейга холкуос бэрэссэдээтэлинэн анаабыттара. Арахлейтан чугас Тасей, Иван-Озеро, Преображенка диэн дьикти ааттаах нэһилиэктэр бааллара.
Арахлей Читаттан син тэйиччи, 7-8 кѳстѳѳх сиргэ сытара. Шелопугиннар малларын-салларын таһаҕас тиэйэр массыына аһаҕас куусабыгар тиэйэн Арахлейга кѳспүттэрэ. Онон, Павлушалаах Ксюша иккис кылааска атын оскуолаҕа киирбиттэрэ. Шелопугиннар оскуола оҕотун сабыс-саҥа куорматын кэппитинэн, үѳрэ-кѳтѳ сарсыарда аайы үѳрэнэ тэбинэллэрэ. Павлушаны учуутала Катя Епифанцева диэн кылаас саамай кыраһыабай кыыһын кытта биир паартаҕа олордубута. Иккис “б” кылаас уолаттара бары фарфор куукула курдук намчы Катяны сѳбүлүүллэрэ. Ким кистээн, ким аһаҕастык биллэрэн. Кылаас “хоруола” Олег Каменскай, былдьыры тыллаах, хортуоппуй курдук муннулаах, иккис сылын хаалан олорор үѳрэнээччи: “Катя — мин кыыһым! Атыттар кини диэки кѳрѳргүт букатын сатаммат!” — диэн быһа-бааччы эппитэ. Павлуша хара бастакыттан, Катяны кѳрѳѳт да, түѳһүн иһигэр сылаас иэйии туолбутун билбитэ. Катя да холкуос бэрэссэдээтэлин уолун иһигэр киллэрэ санаабыта. Олег сэрэппитин истибэккэ, Павлуша кылаас королеватын кытта уоскулаҥ кэмигэр паарталар быыстарынан эккирэтиһэ оонньообута. Епифанцева икки аҥы ѳрүллүбүт баттаҕын маҥан баантыктара сүүрдэҕинэ иннигэр туналыҥныырыттан уолчаан олус үѳрэрэ уонна дьоллоно саныыра. Биллэн турар, итинник оонньуулларын Каменскай адьаһын сѳбүлээбэтэҕэ. Биирдэ Павлушаны туора ыҥыран ылан, киҥнээхтик сибигинэйэ былаан эппитэ: “Иһит эрэ, Павлик, ити Катялыын оонньоһон бүт! Атуо сүнньүгүн доргутан да биэрдэхпинэ кѳҥүлүм! Бэрэссэдээтэл оҕото диэм суоҕа!” Павлуша иирсээн тахсаары гыммытын сэрэйэн, сѳбүлэспит курдук тоҥхох гыммыта. Ол эрэн, аныгыскы биримиэнэҕэ Катялыын эмиэ оонньообуттара. Уруок кэнниттэн Олег Каменскай табаарыһа Олег Иващенколыын Павлушаны аара суолга манаан турбуттара. Эдьиийэ кылаас актыыбын кытта истиэнэ хаһыатын таһаара хаалбыт буолан, Павлуша Липин Фролу кытта аргыстаһан дьиэлээн испитэ. Атастыылары аара суолга кѳрсѳн, Каменскай Павликка мордьойон турбута, устунан кырбаары гыммыта. Ол эрэн, ким да кѳһүппэтэх ѳттүттэн балаһыанньа уларыйа түспүтэ: Павлуша тутан испит суумкатын Олег сирэйигэр бырахпыта. Ону хабан ылар кэмигэр, Олегы уҥа тобугар тэбэн саайбыта. Соһуччута, ыарыыта бэрдиттэн тобуктуу түспүт кылаас «хоруолун» Павлуша түҥнэри тэбэн түһэрбитэ уонна үрдүгэр саба түһэн, түѳһүттэн хам баттаан олорон кыбдьырыммыта: “Ѳйдѳѳн иһит, Олежек, ѳссѳ биирдэ суолбар кѳрсүѳм да, бүгүҥҥү түгэн оҕо оонньуутун курдук кѳстүѳ!” Онтон эргиллэн, соһуйбут уонна куттаммыт, тэйиччи турар Олег Иващенкоҕа хайыспыта: “Эн эмиэ тос мааскын ылыаххын баҕардыҥ дуо?!” Иващенко эргиллэ биэрбитэ уонна сүүрэн тилэҕэ хараара турбута. Сэнээбититтэн сэттэтин ылан, ити күнтэн ыла Олег Каменскай Павлигы тыыппат буолбута. Ити курдук кылаас “королеватын” Катюшаны Шелопугиҥҥа былдьаппыта. Кылаас хоруола буолбут Павлуша үѳрэх кэнниттэн Катя суумкатын тутан, аарааҥҥа дылы аргыстаһан барар буолбута.
“…онно хабараан тымныы!”
Павлушалаах аҕаларын, Алексей Ефимовиһы, саҥаттан саҥа сиргэ “хаалыылаах тэрилтэни ѳрѳ тартын” диэн кѳһѳрѳн испиттэрэ. Оҕолор 6-с кылааска киирэллэрин саҕана аҕаларын Дарасуҥҥа хайа тиэхиньикэтин, буровой установкалары оҥорор собуокка кылаабынай инсэньиэринэн анаабыттара. Ксюшалаах Павлуша Дарасун 1-ы нүѳмэрдээх оскуолатыгар ылыллыбыттара.
Дарасун эмтээх уутунан биллэр, бүтүн Сойуус үрдүнэн аатырар санаторийдаах чѳкѳ куорат этэ. “Дар суу” – “эмтээх уу” диэнтэн ааттаммыт. Тимир суолунан дойду араас муннугуттан доруобуйаларын бѳҕѳргѳтүѳхтэрин баҕалаахтар эмтэнэ кэлэллэрэ. Дарасун тулата барыта мыраан (сопка). Саас аайы мыраан сирэйигэр чэмпэрээк сибэккилээтэҕинэ, Дарасун остуоруйа дойдутун курдук кэрэтийэрэ. Күөх ойуур хаймыылаах тэтэркэй көбүөрүнэн бүрүллүбүт мырааннар олус тупсаҕай, кэрэ көрүҥнэнэллэрэ.
Ксюшалаах Павлуша орто сүһүѳх оскуола үѳрэнээччилэрэ буолан, биридимиэт аайы тус-туһунан учууталга үѳрэнэр буолбуттара. Кылааhынньыктарын уонна ыаллыы олорор оҕолору кытта түргэнник бодоруспуттара. Ордук чугастык Ксениялыын (Ксюшаны аны итинник ыҥырар буолбуттара) биир паартаҕа олорор Алеша Ли доҕордоспута. Аҕата кыраайы үѳрэтэр оскуола түмэлин сэбиэдиссэйэ этэ, онон Алеша Ли устуоруйаны, тѳрѳѳбүт кыраайын уруккутун, Забайкалье биллиилээх дьонун сүрдээҕин кэрэхсиирэ.
— Истиҥ эрэ, — диэбитэ биирдэ Алеша, дьиэлээн истэхтэринэ, — дойдубутугар Емельян Ярославскайы билбэт киһи диэн суох. Кини Читаҕа тѳрѳѳбүтэ. Кыраайбыт биллиилээх дьонноруттан биирдэстэрэ. Сэбиэскэй Сойууска религияны утары охсуспут бассабыыктартан биир саамай актыбыыстара этэ. Кини аатынан үгүс куораттарга уулуссалар бааллар. Дьокуускайга кыраайы үѳрэтэр мусуой кини аатын сүгэр.
— Тоҕо буолуой? – Ксения мыраан тэллэҕэр баар саhарбыт хатыҥ чараҥы кэрэхсээн одуулаhа иhэн судургутук ыйыппыта.
— Кини Саха сиригэр сыылкаҕа олорбут. Онно мусуойга сэбиэдиссэйдээбит. Саха ыччатын сэсийэлиисим идиэйэлэригэр уһуйбут, — Ли улгумнук быһаарбыта уонна сүрдээх иэйиилээхтик эппитэ, — Саха сиригэр бара сылдьыбыт киһи-ии! Онно хабараан тымныы диэн суруйаллар дии. Онно Ярославскай аатынан мусуойу, дьэ, сыныйан кѳрүѳм этэ эбээт! Тѳһѳ эрэ араас дьикти, ураты экспонаттардааҕа буолла?!
Балачча саҥата суох хаамсан испиттэрэ. Борук-сорук буолан, остуолбаларга уулусса банаардара холбонон сандаарыспыттара. Павлик тутан иһэр бартыбыалын хаҥас илиитигэр кѳһѳрбүтэ уонна дуоспуруннаахтык эппитэ:
— Кѳр эрэ, Лёша, Дьокуускайга барар буоллаххына биһиги эдьиийбинээн эмиэ барсыахпыт.
— Даа, даа! Барсабыт бѳҕѳ буоллаҕа дии! – сурдьун кытта эдьиийэ тута сѳбүлэһэ охсубута. Алёша Ли эдьиийдии-сурдьулуу Шелопугиннары Саха сиригэр илдьэ барарга сөбүлэспитэ. Емельян Ярлославскай аатынан мусуойу үhүөн көрүөх буолбуттара.
Максим Ксенофонтов