КЭПСЭЭН: «Олох кырдьыга — дьылҕабын уларыппыт икки мөлүйүөн…»

Алтынньы ый ортото. Таһырдьа хаар түһэр…. Дьокуускай куорат уулуссаларын сымнаҕас, мап-маҥан суорҕанынан бүрүйэн, бу быыллаах куораты биир түгэҥҥэ ыраас, сырдык көстүүлээх оҥорор. Мин түннүгүнэн үрүҥ хаары одуулуубун, хас биирдии кыырпах хайдах курдук чэпчэкитик, долгуйбакка-аймаммакка сиргэ түһэрин көрөбүн. Ол кэмҥэ мин эмиэ кинилэр курдук буолуохпун баҕарабын – чэпчэки, ыраас, туох да ыараханы сүкпэккэ көтө дайыахпын…

Биир сыл анараа өттүгэр мин олоҕум букатын атын этэ. Атын Сардаана этим. Сэмэй, боростуой, бэйэтин кыаҕынан олорор кыыс. Үөрэхпин бүтэрэн, атыы-эргиэн киинигэр баар таҥас маҕаһыыныгар атыыһытынан үлэлиирим. Хамнаһым кыра ол да буоллар барытыгар тиийэр, ыйтан ыйга диэри күүтүүлээх харчы. Уопсай дьиэҕэ кыракый хоско олорорум, ардыгар дьоммор дэриэбинэҕэ харчы ыытарым. Ити кэмҥэ дьоллоох да эбиппин, туохтан да хомойбот этим.

Ыра санаам элбэҕэ: ийэбэр саҥа дьиэ туттаран биэриэхпин, бэйэм кыра да буоллар кыбартыыра атыылаһыахпын, байҕалга баран сынньаныахпын… Бу барыта хаһан эрэ туолуо диэн эрэнэрим, кырдьык итэҕэйэрим.

Биир күн дьүөгэм Айыыналыын үлэбититтэн тахсан иһэн, буоста аттынан ааһан иһэрбитигэр, кини тохтоон лотерея билиэтин атыыласпыта. «Эн эмиэ ыл ээ, Сардаана. Баҕар, табыллан хаалыаҥ», – диэн күлбүтэ. Мин харчыбын наар ааҕа сылдьар буоламмын, бастаан аккаастаабытым. Биир мөһөөк солкуобай – ол эмиэ харчы. Ол гынан баран, Айыына модьуйбутугар, «хайдах эрэ буолуо» дии санаан, биир билиэти тутан ылбытым. Сыыппараларын көрбөккө эрэ суумкабар уктан, кэлин отой да умнууга хаалбыта.

Кэлин нэдиэлэ бүтүүтэ, өрөбүлгэ, дьиэбин хомуйа сырыттахпына, суумкам иһиттэн атын маллары кытта холбуу билиэти хостоон таһаардым. Арай, баҕар диэбиттии санаан кэлэн, төлөпүөммүнэн тираж түмүгүн бэрэбиэркэлииргэ сананным. Сыыппаралары биир-биир ыксаабакка олорон эрэ тэҥнээтим. Бастакыта сөп түбэстэ. Иккиһэ. Үсүһэ… Сүрэҕим өрө тэбэн, өссө түргэнник мөхсөн барда. Хараҕым итэҕэйбэт. Бары алта сыыппара сөп түбэһэр! Дьэ, дьиибэ. Бу хайдах буолуой? Баҕар, сыыһа көрөрүм буолуо диэн хаста да төхтүрүйэн көрдүм. Суох, барыта сөп. Сүүйүү – икки мөлүйүөн солкуобай!

Бастаан утаа тугу да өйдөөбөтүм, тыыным хаайтарда, мэйиим эргийдэ, дэлби итииргээтим. Олоппоско тиэрэ түһэн, өр кэм устата олордум. Икки мөлүйүөн… Бу мин бүтүн олоҕум устата үлэлээн да мунньубат харчым. Ийэм дьиэтэ, миэхэ кыбартыыра, эбэтэр соҕуруу кыраныысса таһыгар байҕалга сынньалаҥ… Барыта биир түгэҥҥэ кыайыы буолан кэллэ! Айыынаҕа эрийдим. Кини үөрүүтүттэн хаһыытаан тоҕо барда, тута сүүрэн кэллэ. Иккиэн өрө көтөҕүллэн, ыстаҥалаан үөрдүбүт. Ол киэһэ биһиги олохпут уларыйда дии санаабытым. Кырдьык да уларыйбыта, ол эрээри мин санаабытым курдук үтүө өттүгэр буолбатах. Харчыны илиибэр туппут бастакы күннэрбэр мин өйүм-санаам барыта ыраас этэ. Дьоммор эрийэн үөрдүбүтүм. Ийэм ытаабыта, аҕам алҕаабыта.

Харчыбын хайдах туһаныахпын былааннаабытым. Бастатан туран, ипотекаҕа бастакы усунуоска анаан уурунуохха. Ийэбэр дьиэтин өрөмүөнүгэр анаан сүүс тыһыынчаны ыытыахха. Үөрэхпэр иэспин төлүөххэ. Бэйэм кыратык үөрүүбүн бэлииэтиэхпин наада… Ол «кыратык» диэбитим кэлин олохпун бүтүннүүтүн ылан кэбиһиэ диэн сэрэйбэтэҕим. Айыыналыын бэрт сэмэйдик кафеҕа киирэн олордубут. Онтон атын дьүөгэлэрим истэннэр, эҕэрдэлээн бардылар. «Манныгы сууйуоххайыҥ!» диэн буолла. Биир киэһэ куорат саамай күндү эрэстэрээнигэр муһуннубут. Мин төлөөтүм. Ол киэһэ мин бэйэбин атын киһинэн санаатым. Дьон хараҕа миэхэ хатанар, официаннар сүүрэллэр-көтөллөр. Күндү астар, кыынньыбыт минньигэс шампанскай төбөбөр оҕуста… Мин, уопсай дьиэҕэ олорор Сардаана, бу баай-талым олох аартыгар үктэнэн турабын. Ити барыта олус туохха да тэҥнэммэт санаа этэ. Тыһыынчанан харчы ол киэһэ көтөн хаалбыта. Ону мин аахайбатым. Сарсыныгар саҥа төлөпүөн атыыластым. Онтон – саҥа таҥас-сап көрдүм. Бэйэбин сиэркилэҕэ көрүнэммин кэрэхсиибин. Аны бу күнтэн ыла урукку Сардаана буолбатахпын. Мин байдым. Бу санаа мэйиибин эргитэн кэбистэ. Үлэбиттэн уурайдым. «Бу кыра хамнастан эрэйдэнэн бүтүөм» дии санаатым.

Айыына сэрэтэ сатаабыта: «Сардаана, тохтоо. Харчы диэн уу курдук сүүрэр. Былаанныах, туохха эрэ туһалаахха угуохха, үлэлэтиэххэ». Мин кинини истибэтим. «Күнүүлээмэ, Айыына. Бэйэм билэбин», – диэн хоруйдаабытым. Ити кэмтэн ыла биһиги сыһыаммыт сыыйа тымныйан барбыта. Сотору кэминэн саҥа «дьүөгэлэр» кутуллан баар буоллулар. Урут миигин билбэт да дьоннор күн аайы эрийэр, суруйар буоллулар. Хас киэһэ аайы ханна эрэ барарбыт: түүҥҥү кулууптарга, караоке-бардарга, эрэстэрээннэргэ. Мин барытын төлөөн истим. Миигин «күндү киһибит», «бастыҥ дьүөгэбит» диэн арбаан бөҕө буолаллара. Мин онтон дуоһуйарым. Ол кэмҥэ миэхэ ким кырдьык доҕор, ким харчым туһугар сылдьарын араарбат буолбутум. Харчым көстөр-көстүбэтинэн аҕыйаан иһэрэ. Баан карточкабар хас хаалбытын көрөртөн куттанарым. Ол да үрдүнэн тохтооботум. Бу саҥа олохпор, сымыйа арбааһыҥҥа, күннээҕи бырааһынньыкка ылларбытым.

Биир оннук киэһэ, кулуупка, кинини кытта билистим. Айаал. Кини отуттан тахсыбыт, бэйэтигэр эрэллээх, кэрэ көстүүлээх эр киһи этэ. Дьону кытта кэпсэтэрэ, туттара-хаптара барыта киэптээҕэ. Кини миэхэ чугаһаан кэлэн: «Бу маннык кэрэ кыыс тоҕо соҕотохсуйан олороруй?» – диэн ыйыппыта. Ол киэһэ биһиги сарсыарда буолуор диэри кэпсэппиппит. Кини миигин хайгыыра, мин туспар, уратыбын этэрэ. Мин ууллан, уйадыйан барбытым. Кини курдук киһи миигин, боростуой кыыһы, сэҥээриэ диэн төбөбөр да оҕустарбат этим. Биһиги күн ахсын көрсөн бардыбыт. Айаал олох туһунан кэпсээнэ, мындыр санаалара миигин сөхтөрөрө. Кини аттыгар бэйэбин кыракый, көмүскэлэ суох кыысчаанынан сананарым. Кини баар буолан, бу аймалҕаннаах олохтон хаххаланабын дии саныырым. Кини миигин сыллаан-уураан ылара, илиибин сиэтэрэ, минньигэс тыллары этэрэ. Дьоллоохпун дии саныырым.

Айаал бэйэтин олоҕун туһунан кэпсииригэр, ойохтооҕун, икки оҕолооҕун эппитэ. Ол эрээри тута эбэн биэрбитэ: «Биһиги өрдөөҕүттэн арахсыбыппыт. Биир дьиэҕэ олорор эрэ ааппытын сүгэбит, барыта оҕолор тустарыгар. Сотору арахсабыт, докумуон эрэ хаалла». Мин итэҕэйбитим. Хайаан итэҕэйимиэхпиний? Кини хараҕар оннук кырдьык, оннук аһыныы баара. Мин кинини аһынарым, өйдүү сатыырым. «Мин эйигин кытта дьоллоохпун, Сардаана. Эн эрэ миигин өйдүүгүн», – диирэ. Бу тыллар миигин өссө күүскэ баайаллара… Биһиги кистээн көрсөр буолбуппут.

Мин кыбартыыра куортамнаан олорор буолбутум. Айаал үксүн онно кэлэрэ. Кини кэлэр күнүгэр мин бэлэмнэнэрим: астыырым-үөлүүрүм, дьиэбин киэргэтэрим. Киниэхэ бэлэх атыылаһарым. Күндү чаһы, сыаналаах таҥас… «Ойоҕуҥ бэлэхтээбэт буоллаҕа», – дии-дии, күлэ-үөрэ бэлэхтиирим. «Мин биисинэһим билигин кириисискэ кииирдэ, харчым барыта эргийэ сылдьар. Сотору барыта үчүгэй буолуо, мин эйигин сотору соҕуруу сынньана илдьиэм», – диирэ. Мин эмиэ итэҕэйэрим. Арай ол кэмҥэ харчым бүтэн эрэрэ сонньутара.

Хас да ый ааспытын кэннэ, аны кирэдьиит картанан туттан барбытым. «Сотору Айаал харчыланыа, барытын төлүө», — диэн бэйэбин албыннаан уоскутарым. Биир күн Айыына эрийдэ. Өр кэпсэппэтэхпит. «Сардаана, хайдаххыный? Истибитим, Айаалы кытта сылдьар үһүгүн дии. Сэрэн. Кини албын киһи. Хас да кыыһы инньэ гыммыта». Мин кыыһырдым. «Эн тугу билэҕиний? Күнүүлээмэ! Биһиги таптаһабыт! Сотору холбоһобут!» – диэн баран төлөпүөммүн арааран кэбистим. Кэм-кэрдиис ааһан истэ. Айаал ыраах айаҥҥа сылдьара, үлэҕэ тардыллара уһаан барда. Ыйыттахпына: «Оҕолорум ыалдьаллар», «Дьиэ үллэстиитэ уустугурда» диэн араас сылтахтары булара. Мин күүтэрим. Күүтэрбэр эрэ тиийэрим буоллаҕа.

Ити кэмҥэ кирэдьиит карталарым лимииттэрэ бүппүтэ. Ол кэннэ биирдэ долгуйан бардым. Айаалга эппиппэр: «Чэ, кыратык тулуй. Барыта үчүгэй буолуо», – диэтэ уонна кэпсэтиини атын хайысхаҕа салайда. Онтон биир киэһэ, кинини кэтэһэн олордохпуна, ааммын тоҥсуйдулар. Айаал кэллэҕэ дии санаан, үөрэ-көтө арыйбытым – боруокка билбэт дьахтарым турар.

Кэрэ сирэйдээх, кыра уҥуохтаах, сааһыран эрэр кыыс. Арай өйдөөн көрбүтүм, хара хараҕар уот умайар. «Эн Сардаанаҕын дуо?» – диэн ыйытта тыйыс куолаһынан. Мин куолаһым тахсыбакка, төбөбүнэн мэктиэлээтим. «Мин Айаал ойоҕобун. Эрбиттэн тэй. Өйдөөтүҥ дуо? Эн курдуктар хас сыл аайы көстөллөр. Бастаан харчыгытынан кинини аһатаҕыт-таҥыннараҕыт, онтон бүтүн олоххутун алдьатан баран хаалаҕыт. Кини хаһан да миигиттэн, оҕолоруттан барбат. Эн киниэхэ – кылгас кэмҥэ оонньуу эрэ. Сарсын мантан көс, эбэтэр бэйэҥ кэмсиниэҥ». Бу тыллар миэхэ чаҕылҕан саайбытын курдук буоллулар. Мин тугу да саҥарбатым. Дьахтар миигин өһүргэммиттии көрөн баран, дьиэттэн тахсан барда.

Мин ааммын сабан баран, истиэнэни өйөнөн олоро түстүм. Харааччы ытаатым. Албын, барыта албын эбит. Айыына кырдьыгы эппит. Мин сымыйаҕа, ыра санааҕа олорбуппун. Айаал миигин таптаабатах, киниэхэ мин харчылаах, уйан сүрэхтээх, итэҕэйимтиэ кыыс эрэ этим. Айаалга эрийдим. Төлөпүөнүн ылбата. Хаста да эрийбиппин кэннэ, кылгас СМС кэллэ: «Миэхэ эрийимэ. Биһиги сыһыаммыт бүттэ. Бырастыы гын».

«Бырастыы гын»… Икки тыл. Икки тылынан мин олохпун, итэҕэли, тапталбын сотон кэбистэ. Сарсыныгар малбын-салбын хомунан, ол куортамнаабыт кыбартыырабыттан таҕыстым. Барар сирим суох. Урукку уопсайбар төннүбэт буоллаҕым, кыбыстабын. Айыынаҕа тиийэрбиттэн эмиэ кыбыһынным. Таксыыга олорон куораты биир гына хатааһылаатым. Ханна барабын? Тугу гынабын? Харчым бүттэ, үлэм суох, иэһим-күүһүм мунньуллубут. Туох баар доҕотторум, «дьүөгэлэрим» бары сүппүттэрэ. Ким да эрийбэт, суруйбат. Дьоммор дэриэбинэҕэ барыахха дии санаатым. Ийэм барытын өйдүө, бырастыы гыныа.

Таксыыбын сакаастаан, массыынаҕа олордум. Айан устата утуйбатым, араас санаа киирэн сүрэҕим үллэҥниир. Харахпар барыта бу илэ баардыы ааспыт баай-талым кылгас олоҕум кэрчигэ көстөн иһэрэ: лотерея билиэтэ, үөрүү-көтүү, эрэстэрээннэр, Айаал мичээрэ, ойоҕун кыыһырбыт сирэйэ… Хайдах мин маннык акаары буоллум? Хайдах бу баар дьолу, бэлэҕи ыһыктан-тоҕон кэбистим? Дьиэбэр тиийбиппэр, ийэм көрсөн кууста. Тугу да ыйыппата, сэмэлээбэтэ. Мин кини сылаас илиитигэр киирэн, оҕо курдук ытаатым. Барытын кэпсээтим. Кини мөҕүө, этиэ дии санаабытым, ол оннугар аһынан, төбөбүн имэрийдэ. «Чэ, уоскуй. Олоххо барыта буолар. Киһи сыыһа-халты тутар. Сүрүнэ – тыыннааххын, доруобайгын». Ол эрээри, мин доруобай буолбатах этим.

Нэдиэлэ курдук сытан баран, бэйэбин куһаҕаннык санаммытынан, балыыһаҕа киирдим. Быраастар чинчийэн баран, соһуччу сонуну эттилэр: мин икки ыйдаах ыарахаммын. Бу сонун миигин тимир ытырыгынан ыга туппут курдук саайда. Айаалтан. Бу киһиттэн, миигин албыннаабыт, олохпун алдьаппыт киһиттэн оҕолонуохтаахпын. Суох! Буолуо суохтаах! Мин оҕо түһэттэриэм диэн быһаарынным. Ийэбэр эппэппин. Куоракка киирэн, барытын бэйэм быһаарыам. Ол эрээри, түүн утуйбакка сытан, оҕом туһаайыытынан испин имэрийэбин. Манна киһи үөскээн эрэр. Кып-кыра сүрэх тэбэр. Кини тугу да билбэт. Аҕатын албынын, ийэтин акаарытын… Кини бу орто дойдуга кэлээри утуйа сытар.

Сарсыарда туран ийэбэр барытын кэпсээтим. Кини утары көрөн олордо, хараҕар уу бөҕө муһунна. «Кыыһым, бу эн олоҕуҥ. Эн быһаарыыҥ. Ол эрээри биири өйдөө: оҕо – таҥара бэлэҕэ. Кини кэлэр кэскилиҥ. Хайдах да ыарахан буолтун иһин, ийэ оҕотуттан аккаастаныа суохтаах. Биһиги көмөлөһүөхпүт. Атаххар туруоруохпут. Бу оҕо – эн эрэлиҥ, саҥа олоххо хардыыҥ буолуо». Ийэм тыллара сүрэхпэр тиийдилэр. Кырдьык, мин бу оҕо иннигэр эппиэтинэстээхпин. Мин кинини харыстыахтаахпын…

Бүгүн эмиэ хаар түһэр. Мин төрөөбүт нэһилиэкпэр кыракый дьиэм түннүгүнэн таһырдьаны одуулуу көрөбүн. Икки мөлүйүөн солкуобайтан биир да харчы хаалбата. Ол оннугар иэс-күүс, алдьаммыт сүрэх, уонна… саҥа олох. Мин олохпун алдьаттым дуу, эбэтэр күүстээх үөрэҕи аастым дуу? Билбэппин. Билигин биири эрэ билэбин: мин ийэ буолуохтаахпын. Мин бу оҕо туһугар олоруохтаахпын. Саҥаттан барытын саҕалыахтаахпын. Түннүккэ түһэр хаар кыырпаҕын курдук, хайдах эрэ сиргэ түһэн, саҥа, ыраас олоҕу саҕалыыр кыахтаахпын диэн бүгүн, аан бастаан, эрэлим күүһүрдэ. Бу мин саҥа олоҕум саҕаланыыта. Икки мөлүйүөннээх ыра санаам алдьанан, олох кырдьыгын көрдөрдө.