Ыам ыйынааҕы сылаас салгын уһуктан эрэр айылҕа манньытар сытынан толору. Ыраах күөл үрдүгэр үрүҥ хопто куолаһа күүтүүлээх сайын чугаһаабытын туойар. Биир да былыта суох ып-ыраас халлаан дьэҥкир уу ньууругар күлэ-үөрэ көрүнэр. Бэртээхэй күн турар.
Чаҕыл дьиэтигэр киирэн, халыҥнык таҥынна. Бүнүөкүлүн, хаартыскаҕа түһэрэр аппараатын, тиэрмэстээх чэйин уктан баран, үрүксээгин сүгэн кэбистэ. Тахсан уһун сотолоох саппыкытын анньынаат, күөл диэки хаамта. Бүгүн-сарсын аан маҥнайгы кустар кэлиэхтээхтэр. Ону куоттарбатаҕына сатанар.
Күөл аттыгар олорбут хоптолор Чаҕыл иһэрин билэн, көтөн тахсан уй-хай түһэрдилэр. Биир хопто үрдүнэн төттөрү-таары көтүтэлээн баран, уол бэргэһэтигэр саахтаан «палк» гыннарда.
-Куттанымаҥ, мин эһиги сымыыккытын тыыппаппын!
Чаҕыл хоптолор уйаларын тэпсимээри, сэрэнэн дулҕа быыһынан үктэнэн, күөлгэ чугаһаата. Бүнүөкүлүн хостоон, үөһэни-аллараны кыҥастаста. Кус баар сибикитэ биллибэт. Уол эргийэ хааман, үөт кэннигэр түстэ. Тыа саҕатынааҕы тииттэр хайыы-үйэ хойдон, тыллыахча буолбуттар. Бэл, мутукча сыта кэлэргэ дылы. Саас барахсан тоҕо да үчүгэйэй! Чаҕыл балайда тыаһа-ууһа суох саһан олордо. Киэһэрэн, күн арҕаалаата. Хоптолор айдааннара аҕыйаан, чуумпура быһыытыйда. Кэтэһэ сатаан баран, уол устунан нуктаан барда.
Сотору кынат тыаһа иһилиннэ. Улааттар улаатан истэ. Чаҕыл уһукта биэрэн, талах кэнниттэн өҥөйөн көрдө. Оо, кустар барахсаттар бу көтөн иһэллэр эбит! Уол үөрүүтүттэн ойон тахсан иһэн, тута өйдөнөн, төттөрү хаптайан, умса сытта. Бүнүөкүлүнэн көтөрдөрү сыныйан одууласта. Барахсаттар элбэхтэр эбит, отучча баар быһыылаах. Күп-күөх төбөлөрө күн сардаҥатыгар кылабачыһан, төрөөбүт дойдуларын этэҥҥэ булбут дьоллоругар саҥаран-иҥэрэн, биир-биир күөлгэ түһүтэлээн бардылар. Чаҕыл хас биирдиилэрин көтүппэккэ болҕойон көрөр. Үксүлэрэ хайыы-үйэ түһэн, ас көрдүү устубуттарын кэннэ, кэмниэ-кэнэҕэс биир көтөн иһэр көҕөн атаҕар туох эрэ килэбэчийдэ. Бөҕөх! Чаҕыл көрдөөбүтүн булан, олус диэн үөрдэ, долгуйда. Хаартыскаҕа түһэрэр аппараатынан, чугаһатан баран, хаста да «чык» гыннарда. Онтуката ыраах буолан, нүөмэрэ чуолкайдык көстүбэт эбит. Уол аа-дьуо талахтар кэннилэринэн, тыаһаабакка буола сатыы-сатыы, кустарга арыый да чугаһаата. Бүнүөкүлүнэн туһаайан, бөҕөхтөөх куһун көрдүү сатаата даҕаны, онтуката ууга уста сылдьар буолан, атаҕа көстүбэт эбит.
Чаҕыл талах кэннигэр кирийэн сылаас чэйин сыпсырыйа-сыпсырыйа, ыраахтан кустары кэтии олордо. Көҕөннөр барахсаттар күөлгэ тумустарын уган, ардыгар аҥаардарыгар дылы умсан, кыра уу харамайдарынан үссэнэллэр. Уста-уста, кынаттарынан сапсынан, мэник таммахтары ыспахтыыллар. Хоптолор ыҥырыллыбатах ыалдьыттары кыйдыы сатаабыттарын үрдүнэн, көҕөннөр бэринэр санаалара суох. Ол сылдьан сорох кустар кытыы дулҕаҕа таҕыстылар. Дьолго, били бөҕөхтөөх кус эмиэ тахсан хаамыталыы сылдьар эбит. Уол, түгэни мүччү туппакка, бүнүөкүлүнэн чугаһатан, нүөмэрин таба көрөн, сиэбиттэн блокноттаах уруучукатын хостоон сурунна. Бачча чугастан хаартыскаҕа түһэриэн туттунар – аны кустар куттанан, уйгууран, аһаабакка көтөн хаалыахтара.
Ити суруммут нүөмэрин уол интэриниэт ситимин нөҥүө учуонайдарга биллэриэхтээх. Кинилэр кустар ханан көтөллөрүн, ханна кыстыылларын, сайылыылларын быһаараары, сорох кус атаҕар анал нүөмэрдээх тимир бөҕөх кэтэрдэллэр. Ол кустартан биирдэстэрэ ити сылдьар.
Киэһэ халлаан хараҥарыыта, көҕөннөр мустан, бары тэҥҥэ кэриэтэ көтөн таҕыстылар. Хас биирдиилэрэ чопчу бэйэтин миэстэтин булан, эйэ-дэмнээхтик күөл үрдүнэн дайан, устунан үрдээн, ыраатан, салгыы айаннаатылар. Ити аата бу күөлгэ сынньана, күүс эбинэ түспүттэр эбит. Уйаланар сирдэрэ өссө да ыраах буоллаҕа. Аны күһүн хайыы-үйэ улааппыт оҕолорун кытта кыстыктарыгар айаннаан иһэн, эмиэ манна түһэн, сэниэ мунньунан ааһыахтара.
«Көтүҥ, көтүҥ, кустар! – Чаҕыл күөл кытыытыгар тахсан, көҥүл көтөрдөргө далбаатаата. – Уйа туттан, сымыыттаан, күн сиригэр утумҥутун салҕааҥ!». Кустар барахсаттар сири-дойдуну тилийэ көппүт билиилэрэ-көрүүлэрэ, тыыннаах хаалар туһугар охсуһар албастара, уйаланар, сынньанан ааһар сирдэрэ саҥаттан саҥа көлүөнэҕэ бэриллэн, үйэлэр тухары утумнара салҕаныа. Олох күүһэ онно сытар буоллаҕа.
Көтөрдөр харах далыттан сүппүттэрин кэннэ, уол үрүксээгин сүктэ. Көй салгынынан хото тыыммыт, төрөөбүт төрүт айылҕатыттан күүс-сэниэ эбиммит, үтүө дьыаланы оҥорбут, бүгүҥҥү күнүн туһалаахтык атаарбыт киһи быһыытынан, астына-дуоһуйа, эрчимнээхтик дьиэтин диэки хаама турда.
Светлана Егорова