КЭМПЭНДЭЭЙИ ЭМТЭЭХ БЫЛЫЫГА

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Олохтоох дьон Кэмпэндээйи эмтээх күөлүн былыргыттан билэн, бэйэлэрэ эмтэнэн кэлбиттэрэ. Казактар 1672 сыллаахха Кэмпэндээйи мап-маҥан хаар курдук тууһун, хап-хара эмтээх бадараанын туһунан үрдүкү сололоохторго биллэрэн тураллар.

1918 СЫЛТАН ЫАРЫҺАХТАРЫ ЭМТЭЭН САҔАЛААБЫТТАРА

Олохтоохтор таба-эвкулан (эвкан – эбээннии икки саастаах таба) бу күөлгэ бааһын эмтэнэн барарын көрөн, бэйэлэрэ эмиэ эмтэнэллэрэ. Дьон бу күөлгэ эмтэнэн үчүгэй буолалларын туһунан 1914-1915 сылларга Саха сиригэр киэҥник биллибитэ. Кэмпэндээйи туус источнигын арендатора И.С.Доценко үлэһитэ Яков Иванович Зедгенизов аан бастаан эмтээх күөлүн туһаныахха сөбүн туһунан «Якутская окраина» хаһыакка 1915 сыллаахха суруйан турар. 1908 уонна 1915 сылларга геолог П.Л.Драверт Кэмпэндээйи эмтээх ууларын, тууһу үөрэтэн, бэрэбиэркэлээн «Эскулап» диэн кинигэ таһаарбыта. 1908 сыллаахха. Дьокуускай куораттан быраас, дуоктар М.А.Образцов Кэмпэндээйи эмтээх күөллэрин көрөн, үөрэтэн, бадараанын ылан Москваҕа анаалыс оҥорторо ыыппыта.

1918 сылтан аан бас­таан бэйэтэ баҕа өттүнэн кэлэн, Сунтаар балыыһатын ­биэлсэрэ Андрей Тимофеевич Перфильев сайыҥҥы өттүгэр ыарыһахтары эмтээн саҕалаабыта. Саха сиригэр өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн саас 1921 сылтан 1925 сылга диэри быраас Александр Георгиевич Потапов Кэмпэндээйигэ куруорт аһыллыытын үлэтин ыыппыта. Бастакы дьону эмтээһини, олохтоох киһи балаҕаныгар, 1921 сыллаахха ыам ыйын 20 күнүгэр оҥорбута. Ол иһин бу даата Кэмпэндээйи бадараанын туттуу сылынан буолар. Быраас А.Г. Потапов смета оҥорон, икки бараак 20 ыарыһахха, куукуна уонна ыскылаат туттаран бүтэрбитэ. Саха сиригэр бастакы грязелечебница аата «Северный олень» диэн этэ. 1921 сыллаахха от ыйын 28 күнүгэр 60 киһи эмтэммитэ, онтон 20 киһи бараакка, атыттар балаҕаннарга, балааккаларга олорон эмтэммиттэрэ. 1922 сыллаахха быраас А.Г. Потаповка көмөҕө биэлсэр Елисей Васильевич Попов кэлбитэ. 1927 сыллаахха САССР доруобуйа харыстабылын наркомата эмтээх күөлү сааскы халаантан харыстыыр даамба тутуутугар үп көрөн туттарбыта. Быраас А.Г. Потапов саҕалаабыт үлэтин салгыы быраас Сафиулла Назиммединович Еникеев 1925-1929 сс. үлэлээбитэ. Кини 1925 сыллаахха саҕаламмыт икки ­этээстээх санаторий бастакы ­куорпуһун бүтэрбитэ. Ампаар, подвал, холуодьас оҥоһуллубуттара. 1929 сылтан атырдьах ыйын 28 күнүттэн С.Н.Еникеев кэнниттэн быраас Е.Н.Дутова үлэлээбитэ. 1926 сылтан 1929 сылга диэри сайыҥҥы ыйдарга 30 киһи эмтэнэрэ.

КЫҺЫННАРЫ ЭМТЭНЭР СТАЦИОНАР ТУТУЛЛУБУТА

1935 сыллаахха кыһыннары эмтэнэр стационар дьиэтэ, иккис куорпуһа тутуллубута. 1935-1939 сс. быраас Александр Георгиевич Назаренко үлэлээбитэ. 1937 сыллаахха эмтээх күөл «Эскулап» билигин Мохсоҕоллоох үрдүгэр грязелечебница дьиэтэ тутуллубута. Куруорт салайааччытынан быраас Татаринова анаммыта, 1939-1941 сылларга бырааһынан Петр Семёнович Шуляренко үлэлээбитэ. 1938-1940 сылларга Кэмпэндээйи грязелечебницатыгар Бүтүн Сойуустааҕы су­­даарыстыбаннай бүддьүөттэн үп көрүллэн элбэх тутуу барбыта. Ол курдук, муус уурар подвал, пиэрмэ, коннай двор, ыарыһахтары таһар массыына бэриллибитэ. Сэрии кэмигэр 1941-1945 сылларга куруорт сабыллыбыта. Аҕа дойду сэриитин кэнниттэн ыарахан кэмнэргэ олохтоох фельдшерскэй-акушерскай пуунун биэлсэрдэрэ туһааннаах үлэлэрин таһынан куруорт ыарыһахтарын көрөн эмтииллэрэ: Семён Григорьевич Семёнов, Валентина Александровна Крупина, Семён Семёнович Черепанов.

1952 сылтан грязелечебницаҕа кылаабынай бырааһынан үлэлээбиттэрэ биэлсэрдэр: Пётр Павлович Коротов (1952-1953 сс.), Семён Семёнович Черепанов (1953-1957 сс.),

бы­­раастар: Ханида Хабибуловна Габбасова (1957-1961 сс.), Алексей Авксентьевич Каратыш (1961-1963 сс.), 1964 сылтан 1989 сылга диэри (25 сыл устата) быраас Григорий Егорович Чолбодуков, иккис бырааһынан Зоя Тимофеевна Иванова. Маны таһынан, санаторийга Лидия Дормидонтовна Спиридонова, Люция Геннадьевна Николаева, Людмила Егоровна Павлова, Андрей Афанасьевич Кугасов, Лена Семёновна Семёнова, Антонина Николаевна Гаври­льева үлэлээбиттэрэ.

Бу кэмҥэ медицинскэй сиэстэрэнэн үлэлээбиттэрэ: Мария Никитична Архипова, Любовь Егоровна Омукова, Клавдия Иннокентьевна Попова, ­сиэстэрэ-хаһаайканан Лариса Ильи­­нична Фокина, грязевщик Георгий Петрович Павлов уо.д.а.

ГРЯЗЕЛЕЧЕБНИЦА ФИЗИОТЕРАПЕВТИЧЕСКАЙ БАЛЫЫҺАҔА КУБУЛУЙБУТА

Г.Е.Чолбодуков үлэлиир кэмигэр тутуллубуттара: 1967 с. 50 куойкалаах утуйар куорпус, 1968 с. грязелечебница ваннай отделениета, 1973 с. грязелечебница аата уларыйан Кэмпэндээйитээҕи физиотерапевтическай балыыһа буолбута. Бу балыыһаҕа Саха сирин 9 улууһун дьоно эмтэнэрэ: Сунтаар, Ньурба, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Өлүөхүмэ, Кэбээйи, Ленскэй, Мииринэй уонна Дьокуускай. Бу улуустарга 50 куойкалаах балыыһа 50 путёвката түҥэтиллэрэ, больничнай лиис бэриллэрэ. 1991 сылга 741 (ыйга – 62 киһи), 1992 с. – 550 (46 киһи), 1993 – 576 киһи (48 киһи) эмтэммитэ. Сыл устата 650-700 киһи эмтэнэр буолбута.

1980 сыллаахха муус устар 7 күнүттэн САССР Миниистирдэр Сэбиэттэрин дьаһалынан Кэмпэндээйи лечебницата «Якуталмаз» холбоһукка шефтэһэр тэрилтэ буолбута. 1988 сылтан 100 куойкалаах балыыһа комплексын тутуута саҕаланан баран, үп суоҕунан тохтоон хаалбыта.

Саха сирин вице-бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров 243 №-дээх дьаһалынан 1992 сылга ыам ыйын 29 күнүгэр Кэмпэндээйитээҕи фи­­зиотерапевтическай балыыһаҕа Григорий Чолбодуков аата иҥэриллибитэ.

Саха сирин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев 1994 сыллаахха кэлэ сырыттаҕына Кэмпэндээйи ФТБ улуус үбүлээһинэ кыратынан, базата мөлтөөн иһэринэн Доруобуйа харыстабылын министиэ­ристибэтигэр бэриллэрин туруорсубуппут. Ону өйдөөн сөбүлэһэн Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр бэриллибитэ. Саха сирин Доруобуйа харыстабылын миниистирэ Прокопий Яковлев 01-5/46 №-дээх дьаһалынан 1994 сыллаахха ­атырдьах ыйын 3 күнүттэн КФТБ аата уларыйан лечебнэй-профилакти­ческай комплекс буолбута. 1994 сыллаахха балаҕан ыйын 30 күнүгэр Бэрэсидьиэн Михаил Николаев 870 №-дээх ыйааҕа тахсыбыта.

Ити ыйаах үп кырыымчык буолан туолбатаҕа. Михаил Николаев 1999 сылга кэлэн, өссө көрөн баран Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ кыайбат эбит, онон 20 сылга арендаҕа «АЛРОСА» АХ биэриэххэ наада диэбитэ. Муус устар 7 күнүгэр 84 №-дээх дьаһал тахсыбыта. «О передаче Кемпендяйского ЛПК АК «АЛРОСА» диэн. Балыыһа аата уларыйан Г.Е.Чолбодуков аатынан санаторий-профилакторий буолбута. Салалтата – «АЛРОСА» АХ култуурунай-спортивнай комплекс.

1999-2020 сылларга «АЛРОСА» АХ элбэх үлэни ыыппыта. Ол иһигэр эмтиир куорпус капитальнай өрөмүөннэммитэ, толору хааччыллыы киирбитэ; утуйар саҥа куорпус дьиэтэ тутуллубута; ууну ыраастыыр ыстаансыйа үлэлээбитэ; саҥа хочуолунай, ититэр систиэмэ тардыллыбыта уонна да атын үлэлэр ыытыллыбыттара.

БЫЛЫЫК ТУОХХА ТУҺАЛААҔЫЙ?

Кэмпэндээйи былыыга хап-хара сиппит кирээс буолан олус күүстээх эмп буолар. Кирээс уохтаах буолан араас ыарыыларга көмөтө улахан уонна маннык ыарыыларга туттуллар:

— уҥуох, ис уорганнар тымныйыыларын түмүгэр тахсыбыт ыарыылары эмтиир;

— араас ньиэрбэ ыарыыларын радикулиты, остеохондуруоһу, невриты, тостубут уҥуохтары чөлүгэр түһэрэр;

— дьахталлар төрүүр уорганнарын эмтиир;

— аһылыгы буһарар куртах, оһоҕос уорганнарын спайкаламмыттарын чөлүгэр түһэрэр;

— бу күөл уута күөмэй ыарыыларын, араас баастары оһортуур;

— хабах, простатит ыарыылары эмтиир.

Кэмпэндээйи былыыга, күөлэ састаабынан атын биллэр эмтээх күөллэртэн Сааки, Тамбукан, Кавказка баар Мацеста, Кисловодскай, Минеральные Воды ууларыттан тугунан да итэҕэһэ суох.

Кэмпэндээйи эмтээх былыыга аны да саха дьонун туһугар көмөлөһө туруо диэн эрэллээхпин.

Иван ПОПОВ,

РФ үтүөлээх бырааһа, Сунтаар улууһун уонна нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0