Кэлэр көлүөнэлэр тус сыаллаах пуондалара

Сир баайын хостуур хампаанньалартан киирэр үбү түмэн, кэлэр көлүөнэлэргэ анаан социальнай инфраструктураны сайыннарыыга үлэлиир пуонда 1993 с. тэриллибитэ.

edersaas.ru

Ити кэмтэн 2019 сыллаахха диэри пуонда үбүнэн 102 эбийиэк, ол иһигэр 37 үөрэхтээһин, 15 спорт, 8 доруобуйа харыстабылын, 17 култуура эбийиэктэрэ тутулуннулар, сөргүтүлүннүлэр. 2012-2020 сс. АЛРОСА харчытынан 39 эбийиэк, ол иһигэр 8 үөрэхтээһин, 10 спорт, 10 култуура эбийиэктэрэ, 4 балыыһа, 4 чөлүгэр түһэрэр киин, 3 олорор дьиэ тутулуннулар.

АЛРОСА Кэлэр көлүөнэлэр тус сыаллаах пуондаларыгар укпут үбэ, млрд солк.

Кэлэр көлүөнэлэр тус сыаллаах пуондалара оскуолалары, балыыһалары, култуура-спорт комплекстарын тутар бырайыактарыгар, киинтэн ыраах сытар, суола-ииһэ суох нэһилиэктэр олохтоохторо тупсаҕай дьиэҕэ-уокка, үрдүк хаачыстыбалаах медицина өҥөтүгэр, үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа тииһинэрин хааччыйар үлэтигэр АЛРОСА үбэ-харчыта көмөлөспүтүгэр биһиги киэн туттабыт. Бу кэм устатыгар маннык эбийиэктэр үлэҕэ киллэрилиннилэр:

2013 сыллаахха: 1. Чурапчыга Д.П.Коркин аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо спортивнай интэринээт-оскуолатын үөрэнэр куорпуһа – 289 мөл солк. Чурапчытааҕы оҕо спортивнай интэринээт-оскуолата өрөспүүбүлүкэ спортивнай каадырын кыһата. Манна 28 улуустан түмсүбүт 438 эдэр спортсмен үөрэнэр, анал үрдүк үөрэхтээх 111 педагог үлэлиир. Оскуолаҕа спорт аҕыс көрүҥэр: көҥүл тустууга, чэпчэки атлетикаҕа, спортивнай акробатикаҕа, волейболга, буулдьа саатынан ытыыга, ох саанан ытыыга, боксаҕа уонна шашкаҕа дьарык ыытыллар. Спортивнай оскуола 1957 сылтан үлэлиир, бу кэм устатыгар 20 тыһыынча эдэр спортсмен иитиллэн олох киэҥ суолугар үктэннэ. АЛРОСА маны таһынан 2015 с. бу оскуола «Дабаан» сайыҥҥы лааҕырын саҥардан тутууну үбүлээбитэ.

2. Аммаҕа А.А.Черемных аатынан Оҕо искусствотын оскуолата – 78,2 мөл. солк. Оскуолаҕа 22 учуутал фортепиано, народнай духовой, уруһуй, хореография, фольклор, хор отделениеларыгар Амма сэлиэнньэтин уонна чугастааҕы нэһилиэктэртэн (Чапчылҕантан, Бөтүҥтэн, Покровкаттан) кэлэр 326 оҕону үөрэтэллэр. Оҕо искусствотын оскуолата култуура эйгэтигэр «Информатизация – аныгы оскуола инновационной моделын суола» диэн инновация улуустааҕы былааһакката буолан, «Музыка барыбытыгар», «Каникуллааҕы оскуола», «Оскуола филармонията», «Бары уруһуйдуубут» бырайыактарынан үлэни ыытар.

3. Бэрдьигэстээххэ Софрон уонна Семен Даниловтар ааттарынан Духуобунас киинэ – 135 мөл. солк. Духуобунас киинигэр улуустааҕы библиотека, правовой информация киинэ уонна улуус култуурунай нэһилиэстибэтин архыыба, аудиовизуальнай пуондалаах иһитиннэрэр-методический киин үлэлиилэр. 200 миэстэлээх киинэ саалатыгар 3D форматтаах киинэ көрдөрүллэр. Тупсаҕай оҥоһуулаах конференц-саалаҕа араас тэрээһиннэр, сэминээрдэр ыытыллаллар.

4. Дьокуускайга «Чолбон» бассейн – 39,1 мөл. солк. «Чолбон» бассейн икки саалалаах уонна биир кэмҥэ 156 киһини сөтүөлэтэр кыахтаах. Манна бэйэлэрин баҕаларынан кэлэр дьону итиэннэ рекорд оҥорорго үлэлиир спортсменнары 10 идэтийбит тренер дьарыктыыр.

2014 сыллаахха: 1. Хаандыга бөһүөлэгэр Оҕо эстетическэй киинэ – 78 мөл. солк. Бөһүөлэк киинигэр турар Оҕо эстетическэй киинэ 1000 кв. м иэннээх. Искусство оскуолата 169 оҕону кэрэ эйгэтигэр уһуйан, музыка, хореография, уруһуй, фольклор, хаартыскаҕа түһэрии хайысхаларынан үлэлиир. Музыкальнай оскуолаҕа эдэр музыканнар биирдиилээн уонна бөлөҕүнэн үөрэнэллэр.

2. Эдьигээҥҥэ киин балыыһа – 399 мөл. солк. Икки этээстээх, толору хааччыллыылаах балыыһа дьиэтэ 3500 кв. м иэннээх, симиэнэҕэ 80 ыарыһаҕы көрөр-истэр итиэннэ ыарыыны сэрэтэр, диагностыыр, сүбэлиир-амалыыр, эмтиир үлэни кэлим тэрийэр. Эргэ балыыһа 30 эрэ куойкалаах эбит буоллаҕына, манна оҕо, терапия, гинекология, хирургия отделениялара, күнүскү стационар уонна оҕо хирургията эбилиннилэр. Ыарыыны диагностааһын уонна эмтээһин хаачыстыбата үрдэтилиннэ. Быраастар үлэлиир усулуобуйаларын тупсаран, аныгы тэриллэр, ол иһигэр дефибрилятор, эхоэнцефало-граф, рентген уонна УЗИ, эндоскопия, тыҥаҕа салгыны хачайдыыр, харах ыарыытын чинчийэр, эмтиир аппараттар туруорулуннулар.

2015 сыллаахха: 1. Сунтаар улууһун Элгээйитигэр 275 миэстэлээх оскуола – 334 мөл. солк. П.Х.Староватов аатынан Элгээйи орто оскуолатыгар 245 оҕо үөрэнэр. Барыта 3 752 кв. м иэннээх үөрэх кыһата аныгы информационнай-коммуникативнай технологиянан сэбилэннэ. Кабинеттар компьютердарынан, интерактивнай дуоскаларынан, мультимедийнай проектордарынан хааччылыннылар. Үөрэнээччилэр төгүрүччү сайдалларыгар ааҕар саалалаах библиотека, кыргыттарга уонна уолаттарга тус-туһунан технология кэбиниэттэрэ, 90 миэстэлээх остолобуой, спортивнай, тренажернай саалалар, спортивнай былаһааккалар бааллар. Аактабай саала 160 миэстэлээх. Доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолор үөрэнэллэригэр сөптөөх усулуобуйа эмиэ тэриллибит.

2016 сыллаахха: Нерюнгрига Футбол оскуолатын интэринээтэ – 164 мөл. солк. Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр үлэлээх Футбол оскуолата 10 отделениелаах. Бу оскуола иһинэн өрөспүүбүлүкэҕэ 22 тренер салалтатынан футболунан тыһыынчаттан тахса иитиллээччи дьарыктанар. Уһун кэмҥэ дьарыктана кэлэр оҕолор төрөппүттэрэ билбэт куораттарыгар дьиэ куортамнаһан ороскуотурбаттарын туһугар, 80 миэстэлээх интэринээт куорпуһа тутулунна. Манна олорор хостору таһынан, куукуна, остолобуой, таҥас сууйар, малы-салы уурар хостор, медпуун, библиотека, конференц-саала бааллар.

2018 сыллаахха: 1. Дьокуускайга доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолору чөлүгэр түһэрэр өрөспүүбүлүкэтээҕи киин – 998 мөл. солк. 250 миэстэлээх, 12 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх комплекска бааллар: үөрэнэр кылаастаах чөлүгэр түһэрэр медицинскэй блок, 150 миэстэлээх остолобуой, гостиница, бассейн, сенсорнай хостор, физиотерапия уонна фонетическай ритмика кэбиниэттэрэ. Манна сылга 3000 оҕо доруобуйатын чөлүгэр түһэринэр. Урукку сылларга ыарыһах оҕолоох ыаллар оҕолорун Нерюнгрига эбэтэр өрөспүүбүлүкэ таһыгар илдьэн эмтэтэллэрэ. Билигин наада буолар көмөнү барытын Дьокуускайга ылар кыахтаннылар.

2. Мииринэйгэ «Харысхал» саастарын ситэ илик оҕолорго чөлүгэр түһэрэр социальнай киин – 196 мөл. солк. Мирнэй куоракка сатаҕай олохтоох-дьаһахтаах ыаллар оҕолорун уйулҕатын чөлүгэр түһэрэр киин үлэлээбит 20 сылын устатыгар 90 иитиллээччини иитийиэх дьиэ кэргэҥҥэ олохтуур ситиһилиннэ, 3000 кэриҥэ оҕоҕо көмө оҥоһулунна. Киин саҥа дьиэтэ 30 оҕоҕо аналлаах, манна билигин үһүттэн 18 сааһыгар диэри 24 оҕо баар. «Харысхал» оҕолорго иэримэ дьиэлэрин солбуйар, кинилэр манна үөрэнэллэр, эмтэнэллэр, араас куруһуоктарга сылдьаллар. Кииҥҥэ идэтийбит психологтар үлэлииллэр, саамай сүрүнэ оҕолор тустарыгар ис сүрэхтэриттэн кыһаналлар, кинилэри дьон ортотугар сылдьарга, бэйэ доруобуйатын көрүнэргэ уонна тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга үөрэтэллэр. Киин дьиэ кэргэттэри кытары эмиэ үлэлиир. «Харысхал» учуотугар 200-тэн тахса ыал турар. Исписэлиистэр төрөппүттэргэ психологическай көмөнү оҥороллор, кинилэр эмтэнэллэригэр, үлэҕэ киирэллэригэр көмөлөһөллөр. Кииҥҥэ АЛРОСА юристара мэлдьи көмөлөһөллөр).

3. Өрөспүүбүлүкэтээҕи саахымат-дуобат киинин сөргүтүү – 38 мөл. солк. Саахымат-дуобат киинин саҥардан оҥоруу 2016 с. саҕаламмыта. Дьиэ иһэ уларытыллан оҥоһуллубута, дьарыктаныан баҕалаах элбэҕэ учуоттанан, биир этээс эбии тутуллубута. Саахымат-дуобат киинэ икки саалалаах, үһүс этээскэ дьарыктанар кылаастар бааллар. Улахан саалаҕа күрэхтэһиилэр, куорат уонна өрөспүүбүлүкэ таһымнаах чөмпүйэнээттэр ыытыллаллар. Сыл устатыгар сүүстэн тахса араас дьаһаллар тэриллэллэр. Сааһыттан тутулуга суох ким баҕарар, оҕолор, улахан дьон уонна кырдьаҕастар, иллэҥ кэмнэрин туһалаахтык атаараллар.

4. Ньурбаҕа доруобуйаларыгар хааччахтаах инбэлиит оҕолору чөлүгэр түһэрэр өрөспүүбүлүкэтээҕи киин куорпуһа – 37,7 мөл. солк. Киин сайдыыларыгар уратылаах, бастатан туран сатаан саҥарбат уонна истибэт оҕолору кытары үлэлиир. Манна сылга 552 оҕо, ол иһигэр 400 оҕо стационарга сытан, доруобуйатын чөлүгэр түһэрэр. Кииҥҥэ биир симиэнэҕэ 30 оҕо үрдүттэн олорон, уон оҕо таһыттан сылдьан дьарыктанар. Саҥа куорпус 40 киһиэхэ ананан тутулунна, онон оҕолорун арыаллаан кэлбит кытары төрөппүттэр эмиэ олорор кыахтаннылар.

2019 сыллаахха: 1. Абый улууһун Абый сэлиэнньэтигэр 90 миэстэлээх оскуола – 329 млрд. солк. Бу үөрүүлээх күнү олохтоохтор өр кэтэспиттэрэ. Тыйыс тымныылаах, суола-ииһэ суох уһук хотугу сиргэ саҥа оскуола тутуллар да кыаҕа суох курдуга, матырыйаал кыһыҥҥы суолунан эрэ тиэрдиллэрэ үгүс уустуктары үөскэтэрэ. Саҥа оскуола архитектурнай көстүүтэ «Лего» оҕо конструкторын санатар, ис оҥоһуута оҕолор уруһуйдарын эскиһинэн «суперграфика» ньыматынан оҥоһуллубута.

2. Амма улууһун Бөтүҥ нэһилиэгэр В.Неверов аатынан спорт адаптивнай көрүҥнэригэр спортивнай саала – 130 мөл солк. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу соҕотох анал эбийиэк 1,4 тыһ кв. м. иэннээх. Манна доруобуйаларынан хааччахтаах дьон дьарыктанар усулуобуйалара толору тэриллибит – пандустар, тутуһардар, анал душтар, туалет хосторо бааллар, лифт үлэлиир. Маҥнайгы этээскэ волейбол, баскетбол оонньуур уонна эрчиллэр саалалар, иккискэ тустар саала баар.

3. Үөһээ Бүлүү улууһун Харыйалааҕар ууну ыраастыыр ыстаансыйа – 23 мөл. солк. Ыстаансыйа биир чааска 2,2 кубометр, сууккаҕа 50 кубометр ууну ыраастыыр. Ууну ыраастааһын технологията – ууну электролизтааһын (кураанах уонна убаҕас аһытааччылары, коагулянтары туттубакка, ууну электрохлордааһын итиэннэ электрокоагуляциялааһын), үс түһүмэхтээх ыраастааһын, ультрафиолетынан стерилизация уонна түмүк микрофильтрование. Таҥан туруорбут исписэлиистэр этэллэринэн, бу ыстаансыйаҕа уу электрохимическэй обработкатын технологията хотугу дойду уутугар ананан оҥоһуллубут.

4. Уус Алдан улууһун Уһун Күөл сэлиэнньэтигэр кулууп дьиэтэ – 31,5 мөл. солк. Сэлиэнньэ олоҕун эргийэр киинэ буолбут саҥа кулууп 120 миэстэлээх. Манна араас саастаах дьоҥҥо анаан уонча куруһуок, ол иһигэр тойук, хомус, театр уонна үҥкүү куруһуоктара, ырыа, пластика студиялара үлэлииллэр. «Саҥа тыын» ВИА баар. Баҕалаахтар бильярд оонньууллар. Кулууп дириэктэрэ Иннокентий Борисов кылгас метражтаах уонна документальнай киинэлэри устар студияны үлэлэтэр. КВН хамаандата кулууп үлэтигэр көхтөөхтүк кыттарын таһынан, зонатааҕы уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэргэ ситиһиилээхтик кыттар, араас бириистэри хомуйар.

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru