Владимир Путин былырыыҥҥы Анал этиитигэр терроризмы утары охсуһууга, кириисистэн тахсар суолу тобулууга, бэйэ оҥорон таһаарар табаарын хаҥатыыга сүрүн болҕомтотун уурбут эбит буоллаҕына, быйыл дьон-сэргэ хаһааҥҥытааҕар да түмсүүлээх буолбутун бэлиэтээн туран, дойдуну бөҕөргөтүүгэ, социальнай хайысхаларга этиилэрин оҥордо. Онон сүрүннэрин ылан саас-сааһынан ырытан көрүөххэ.
Госдуума быыбара
Владимир Владимирович, бастатан туран, норуот түмсүүтэ балаҕан ыйыгар буолбут Госдуума быыбарыгар ордук көстүбүтүн бэлиэтээн эттэ. Санатан эттэххэ, биир мандааттаах уокурук иһин дьокутааты туруоруу туһунан 2012 с. президент Анал этиитигэр бэлиэтээн турар. Онон быйыл Госдуумаҕа 225 дьокутаат биирдиилээн уокуруктартан быыбарданан киирдилэр. Биһигиттэн Федот Тумусов талыллан, билигин доруобуйа харыстабылын кэмитиэтигэр үлэлии сылдьар. Оттон баартыйанан кыайан, Галина Данчикова Госдуумаҕа баран бүддьүөт кэмитиэтигэр регионнары кытары үлэлэһии салаатын салайар.
Президент Госдуума бастакы мунньаҕар “Биир ньыгыл Россия” элбэх мандааты ылбытынан, парламеҥҥа бырабыыталыстыба сүрүн тирэҕэ, илиитэ-атаҕа буоларын бэлиэтээбитин Анал этиитигэр эмиэ хатылаан эттэ. Уонна былаас норуот иннигэр ылыммыт эбээһинэһин толорууга бары, баартыйатыттан тутулуга суох, биир санаанан салайтаран үлэлииргэ ыҥырда. Кини ити этиитигэр эбэн, Россия элбэх омугу түмэн олорор сүдү судаарыстыба буоларын, эһиил Өктөөп уонна олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэлэр сүүс сылларын туолалларын санатан туран, национальнай бэлиитикэҕэ, дьиэ кэргэни өйөөһүҥҥэ, төрөөбүт дойдуга тапталы иҥэриигэ, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа, медицинаҕа, үөрэххэ, култуураҕа өссө төгүл болҕомто ууруллуохтааҕын эттэ. Онон мантан салгыы ити боппуруостарга дойдубут лидерэ тугу эппитин бэлиэтиим.
Санавиацияҕа болҕомто уурулунна
Аҕыйах сылтан бэттэх медицинаҕа оборудованиелары саҥардыы бырагыраамата үлэлээн, Россия үрдүнэн балыыһалар аныгы аппараттарынан син хааччыллан олороллор. Кэлиҥҥи уонча сыл иһигэр үрдүкү технологиянан уустук эпэрээссийэлэри ыытыы 15 төгүл үрдээтэ. Ити киин куораттарга эрэ буолбакка, регионнарга эмиэ ыытыллар. Холобур, биһиэхэ сүрэҕи таһынан, кэлин быарга уустук эпэрээссийэлэри ыытар буоллулар.
Ол эрээри сорох ардыгар саҥа оборудованиелар, анал үөрэхтээх исписэлиис суох буолан, толору кыахтарынан туһаныллыбакка хаалар түгэннэрэ эмиэ бааллар. Ону сэргэ быраастар ыарыһахтарга хаҕыстык сыһыаннаһаллара, күнү-күннүктээн уочаракка турарбыт барыта түмүллэн, ардыгар бэйэбит да медиктэргэ улаханнык кыйаханабыт. Онон бу кыһалҕаҕа сыһыаран Владимир Владимирович эһиилгиттэн федеральнай уонна регион университеттарыгар быраастар билиилэрин хаҥаттыналларыгар анал куурустар үлэлиэхтэрин, быраастар докумуон, отчуот, ыспыраапка толоруутугар наһаа элбэх бириэмэлэрин барыылларын тохтотон, сүрүн үлэлэригэр болҕомто ууруохтаахтарын туһунан эттэ. Сибээс миниистиригэр туһаайан, кэлэр икки сылга хас биирдии балыыһаҕа түргэн-тарҕан интернети киллэрэргэ сорудахтаата.
Ону таһынан санитарнай авиацияны күүһүрдэргэ эттэ. Эһиил манна анаммыт бырагыраама 34 региоҥҥа киириэхтээх. Бу сыалга 3,3 млрд солк. көрүллүөхтээх. Владимир Путин ордук Сибииргэ, Уһук Илин регионнарга, хотугу оройуоннарга болҕомтону уурары санатта. Онон биһиги, киэҥ-куоҥ сирдээх-уоттаах дьон, мантан үөрэбит эрэ.
Манна сыһыаран эттэххэ, Ил Дархан Егор Борисов быйыл атырдьах ыйыгар доруобуйа харыстабылыгар анал ыйааҕын таһааран турар. Онно ити этиллибит кыһалҕалары эмиэ ыйбыта. Уонна бу ааспыт Анал этиитигэр эмиэ тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.
Хаарбах оскуолалары суох оҥоруу
Дойдубут президенэ хаарбах оскуолалары суох оҥорууга, оҕолор үһүс, иккис сменанан солбуһа сылдьан үөрэнэллэрин тохтоторго биир ситимнээх үлэни ыытар. Быйылгы Анал этиитигэр итиннэ сыһыаран, бу сылтан саҕалаан 2019 с. диэри 187 998 үөрэнэр миэстэ тахсыаҕын туһунан иһитиннэрдэ. Манна анаан 2025 с. диэри 25 млрд солк. барыахтаах.
Оттон билиини биэриигэ өйтөн суруйуу киирбитэ үчүгэй өрүттээҕин бэлиэтээн туран, эдэр дьону театр, киинэ, телевидение, музей, интернет нөҥүө литератураҕа, историяҕа, төрөөбүт култуураҕа сыһыарар наадатын эттэ. Оҕо айар дьоҕурун сайыннарыыга, дьулуурун, дьаныарын бөҕөргөтүүгэ, инженердэри бэлэмнээн таһаарыыга үлэ барыахтааҕын бэлиэтээтэ. “Икки сыл иһигэр Россияҕа оскуолатааҕы аныгы технопааркалар 40-чаҕа тиийэ элбиэхтээхтэр. Балар техническэй идэҕэ уһуйууга, куруһуоктары ыытыыга төһүү күүс буолуохтаахтар. Манна бизнес, университеттар, чинчийэр институттар быһаччы кыттыыны ылыахтара диэн эрэнэбин”, — диэн этэр Анал этиититигэр Владимир Владимирович.
“Дьон этиитин өйөөҥ”
Президент бу Анал этиитигэр волонтердары, аһымал акциялары, коммерческайа суох уопсастыбаннай түмсүүлэри өйөөһүҥҥэ санаатын уурда. Кини уопсастыбаннай палаатаҕа уонна Стратегическэй көҕүлээһин агентствотыгар туһаайан, иккиэн кыттыһан дьон көҕүлээһинин өйүүргэ механизмы толкуйдаан диэн сорудахтаата. Ону сэргэ регионнарга сыһыаран, харчылаах социальнай өҥөлөрү толорууга коммерческайа суох түмсүүлэри эмиэ сыһыарарга эттэ. Онуоха сотору кэминэн бу хамсааһыҥҥа саҥа докумуон оҥоһуллан тахсыаҕын бэлиэтээтэ. “Кэбиниэккэ кирийэн олорбокко, дьону кытары тахсан кэпсэтиҥ, олохтоохтор көҕүлээһиннэрин өйөөҥ, чуолаан, нэһилиэнньэлээх пууннары, дьон олорор усулуобуйатын тупсарыыга”, — диэн Владимир Владимирович, бука, салайааччыларга туһаайан эттэ.
Тупсарыыга – 20 миллиард
Владимир Путин эһиилги сылга регионнарга тупсарыы бырагырааматынан федерация хааһынатыттан 20 млрд солк. барыаҕын иһитиннэрдэ. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, президент бу боппуруоска нэһилиэнньэ бэйэтэ кыттыһан, үбүлээһини ханна, туохха бастакы уочарат ыытары быһаардын диэн эттэ. Бу тыллары эрдэ Ил Дархаммытыттан истэ үөрэммит буоламмыт, биһиэхэ былаас уонна норуот бииргэ үлэлээһиннэрэ, хас биирдии киһи дойдутун туһугар кылаатын киллэрсиэхтээҕэ, чугастык иһилиннэ. Бэл, күөх экраны көрө олорон, “биһиги түөлбэлэрбит итиннэ үлэлэһэллэр” диэн эппиэттэһэ олоруох курдуккун. Онон, биир бэйэм, дойдубут салайааччыта уонна биһиги Ил Дархаммыт иккиэн биирдик эппиттэриттэн астынным. Ол аата биһиги үгүс боппуруоска инники күөҥҥэ иһэр эбиппит.
Маны таһынан Владимир Путин бөҕү-саҕы ыраастааһыҥҥа, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа болҕомтотун уурда. Санатан эттэххэ, эһиил Россия үрдүнэн Экология сыла ыытыллыахтаах. Ону сэргэ хаарбах дьиэлэри көтүрүүгэ эмиэ санаатын эттэ.
Тыа хаһаайыстыбатыгар
Владимир Владимирович биһиэхэ олус чугас эйгэбитигэр, тыа хаһаайыстыбатыгар, туһаайан фермердэр ырыынакка тахсар усулуобуйаларын тупсарар туһуттан кооперациялары, манна үлэлии сылдьар предпринимателлэри күүскэ өйүүргэ эттэ. Онон мантан салгыы кини тугу эппитин холобурдуубун.
— Үгүс көмөнү оҥорбуппут түмүктээх буолла. Онуоха эбии, куһаҕан үчүгэйэ суох буолбат дииллэринии, сорох дойдулар араас бобууну киллэрэннэр, биһиги бэйэбит тас дойдуттан киирэр бородууктаны кыччатаммыт ис ырыынакпытын бөҕөргөттүбүт. Манан туһанан хаалыахпытын наада.
Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы регионнартан бэйэлэриттэн улахан тутулуктаах. Кинилэргэ өссө көҥүлү биэриэҕиҥ, тыа хаһаайыстыбатын чэрчитинэн кэлэр үбүлээһини бастакы уочарат туохха тутталларын бэйэлэрэ көрөн быһаардыннар. Бааһыналарын төһө кэҥэппиттэрин, төһө элбэх үүнүүнү ылбыттарын, производстволарын сайыннарыыларын көрөн үбүлээһин кээмэйин быһаарыахха. Оччотугар сири-уоту туһаҕа таһаарыы, саҥа, аныгы технологиялары олоххо киллэрии түргэнник барыа этэ.
Ол эрээри өскөтүн регион үбүлээһини бэйэтэ көрөн дьаһайар буоллаҕына, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга, бу үбүлээһини көдьүүстээхтик туһаныыга, экономикатын, социальнай эйгэтин, коммунальнай хаһаайыстыбатын тупсарынарыгар эппиэтинэһэ эмиэ үрдүөхтээх.
Фермердэр ырыынакка тахсалларыгар кыах биэрэр туһуттан тыа хаһаайыстыбатын кооперацияларын өйүөхпүтүн наада. Бу боппуруоһунан Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ, Россельхозбаан, «Росагролизинг», ону сэргэ Дьоҕус уонна орто бизнес сайдыытын өйүүр корпорация үлэлэһиҥ. Корпорация хапытаалын 13 млрд солк. улаатыннарыахпыт, — диэн бэлиэтиир Владимир Путин.
Түмүк
Түмүктээн эттэххэ, дойду президенэ Владимир Путин быйылгы Анал этиитигэр ис бэлиитикэҕэ, социальнай хайысхаҕа сүрүн болҕомтотун уурда. Үөрэххэ, медицинаҕа уонна да атын эйгэлэргэ уопсай тылынан буолбакка, боростуой киһи хараҕынан көрөн, биирдиилээн кыһалҕаларга тохтоото. Ити быйылгы Анал этиитин сүрүн уратыта.
Аграфена КУЗЬМИНА.