Быйыл өрөспүүбүлүкэтээҕи XVII педагогическай дьаарбаҥка Таатта улууһун Ытык Күөл сэлиэнньэтигэр буолан ааста. Сомоҕолоһуу сылыгар анаммыт “Тыа сирин оскуолата. Үөрэхтээһин маарката” дьаарбаҥкаҕа өрөспүүбүлүкэ 26 улууһа кытынна.
edersaas.ru
Дьоһун тэрээһин бастакы күнэ ыалдьыттары көрсүүгэ, олохтооһуҥҥа ананна. Таатта улууһун тэрилтэлэрэ сыһыарыллыбыт дэлэгээссийэлэрин сахалыы сиэринэн, алгыһынан, кыынньар кымыһынан, сылаас алаадьынан көрүстүлэр. Кыттааччылар үгүстэрэ дьаарбаҥка ыытыллыахтаах Хадаайы сиригэр-уотугар балаакканан түһэрдии тэринэн бардылар. Онуоха күн-дьыл да туран биэрдэ. Сорохтор интэринээттэргэ, оскуолаларга, уһуйааннарга тарҕастылар. Киэҥ-куоҥ алааска туруоруллубут ураһаларга, аһаҕас былаһааккаларга көрдөрүөхтээх уонна көмүскүөхтээх үлэлэрин, бырайыактарын бэлэмнээн бардылар. Этэргэ дылы, тэрээһин үлэтэ күөстүү оргуйда.
Ытык Тааттаҕа улуустар “ытык дьонноро” кэллилэр
Дьаарбаҥканы үөрүүлээхтик аһыыга хас биирдии улуус өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ биллибит дьонун (суруйааччылары, үтүөлээх учууталлары, уопсастыбаннай диэйэтэллэри, Үлэ дьоруойдарын уо.д.а) прототиптарын субу баардыы көрдөрбүтэ олус сонун буолла. Аммалар Күннүк Уурастыыраптара, анаабырдар Аксиния Спиридоновалара, үөһээ бүлүүлэр Василий Долгуновтара, үөһээ дьааҥылар Дария Томскаялара, бүлүүлэр Николай Степановтара, кэбээйилэр Тимофей Сметаниннара, сунтаардар Леонид Поповтара уо.д.а. “уоттаах-төлөннөөх тыллары эттилэр, хоһооннорун аахтылар”. Биир тылынан эттэххэ, олус сэргэх көстүү барыбытын устуоруйа кэрдиис кэмнэригэр төнүннэрэн ылла. Дьаарбаҥка кыттыылаахтарын эҕэрдэлии кэлбит Таатта улууһун баһылыга Михаил Соров улуустар сүдү дьоннорун көрдөрөн, дьаарбаҥкаҕа кэлбит 2500 киһиэхэ хас биирдиилэригэр киэн туттууну үөскэппиттэригэр махтанна.
Саха саарыннара
Иккис күҥҥэ, төһө да ардах ыаҕастаах уу курдук кутан аастар, былааннаммыт дьаһаллар киэҥ-куоҥ ураһаларга ыытылыннылар. Биир оннук ураһаҕа саха саарыннарын аатын сүгэр оскуолалар киэн туттар дьоннорун туһунан бэриллибит бириэмэҕэ кылгастык, чопчутук кэпсээтилэр, билиһиннэрдилэр. Истээччилэр уонна эк¬спертэр сыаналаатылар, сүбэ-ама биэрдилэр, анал сэртипикээттэри туттардылар. Кэбээйилэр буойун-суруйааччы, талааннаах бэйиэт Тимофей Сметанины билиһиннэрдилэр. Бэтэрээн-учуутал, улуус ытык киһитэ Роза Андреевна Иванова биир дойдулаахтара Тимофей Сметанин олоҕун дириҥник хасыһан, кини атын улуустары кытары туох сибээстээҕин үөрэтэллэрин, онон бэйиэт Кэбээйи улууһун эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ киэн туттуута буоларын чопчулаан бэлиэтээтэ. Ол курдук, Тимофей Егоровиһы кытары сибээстээх 14 улууһу булбуттар. Ыалдьытымсах таатталардыын 1932 сылтан ситимнээх эбиттэр. Т.Сметанин төрөөбүтэ 100 сылыгар Нам, Хаҥалас, Үөһээ Бүлүү улуустарыгар, Дьокуускай куоракка кэккэ тэрээһиннэри ыыппыттар.
Манна сыһыаран эттэххэ, кэбээйилэр истэригэр улуус үөрэҕин салалтата уонна үөрэх 15 тэрилтэтин үлэһиттэрэ бааллар. Кэбээйилэр ытыктыыр дьоннорун, бэтэрээн учууталлары Роза Андреевна Иванованы, Анна Дорофеевна Иванованы уонна Нам улууһугар олорор Татьяна Тимофеевна Сметанинаны (буойун-суруйааччы Тимофей Сметанин төрөппүт кыыһа) илдьэ кэлбиттэрэ сэҥээриини ылла.
Бырайыактары көмүскээһин
Дьаарбаҥка дьаһаллара Кыйы, Чөркөөх, Боробул, Уолба, Чычымах, Чымнаайы сэлиэнньэлэринэн уонна Ытык Күөлгэ Хадаайы комплекска тарҕанан ыытылыннылар. Ураһаларга, былаһааккаларга киирэн, хас биирдии улуус кыттааччыларын бырайыактарын толору билсэр кыах бэриллибит. Биир бэйэм Кэбээйи улууһун былаһааккатыгар киирэн, таптыыр, сүгүрүйэр бэйиэтим Тимофей Сметанин туһунан билбэтэхпин биллим, умнубуппун санаатым, элбэх саҥаны арыйдым. Онуоха кэбээйилэр саамай элбэх киһилээх (44 киһи) кэлбиттэрэ да көмөлөспүтэ буолуо. Улуус нэһилиэктэрин оскуолалара, уһуйааннара киэн туттар бэйиэттэрэ төрөөбүтэ 100 сылын көрсө туох үлэ ыытылларын сонун матырыйаалларынан, аныгы технологиялары туһанан көрдөрдүлэр. Интэриэһиргээбит киһи уонна экспертэр ханнык баҕарар ыйытыыларыгар чопчу эппиэти биэрэн, сэргэх сэһэннээх дьон буолан биэрдилэр.
Үс күн устата анал үөрэхтэр, идэни үрдэтии куурустара, маастар-кылаастар, “төгүрүк остуоллар”, педагогическай ааҕыылар, дьыалабыай оонньуулар уо.д.а. тэрээһиннэр ыытылыннылар. Дьаарбаҥка кэмигэр тыа сирин оскуолаларыгар сыһыаннаах саҥаттан саҥа бырайыактар “төрөөтүлэр”. Ону сэргэ тыа сирин оскуолаларын эрэ буолбакка, үөрэхтээһин ситимнэрин дьүүллэстилэр. Тэрийээччилэр бэлиэтээбиттэринэн, маннык педагогическай дьаарбаҥка ханнык да өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбат, онон Саха сиригэр ыытыллар дьаарбаҥка уһуйааччылары, учууталлары түмэр соҕотох улахан дьаһалынан буолар.
Өттүк харалаах төнүннүлэр
Тэрээһиҥҥэ Кэбээйи улууһун үөрэҕин управлениетын уонна үөрэҕин тэрилтэлэрин бастыҥ бырайыактара дипломнарга, номинацияларга уонна граннарга тигистилэр.
Ол курдук, үөрэх управлениетын инновационнай уонна методическай үлэҕэ отдела “Тимофей Егорович Сметанин литературнай миэстэлэринэн виртуальнай экскурсиялар” диэн бырайыагы билиһиннэрдэ. Бу бырайыак иһигэр оҕо уһуйааннарын, оскуолалар уонна эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрин үлэлэрэ киирбиттэр.
Дьаарбаҥка түмүгүнэн, Сииттэ орто оскуолата (“Т.Е.Сметанин уонна Нам улууһа” бырайыагынан), Тыайа сэлиэнньэтин “Кэнчээри” 21 №-дээх уһуйаана («Биир дойдулаахпыт, суруйааччы, буойун Т.Е.Сметанин «Күөрэгэй» остуоруйатынан методическай босуобуйа») уонна үөрэх управлениета (“Т.Е.Сметанин литературнай миэстэлэринэн виртуальнай экскурсиялар”) Уус Маайа улууһа туруорбут 5 000 суумалаах Гранын ыллылар.
Сангаар сэлиэнньэтин 1 №-дээх орто оскуолатын алын сүһүөх кылааһын учуутала Варвара Иннокентьевна Софронеева “«Үтүө дьулууру сайыннарыы эйгэтигэр айар сыһыан” номинация кыайыылааҕынан таҕыста.
Учууталлар олимпиадаларыгар Куокуй орто оскуолатын нуучча тылыгар уонна литератураҕа учуутала Василиса Михайловна Игнатьева 2-с истиэпэннээх, эмиэ бу оскуола саха тылыгар уонна литератураҕа учуутала Саргылаана Николаевна Унарова 3-с истиэпэннээх дипломунан наҕараадаланнылар.
Сэбээн Күөл П.А.Ламутскай аатынан оскуолата «Создание сетевого взаимодействия как способ сохранения эвенского языка и культуры» бырайыагынан “Арктикаҕа үөрэхтээһин” номинацияҕа 1-с миэстэни ылла. Оскуола ону сэргэ, “Круг” иһитиннэрэр-үөрэтэр киин номинациятыгар кыайыылааҕынан таҕыста.
Баҕадьа оскуолатын кэлэктиибэ “Историческай-кыраайы үөрэтэр хайысхаҕа төрөөбүт кыраай оскуолата” бырайыагынан “Көмүс дебют” номинацияҕа 2-с миэстэни ылла уонна оскуола өрөспүүбүлүкэтээҕи инновационнай былаһаакка хандьыдаатын статуһун ыларга мэктиэлэннэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru