Кардиологическай киин быйыл үлэҕэ киириэҕэ

1-кы №-дээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа-Национальнай мэдиссиинэ киинин аттыгар 2500 кв.м. иэннээх сиргэ барыта 15,5 тыһыынча кв.м. иэннээх, 8 этээстээх баараҕай уораҕай тутулла турар. 2019 сылтан тутуу саҕаламмыта, кылгас кэм иһигэр тупсаҕай көстүүлээх дьиэ дьэндэйэн таҕыста. Бу 150 куойкалаах сытар балыыһалаах, бастыҥ тиэхиньиичэскэй хааччыллыылаах, үрдүк хаачыстыбалаахтык тутуллубут, Уһук Илин эрэгийиэнигэр тэҥнээҕэ суох аныгылыы кардиологическай киин буолуохтаах.

Бырайыагар “Сахапроект” тэрилтэни сэргэ, омук дойдуларыттан архитектордар эмиэ кыттыыны ылбыттара. Былаан быһыытынан, 2024 сылга тутуллан бүтүөхтээх этэ эрээри, үлэ хаамыыта түргэтээн, 2021 сыл ахсынньытыгар тутуллан киирэрэ күүтүллэр. Генеральнай бэдэрээтчит — “Сэттэ” тутуу хампаанньата, сакаасчыт – СӨ Судаарыстыбаннай сакаасчытын сулууспата.

Аныгы кардиологическай киин тутуллара тыын суолталааҕын өйдөөн, өрөспүүбүлүкэ салалтата, Ил Дархан Айсен Николаев хас да сыл устата федеральнай киинтэн үп-харчы көрүллэрин туруорсан, сыралаах үлэни ыытан, 2019 сыллаахха тутуу саҕаламмыта. Бырайыак 2021 сылга диэри Саха сирин экэнэмиичэскэй үүнүүтүн-сайдыытын социальнай киинин былааныгар киирбитэ.

Манна Уһук Илин уокуругун боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев, Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыы миниистирэ Александр Козлов көмөлөрүнэн, кардиологическай киини тутуу анал бырагыраамаҕа хабыллан, урукку өттүгэр хаһан да көрүллүбэтэх 4,6 миллиард солкуобай бэриллибитэ. Онон, 2022 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ 100 сылын туоларыгар Саха сирин олохтоохторугар дьоһун бэлэх буолара саарбахтаммат.

Дьэ, билиҥҥи туругунан, тутуу хаамыыта хайдах баран иһэрий?

«Болдьоҕун иннинэ тутан киллэриэхпит”

Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, маннык баараҕай тутууга сүрүннээн олохтоох тутааччылар, биригээдэлэр үлэлииллэр. Ону тэҥэ, пандемия хааччахтара да мэһэйдээбэтилэр, тутуу үлэтэ кыраапыктан хаалбакка, өссө болдьоҕун иннинэ эрдэлээн иһэрэ үөрдэр.

Владислав Павлов, тутуу прораба:

—— Билигин үлэ 65-70%-на оҥоһуллан турар. Ититии систиэмэтэ ааспыт күһүн киллэриллибитэ, онон кыһын сылаас этэ. Модульнай хочуолунай тутуллубута, канализация тардыллыбыта. Тас өттүнээҕи бүрүөһүнэ бүрүллэн бүтэн, ис өттүн тупсарыыга, толору хааччыллыыны, араас систиэмэлэри киллэриигэ үлэ бара турар. Холобур, элэктэриичэстибэ уотун, вентиляцияны, уу ситимин, баһаары утары үлэлиир систиэмэни киллэрии, о.д.а. Мэдиссиинэ киинэ буоларынан, эпэрээссийэлиир хосторго ууну, кислороду, тымныыны аҕалан холбооһун, балааталарга бырааһы ыҥырар кунуопкалары, о.д.а. киллэрии ирдэнэринэн уратылаах.

Чопчулаан эттэххэ, билигин инженердэри, техүлэһиттэри ааҕан туран, 117 киһи үлэлии сылдьар. Матырыйаалларынан хааччыллыыга тардыллыы суох, онон үлэ күргүөмнээхтик бара турар.

—— “Сэттэ” хампаанньа туппут дьиэлэригэр подъезтары, ис-тас бүрүөһүнүн оҥоруу олус хаачыстыбалаах буоларын билэбит. Бу киин эмиэ ураты дизайннаах буолар дуо?

—— Оннук, биһиги эрдэ оҥоһуллубут бэлэм дизайн-бырайыагынан үлэлиибит. Ис-тас үлэтин, араас ымпыгын-чымпыгын барытын хаачыстыбалаахтык оҥорорго кыһаллабыт, хонтуруоллуубут. Сорох сиринэн хос үрдүн кырааскалааһын, обуойу сыһыарыы үлэтэ саҕаланан эрэр. Сайыны, күһүнү быһа күүскэ үлэлээн, бу сыл бүтэһигэр дьиэни тутан киллэриэхпит диэн эрэллээхпит.

Эрдэттэн үлэ ыытыллар

Бу кыһын вице-премьер Кирилл Бычков кардиологическай киин тутуллуутун хонтуруоллуу бара сылдьан, МРТ аппараатын аҕалыы, туруоруу болдьоҕо уһаабытын бэлиэтээбитэ. Бу курдук киин аныгылыы хаачыстыбалаах мэдиссиинэ тиэхиньикэтинэн эрдэттэн хааччыллара улахан суолталааҕа өйдөнөр. Онуоха эрдэттэн сакаастаатахха, аҕалтардахха эрэ, кэмигэр турар, үлэлиир кыахтаах буоллаҕа.

Ону тэҥэ, бэдэрээтчиттэр 2021 сылтан дойду үрдүнэн баһаары утары эрэсиим быраабылалара уларыйан, бу тутулла турар эбийиэккэ кэккэ кыһалҕалар үөскээбиттэрин бэлиэтээбиттэрэ. Онон вице-премьер үлэ хаамыытынан маннык кыһалҕалары кэмигэр туоратарга соруйбута.

Каадырдары бэлэмнээһин үлэтэ эмиэ эрдэттэн ыытыллар. Доруобуйа харыстабылын миниистирэ Елена Борисова бэлиэтээбитинэн, Национальнай бырайыак чэрчитинэн бэлэмнэниини ааһан, кардиокииҥҥэ эбии кардиологическай уонна неврологическай хайысхалаах быраастар кэлиэхтээхтэр. Былырыын 10, быйыл 20 быраас ХИФУ мэдиссиинэ институтугар уонна киин үөрэх кыһаларыгар ординатураҕа үөрэннилэр. Үрдүк технологиялар туһаныллар буоланнар, онно эмиэ исписэлиистэри бэлэмнэнээһин үлэтэ барар.

Бу курдук, эмиэ тутулла турар онкологическай диспансерга анаан эбии 30 онколог-быраас үөрэнэ сылдьарын бэлиэтиир тоҕоостоох.

Киһи олоҕун уһатыаҕа, өлүү ахсаанын аҕыйатыаҕа

Кардиологическай киин бэйэтэ консультативнай-диагностическай кииннээх буолуоҕа. 1-кы №-дээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа-Национальнай мэдиссиинэ киинин иһинэн үлэлиэҕэ. Манна 2-с №-дээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа кардиологията, Национальнай мэдиссиинэ киинин кардиологията эмиэ киирэн, бары бииргэ үлэлиэхтэрэ.

Бу 4 миллиард 597 мөлүйүөн солкуобай суумалаах улахан бырайыагы олоххо киллэрии Саха сирин олохтоохторун үйэлэрин уһатыыга, “Доруобуйа” национальнай бырайыакка этиллибит тус сыаллаах индикаторы – киһи олоҕун уһунун 2024 сылга 78 сааска уонна 2030 сылга 80 сааска тиэрдиигэ туһуланар.

Кистэл буолбатах, өрөспүүбүлүкэҕэ сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү уопсай ахсаантан бастакы миэстэҕэ турар. Ол курдук, өлүү ахсаана ортотунан сүрэх-тымыр ыарыыларыттан — 45,1%, искэнтэн – 17,8, эчэйииттэн, оһолтон – 15,6%, атын биричиинэлэртэн — 21% буолар.

Өлүү төрүөтэ, %

Оттон сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүүнү ыллахха, маннык ыарыылартан дьон өлөр эбит: сүрэх ишемическэй ыарыыта (44,4%), ол иһигэр миокард инфаркта (14,6%) уонна цереброваскулярнай ыарыылар (19,3%), ол иһигэр инсуллар (53,6%), хаан баттааһынын үрдээһинэ (4,5%), сүрэх үлэтин мөлтөөһүнэ (сердечная недостаточность) (3,9%), сүрэх тохтооһуна (0,5%).

2014-2018 сылларга сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү ахсаана намтаабыта – 100 тыһыынча киһиэхэ 406,3 түбэлтэттэн 354-кэ диэри. Ол эрээри, гипертоническай ыарыыттан (үрдүк дабылыанньаттан) өлүү 2 төгүл элбээбит – 100 тыһыынча киһиэхэ 7,5 түбэлтэттэн 15,8-ка диэри. Бэл диэтэр, күөгэйэр күннэригэр сылдьар, үлэлиир-хамсыыр дьон өлүүлэригэр сүрэх-тымыр ыарыылара (инфаркт, инсульт) иккис миэстэҕэ (32,7%) сылдьаллар. Холобур, 2014 сыллаахха 100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ 192 үлэлиир-хамсыыр саастаах киһи өлбүт. 2018 сылга ити дьулаан ахсаан син намтаабыт (152 киһи).

Өлүү ахсаанын намтатар сыалтан, 2019 сыллаахха “2019-2024 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сүрэх-тымыр ыарыыларын утары охсуһуу” эрэгийиэннээҕи бырагыраама ылыллыбыта. Бу бырагыраама чэрчитинэн, 2024 сылга инфарктан өлүүнү 22,4 диэри (100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ), мэйиигэ хаан туран өлүүнү 29,7 диэри (100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ) намтатар; рентгенэндоваскулярнай эмтээһини 1638-ка диэри элбэтэр; “суһал көмөнөн” тиэллэн кэлбит, мэйиилэригэр хаан турбут ыарыһахтары балыыһаҕа киллэриини 95%-ҥа диэри тиэрдэр; диагностикалыыр аппарааттар (МРТ, КТ, УЗИ, ангиографическай комплекстар) көмөлөрүнэн ыарыыны булар, эмтиир көдьүүһүн улаатыннарар, о.д.а. соруктар тураллар.

«Аан дойдутааҕы стандартаах технологиялар киириэхтэрэ”

Күндүл Иванов, Өрөспүүбүлүкэтээҕи кардиологическай диспансер дириэктэрэ, мэдиссиинэ наукатын дуоктара:

— Бу аныгы киини тутан киллэрии, мэдиссиинэ эйгэтигэр улахан хамсааһыны таһаарыы өрөспүүбүлүкэҕэ киһи үйэтин уһатарга, үлэлиир-хамсыыр саастаах дьон өлүүтүн аҕыйатарга быһаччы көмөлөөх буолуо. Сүрэх-тымыр, хаан эргиирин ыарыыларыттан эрэйдэнэр Саха сирин олохтоохторо үрдүк технологиялаах уонна таһымнаах мэдиссиинэ көмөтүн, өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр барбакка эрэ, туһанар кыахтаныахтара.
Бастатан туран, аан дойдутааҕы стандартарынан эндоваскулярнай (тымыр иһинэн киирэн) эппэрээссийэлэри сүрэххэ эрэ буолбакка, хаан эргиирин уорганнарыгар барыларыгар – мэйиигэ, тымырдарга оҥорор аныгы технологиялары киллэриэхпит. Сыллата 2 тыһыынчаттан тахса эпэрээссийэ оҥоһуллар кыахтанар.

Пациеннарга бэртээхэй услуобуйа тэриллиэҕэ – 1-2-лии киһи сытар, туалеттаах, душтаах, интэриниэттээх, тэлэбиисэрдээх балааталар, уоту, эниэргийэни харыстыыр “өйдөөх” тэриллэр баар буолуохтара. Сүрүннээн, сүрэххэ суһал көмөнү оҥоруу элбиэҕэ, тыа сириттэн ыалдьыбыт дьону санавиациянан түргэнник аҕалан, эпэрээссийэлэр оҥоһуллуохтара. Соҕуруу килииникэлэргэ ыыппакка, үрдүк технологиялары туһанан, аортаҕа коронарнай шунтирование курдук суһал эппэрээссийэлэри аан бастаан оҥорор буолуохпут. Билигин маннык эппэрээссийэлэр былаанынан эрэ оҥоһуллаллар.

Ангелина Васильева.

Хаартыска: Мария Васильева, СИА.

Сыыппара

Сүрэх-тымыр ыарыыларынан ыалдьыы

48% – өлүү уопсай ахсааныттан (Европаҕа);

53% – өлүү уопсай ахсааныттан (Арассыыйаҕа);

45,1% – өлүү уопсай ахсааныттан (Саха сиригэр).

8% – Арассыыйа олохтоохторо сүрэх-тымыр ыарыыларынан ыалдьаллар.

17,5 мөлүйүөн киһи – ый аайы сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлөр (аан дойдуга).

3500-4000 киһи – сыллата сүрэх тымыр ыарыыларыттан өлөр (Саха сиригэр).