Өрөспүүбүлүкэҕэ сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү уопсай ахсаана бастакы миэстэҕэ турар. Ол курдук, 2018 сыллаахха аахпыттарынан, өлүү ахсаана сүрэх-тымыр ыарыыларыттан — 45,1%, искэнтэн – 17,8, эчэйииттэн, оһолтон – 15,6%, атын биричиинэлэртэн — 21% буолар эбит.

Былырыыҥҥыттан “2019-2024 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сүрэх-тымыр ыарыыларын утары охсуһуу” эрэгийиэннээҕи бырагыраама ылыллан, үлэлиир.

Бу бырагыраамаҕа ырытан көрбүттэринэн, сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү уопсай ахсаанын ыллахха, маннык ыарыылартан дьон өлөр эбит: сүрэх ишемическэй ыарыыта (44,4%), ол иһигэр миокард инфаркта (14,6%) уонна цереброваскулярнай ыарыылар (19,3%), ол иһигэр инсуллар (53,6%), хаан баттааһынын үрдээһинэ (4,5%), сүрэх үлэтин мөлтөөһүнэ (сердечная недостаточность) (3,9%), сүрэх тохтооһуна (0,5%).

2014-2018 сылларга сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү ахсаана намтаабыт – 100 тыһыынча киһиэхэ 406,3 түбэлтэттэн 354-кэ диэри. Ол эрээри, гипертоническай ыарыыттан (үрдүк дабылыанньаттан) өлүү 2 төгүл элбээбит – 100 тыһыынча киһиэхэ 7,5 түбэлтэттэн 15,8-ка диэри.

Ырытан көрөр буоллахха, ордук хоту улуустарга өлүү уопсай ахсаана элбэх эбит: Үөһээ Халымаҕа (1000 киһиэхэ 13,5), Өлөөҥҥө (12,9), Аллайыахаҕа (11,4), Орто Халымаҕа (10,9) уонна Алдаҥҥа (13,4). Оттон сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү эмиэ хоту улуустарга элбэх: Үөһээ Халымаҕа (758 киһи), Алдаҥҥа (741,1), Аллайыахаҕа (590), Эбээн Бытантайга (602), Өймөкөөҥҥө (549).

Бу улуустарга барыларыгар кардиологическай куойкалар суохтар, арай Алдан оройуонугар 25 куойка баар.
Оттон Амма (239), Нам (255), Үөһээ Бүлүү (262), Уус Алдан (266) улуустарыгар өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү ахсаана саамай намыһах.

Бэл диэтэр, күөгэйэр күннэригэр сылдьар, үлэлиир-хамсыыр дьон өлүүлэригэр сүрэх-тымыр ыарыылара (инфаркт, инсульт) иккис миэстэҕэ (32,7%) сылдьаллар. Холобур, 2014 сыллаахха 100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ 192,7 үлэлиир-хамсыыр саастаах киһи өлбүт. 2018 сылга ити дьулаан ахсаан син намтаабыт (152 киһи).

4,6 миллиард солкуобай суумалаах тутуу

Ол иһин, аныгылыы кардиологическай киин тутуллара тыын суолталааҕын өйдөөн, өрөспүүбүлүкэ салалтата, Ил Дархан Айсен Николаев хас да сыл устата федеральнай киинтэн үп-харчы көрүллэрин туруорсан, сыралаах үлэни ыытан, 2019 сыллаахха тутуу саҕаламмыта.

Манна Уһук Илин уокуругун боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев, Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыы миниистирэ Александр Козлов көмөлөрүнэн, кардиологическай киини тутуу анал бырагыраамаҕа хабыллан, хаһан да көрүллүбэтэх 4,6 миллиард солкуобай бэриллибитэ.

Дьэ, онон бу суумаҕа 16 тыһыынча кв.м. иэннээх, 8 этээстээх баараҕай уораҕай Национальнай мэдиссиинэ киинин аттыгар тутулла турар. Бырайыактааһыныгар “Сахапроект” тэрилтэни сэргэ, омук дойдуларыттан архитектордар эмиэ кыттыыны ылбыттара. Бастыҥ тиэхиньиичэскэй хааччыллыылаах, хаачыстыбалаахтык тутуллубут, Уһук Илин эрэгийиэнигэр суох аныгылыы кардиологическай киин буолуохтаах.

2021 сыл ахсынньытыгар тутуллан киириэхтээх. Төһө да пандемия мэһэйдээтэр, тутуу кыраапыктан хаалбакка иһэрэ үөрдэр. Генеральнай бэдэрээтчит — “Сэттэ” тутуу хампаанньата, сакаасчыт – СӨ Судаарыстыбаннай сакаасчытын сулууспата.

Онон, 2022 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ 100 сылын туоларыгар Саха сирин олохтоохторугар дьоһун бэлэх буолара саарбаҕа суох.

Доруобуйаҥ – бэйэҥ илиигэр

Бу туһунан Өрөспүүбүлүкэтээҕи кардиологическай диспансер дириэктэрэ, мэдиссиинэ наукатын дуоктара, Арассыыйатааҕы кардиологическай уопсастыба бырабылыанньатын чилиэнэ, Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Күндүл Ивановы кытта кэпсэттибит.

Кардиодиспансер пандемия кэмигэр сабыллан турбута, үлэһиттэрэ, ол иһигэр дириэктэрдэрэ эмиэ, коронавируһу утары охсуһууга атын балыыһаларга баран үлэлээбиттэрэ.

— Арассыыйаны уонна Уһук Илини кытта тэҥнээн көрөр буоллахха, сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү ахсаана биһиэхэ намыһах соҕус. Национальнай бырайыак үлэлээн, көрдөрүү 2019 сыллаахха өссө намтаабыта, ол эрээри быйыл харантыын мэһэйдээн, былааннаммыт көмө аҕыйаабыта билиннэ. Суһал эппэрээссийэлэри бу сылы быһа оҥоро олоробут. 2020 сылга былааммыт 1100 эппэрээссийэни (тымырга стент каркааһын киллэриигэ) оҥоруу этэ, онтон улахан аҥаарын оҥордубут.

— Күндүл Иванович, инфаркт, инсульт элбээн, “эдэримсийэн” иһэр дииллэр, ол кырдьык дуо?

— Ол баар эрээри, кэнники кэмҥэ соһуччу коронарнай уонна аритмическэй өлүү ахсаана эмиэ элбээтэ. Эдэр дьоҥҥо да инфаркт, инсульт көстөр. Ол эрээри, 45 саастан ыла ыарыы үөскүүр төрүөтэ улаатар.

Сүрэх-тымыр ыарыылара үөскүүллэригэр үс сүрүн төрүөт баар: хаан баттааһынын үрдээһинэ, табахтааһын уонна уойуу. Онтон хаан хойдор, тымыр бүөлэнэр. Онон киһи доруобуйата, дьиҥинэн, бэйэтин илиитигэр: элбэх туустаах, углеводтаах, саахардаах аһы сиэбэккэ, хамсана-имсэнэ, доруобуйаны көрүнэ, кэмигэр эмтэнэ сырыттахха, ыарыы үөскээбэт.

Кардиокиин өлүү ахсаанын аҕыйатыаҕа

— Кардиологическай киини тутуу үлэтэ хайдах баран иһэр?

— Төһө да пандемия буоллар, тутуу үлэтэ болдьоҕор баран иһэр, кыраапыктан хаалыы суох. Билигин көҥдөйө бүтэн, түннүктэрин-ааннарын туруортаан, радиатордары туруортуу сылдьаллар. Алтынньы 20 күнүгэр ититиитэ киириэхтээх. Ис үлэтин оҥорорго аукцион ыытыллыахтаах. Андрей Тарасенко сорудаҕынан, анал тэриллэри атыылаһарга аукцион ахсынньыга бүтүөхтээх.

Кардио-тымыр киинэ тутулуннаҕына 2-с №-дээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа кардиологията, Национальнай мэдиссиинэ киинин кардиологията эмиэ киирэн, бары бииргэ буолуохтаахпыт. Онно эндоваскулярнай (тымыр иһинэн киирэн) эппэрээссийэлэри сүрэххэ эрэ буолбакка, хаан эргиирин уорганнарыгар барыларыгар – мэйиигэ, тымырдарга оҥорор аныгы технологиялары киллэриэхпит. Сыллата 2 тыһыынчаттан тахса эппэрээссийэ оҥоһуллар кыахтанар. Пациеннарга үчүгэй услуобуйа тэриллиэҕэ – 1-дии, 2-лии киһи сытар, туалеттаах, душтаах, интэриниэттээх, тэлэбиисэрдээх балааталар, уоту, эниэргийэни харыстыыр “өйдөөх” тэриллэр баар буолуохтара.

Сүрүннээн, сүрэххэ суһал көмөнү оҥоруу элбиэҕэ, тыа сириттэн ыалдьыбыт дьону санавиациянан түргэнник аҕалан, эппэрээссийэлэр оҥоһуллуохтара. Соҕуруу килииникэлэргэ ыыппакка, үрдүк технологиялары туһанан, аортаҕа коронарнай шунтирование курдук эппэрээссийэлэри суһаллык оҥорор буолуохпут. Билигин маннык эппэрээссийэлэр былаанынан эрэ оҥоһуллаллар.

2024 сылга киһи олоҕун уһунун 78, 2030 сылга 80 сааска диэри уһатар сорук турар. Кардиологическай киини тутуу сүрэх-тымыр ыарыыларыттан өлүү ахсаанын аҕыйатыаҕа уонна киһи олоҕун уһатан, ити сорук ситиһиллэригэр олук ууруоҕа.

— Каадырдарынан хааччыллыы хайдаҕый?

— Ханнык баҕарар тэрилтэҕэ истиэнэлэрэ буолбакка, исписэлиистэрэ ордук суолталаахтар. Каадырдары бэлэмнээһин үлэтэ билиҥҥиттэн ыытыллар. Былырыын 10, быйыл 20 быраас ХИФУ мэдиссиинэ институтугар уонна киин үөрэх кыһаларыгар ординатураҕа үөрэнэллэр. Үрдүк технологиялар туһаныллар буоланнар, онно эмиэ исписэлиистэр бэлэмнэнэллэр.

Ыспыраапка

Өрөспүүбүлүкэтээҕи кардиологическай диспансер 2012 сыллаахха Национальнай мэдиссиинэ киинин иһинэн арыллыбыта. Диспансер күҥҥэ 100, сылга 22 тыһыынча киһи кэлэн көрдөрүнэригэр эмтэнэригэр, хаачыстыбалаах, босхо көмөнү ыларыгар анаммыт.

“Телемедицина” тус сыаллаах бырагырааманан анал тэриллэр туруоруллан, 2016 сылтан ыарахан ыарыһахтары консультациялыыллар, улуустарга баар быраастарга сүбэ-ама биэрэллэр. 2017 сылтан “Кардиопаспорт за 1-2 дня” бырагыраама үлэлээбитэ.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска: интэриниэттэн.