Күтэр
Тохсунньу саҥатыттан күтэрдэргэ күөх уот тыгыаҕа. Үп-харчы харыыта суох кэлиэҕэ, бары кыһалҕа быһаарыллар кыахтаныа. Кыраттан кыйаханар бэйэҕит уоскуйуоххут. Бэйэ дьыалатын арыйарга, сайыннарарга тоҕоостоох кэм. Элбэх харчы хайдах кэлбитин курдук, оннук түргэнник бараныан сөп. Онон харчыгытынан мээнэ ыһыахтаммакка, өйдөөхтүк, кэмчилээн туттуҥ. Харчыгытын сөпкө тутуннаххытына, саҥа мал-сал атыылаһар кыахтаныаххыт. Сыл бүтүүтэ интэриэһинэй этиилэр киириэхтэрэ.
Тус олоххутугар барыта этэҥҥэ. Дьиэ кэргэҥҥэ барыта үчүгэй. Оҕолордоох күтэрдэр оҕолоргутугар болҕомтолоох буолуҥ. Уопсайынан, үүнэр сыл элбэх үтүө өрүттэри, умнуллубат түгэннэри бэлэхтиэҕэ.
Оҕус
Саҥа сылы кытта оҕус сылыгар төрөөбүттэр олохторугар уларытыыны киллэриэхтэрин баҕарыахтара. Эбии харчылаһар, дохуот көрдөнөр туһунан толкуйдара ситиһиилээх буолуоҕа. Ол эрээри аһары харчыга үлүһүйэн, чугас дьоҥҥутугар болҕомто уурбакка хаалыаххытын сөп. Чугас дьоҥҥут эн көмөҕөр, өйөбүлгэр наадыйаллар. Күтэр сыла эппиэтинэстээх уонна сайдарга баҕалаах оҕустарга улахан көмөлөөх буолуоҕа. Туохтан да куттаммакка, харса суох иннигит диэки баран иһиҥ.
Баабыр
Төһө да үлэҕэ-хамнаска ыарахан түгэннэр баар буоллуннар, онно улахан болҕомтоҕутун уурбакка, барытын эйэнэн быһаарсарга дьулуһуҥ. Төһө да күтэри кытта баабыр доҕордоспот айылгылаахтарын иһин, саҥа үүнэр сыл баабырга куһаҕана суох.
Бииргэ үлэлиир дьоҥҥор аһаҕас буол. Кэтэҕинэн хамсанаргын, тугу эрэ кистииргин сэрэйиэхтэрин сөп. Үп-харчы өттүгэр улахан уларыйыы суох.
Үлэҕэ-хамнаска ситиһии күһүн буолуоҕа. Үчүгэй этии киирдэҕинэ, мүччү тутумаҥ. Дьиэ кэргэҥҥитигэр өйдөспөт буолуу түгэнэ күнүүттэн тахсыан сөп. Оттон аҥаардарын көрсө иликтэр, санааҕытын түһэримэҥ, сыл бүтүүтэ интэриэһинэй билсиһии күүтэр.
Куруолук
Саҥа саҕалааһыннар күүстээх санааҕын күүһүрдүөхтэрэ. Үлэҕэр саҥа саҕахтар арыллыахтара. Өр сыллар усталара ыралаабыт баҕа санааҕыт туолуоҕа. Үлэҕинэн ситимнэнэн олорор сириҥ уларыйыан сөп. Ол эрээри наһаа үрдүктүк туттумаҥ, атаххыт анныгар туох баарын өйдөөн көрбөккө хаалыаххыт. Харчы үрүйэ сүүрүгүнүү кэлиэҕэ. Аһымал аахсыйаҕа эбэтэр кыһалҕалаахтарга көмөлөһөргүтүн умнумаҥ.
Дьиэ кэргэҥҥэ эбиллии буолуон сөп. Саҥа сыл элбэх ыалдьыттардаах буолуоҕа. Соҕотох куруолуктар сайын диэки олохторун аргыһын көрсүөхтэрин сөп.
Дракон
Өйгүт-санааҕыт таһыма үрдүккэ талаһыа. Саҥа санаалары, сырдык ыралары көрдүү сатыаххыт. Дьону-сэргэни, тулалыыр эйгэни уларытарга кыһаллыаххыт. Ол эрээри, тус санааҕытын дьоҥҥо сыҥалаабакка, бэйэҕит олоххутун тупсарарга кыһаллыҥ. Ыраах айаҥҥа турунуоххутун сөп. Атын дойду, норуот үгэстэрин, абыычайдарын үөрэтэргэ тоҕоостоох сыл. Бөлөһүөктүү толкуйдуур дьоҕургут уһуктуоҕа.
Сыл иккис аҥаарыттан үөрэххэ туттарсыаххытын эбэтэр үлэлиир эйгэҕитин уларытыаххытын сөп. Барытын кыайыаххыт, куттаммакка, иннигит диэки айаннааҥ.
Моҕой
Сыл устата ыксаллаах быһыы-майгы буолуталыан сөп. Ол эрээри, барытын этэҥҥэ туоруоххут. Үүммүт сылга өр сыллар усталара ситэ оҥорботох үлэҕитин түмүктүүргэ, ситэрэргэ кыһаллыҥ. Быһаарыныы ылынарга тоҕоостоох кэм. Олоххо бөлүһүөктүү сыһыаннаһыҥ. Арыый ороскуоттаах сыл үүнүөҕэ. Харчыгытын харыстаан туттуҥ. Тус олоххутугар улахан уларыйыы суох.
Ат
Олохтон үөрүү уонна дуоһуйуу ылар кэмҥит тиийэн кэлбит. Дьонтон саһан, туспа бүгэн бүтүҥ. Аһаҕастык, барытыгар көхтөөхтүк кыттар кэмҥит кэлбит. Спорт эйгэтигэр улахан ситиһии күүтэр. Саҥа билсиһиилэр, доҕордуу сыһыан баар буолуоҕа. Саҥа саҕалааһыннар ситиһиини аҕалыахтара.
Коза
Сыл устата ньиргиэрдээх үлэ ирдэнэр. Бэйэҕитин көрдөрөр кэмҥит тирээн кэлбит.
Үлэҕэ эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыҥ. Тэрийэр дьоҕургут аһыллыа. Холкутуу сатааҥ. Күүрээннээх үлэ хайаатар да түмүктээх буолуоҕа. Сыл иккис аҥаарыттан үп-харчы кэлиэҕэ. Тус олоххутугар барыта этэҥҥэ. Соҕотох козалар аналгытын көрсүөххүтүн сөп. Интэриэһинэй билсиһииттэн тэйэ туттумаҥ.
Эбисийээнэ
Айар үлэлээх эбисийээнэлэргэ тоҕоостоох сыл. Таптал уота бу сыл устата эһиги суолгутун сырдатыа. Талааҥҥыт арыллан бэйэҕитин атын өттүттэн көрдөрүөххүт. Уруһуйдуоххутун, флейтаҕа оонньуу үөрэниэххитин сөп. Тус олоҕу оҥосторго кэм кэлбит. Туохтан да кыбыстыбакка, толлубакка иннигит хоту айаннааҥ.
Бөтүүк
Бу сылы дьиэ кэргэҥҥитигэр анааҥ. Сыл иккис аҥаарыгар улахан мал-сал атыылаһыаххытын сөп. Уһаайба эбэтэр чааһынай дьиэ атыылаһан элбэх оҕуруот олордон дьиэлээхтэргитин үөрдүөххүтүн сөп. Дьиэ кэргэҥҥитигэр уу нуурал олох, оттон соҕотох бөтүүктэр санааҕытын түһэримэҥ. Дьиэ боппуруоһа ситиһиилээхтик быһаарыллыа.
Ыт
Ыттарга быйылгы сыл үөрэнэллэригэр тоҕоостоох буолуоҕа. Саҥа билии-көрүү эбинэргэ, куурустарга үөрэнэргэ үчүгэй сыл. Дьону кытта санааҕытын аһаҕастык кэпсэтэ үөрэниҥ. Айар куттаах ыттарга ситиһиилээх сыл буолуоҕа. Дьиэ кэргэҥҥитигэр барыта этэҥҥэ. Оҕолорго болҕомто ууран сайдалларыгар, талааннарын арыйалларыгар эһиги көмөҕүт наада. Соҕотох ыттарга үтүө дьыл буолуоҕа. Үп-харчы сөбүгэр баар.
Сибиинньэ
Саҥа үүнэр сылга сыалгыт-соруккут үбү-харчыны кытта ситимнээх буолуоҕа. Харчыгытын бытахайга-отохойго ыһымаҥ. Харчыгытын улахан мал-сал атыылаһарга мунньуҥ. Бу сыл доруобуйаҕытын бөҕөргөтөргө үлэлэһиҥ. Муораҕа сынньана барар туһунан толкуйгут ситиһиини аҕалыаҕа. Ту солоххутугар саҥа саҕахтар арыллыахтара. Үлэҕит түмүгэ дьэ, көстүөҕэ. Спордунан дьарыктаныҥ. Оҕолоох сибиинньэлэр болҕомтолоох буоларгыт ирдэнэр. Тылыгтын истимиэхтэрин сөп. Мөҕөн-этэн барбакка, аһаҕастык кэпсэтэн, оҕоҕутун бэйэҕититтэн тэйитимэҥ.
Ульяна ЗАХАРОВА.