21-с үйэ онус сыллара ааһа охсон, сүүрбэһис сыллара саҕаланан эрэллэр. Бу кэмҥэ киһи сыллааҕы эрэ буолбакка, ааспыт 10 сыллааҕы олоҕун түмүктэрин таһаарар, быһаарынар, саҥа былааннары ылынар кэмэ.
Илиҥҥи халандаарынан саҥа 2020 сыл, Тимир Күтэр (кутуйах) сыла тохсунньу 25 күнүгэр үүнэр уонна 2021 сыл олунньу 11 күнүгэр диэри салҕанар. Илиҥҥи дойдулар халандаардарын Христос төрөөбүт кэмиттэн буолбакка, ол быдан инниттэн ааҕаллар, онон кинилэргэ 4718 сыл үүнэр.
Тимир Күтэр сыла 60 сылга биирдэ буолар. Күтэр кытай халандаарыгар бастакы турар, онон кинилэргэ 12 сыллаах түһүмэх саҕаланар, ол олус суолталаах. Бу саҥаны саҕалааһын кэмэ, киһи 12 сыллаах инники олоҕун торумнууругар саамай тоҕоостоох. Түмүктэри оҥостон, сыыһалары туоратан, инники хардыылыырга күүһү мунньунар кэм. Бу ааспыт 12 сылы быһа киһи билиини-көрүүнү, уопуту, муудараһы мунньуммут буоллаҕына, быйыл Күтэр кинини маанылыыр, наҕараадалыыр, саҕалааһыннарын өйүүр, бэлэхтэрин утары уунар, онон бары өттүнэн ситиһиилээх сыл буолуон сөп.
Илиҥҥи дойдулар үһүйээннэринэн, бу 12 кыылтан Күтэр аан бастакынан Буддаҕа сүүрэн кэлбит. Ол иһин илиҥҥи халандаар Күтэртэн саҕаланар. Күтэр олус өйдөөх, муударай, тулуурдаах, хаһаастаах, баай-талым. Кини хаһан да өлөн-охтон биэрбэт, ханнык баҕарар ыарахан балаһыанньаттан тахсар суолу булар. Онон илиҥҥи дойдуларга кинини ытыктыыллар, таптыыллар, баайы-дуолу, бэрээдэктээх буолууну кытары ситимнииллэр. Холобур, Кытайга Күтэр – национальнай дьоруой, аччык дьылга күтэрдэр рис туорааҕын аҕалан, өлөртөн быыһаабыттара диэн үһүйээн баар.
Күтэр Ян эниэргийэлээх, Уу эйгэлээх (стихия). Онон, бастатан туран, Күтэр сылыгар төрөөбүт дьоҥҥо ордук ситиһиилээх, бааттаах, табыгастаах сыл буолара күүтүллэр.
“Кутуруктаах” сыл
2020 сылга туох эрэ сыаналааҕы, үйэлээҕи (дьиэни, даачаны) атыыластахха, саҥа дьыаланы саҕалаатахха, табыгастаах буолуо. Атын сиргэ көһөр, үлэни уларытар да былааннаах буоллаххытына, Күтэр сылыгар ол чэпчэкитик ааһыа.
Ол эрэн, 2020 сылбыт «кутуруктаах”, ол эбэтэр “високоснай” сыл, онон элбэҕи ситиһии үлэни-хамнаһы, тулууру, сыраны эрэйэр, ону тэҥэ, былааҥҥытын эрдэттэн ыһа-тоҕо кэпсээмэҥ.
“Високоснай” сыл диэн өйдөбүл юлианскай халандаар олохтоммут кэмиттэн баар. Рим императора Гай Юлий Цезарь сылга 365 суукка уонна эбии 6 чаас баар диэн олохтообута. Бу ордубут чаастан 4 сыл буола-буола биир ордук суукка ааҕыллар, онон олунньу 29 күнэ 4 сылга биирдэ эрэ ааҕыллар.
Бу маннык “кутуруктаах” сылга үгүс бит-билгэ баар, ол үксүгэр соччото суох буолар. Холобур, бу сыл сыбаайбалаамаҥ, улахан атыыны атыылаһымаҥ диэн бити үгүстэр итэҕэйэллэр. Ол гынан баран, олох онон тохтоон хаалыа дуо? Син биир оҕолор төрүүллэр, дьон ыал буолаллар, айанныыллар, дьиэлэр тутуллаллар, маҕаһыыннар сабыллыбаттар. Онон барытын итэҕэйэр табыллыбат курдук.
“Күн өлүүтэ”
2020 сылга 6 Ый, Күн өлүүтэ (затмение) баар буолуоҕа. Ол аата Сир, Күн уонна ый биир сурааһыҥҥа турар буолаллар, бэйэ-бэйэлэрин бүөлээн кэбиһэллэр. Бу дьоҥҥо, кыылларга хайдах дьайарый?
Күн өлөр кэмигэр үүнээйилэргэ “фотосинтез” тохтуур, көтөрдөр, кыыллар, бэл, тигээйилэр уйаларыгар бүгэллэр, үөн-көйүүр окко саһар. Ол аата кинилэр тыынар тыыннаахха дьайар күүһүн эттэринэн-хааннарынан билэллэр. Күн баар буолан тыынар тыыннаах, олох баар буоллаҕа. Күҥҥэ эстиилэр таҕыстахтарына, магнитнай буурҕа Сиргэ тиийэн, дьон доруобуйатыгар дьайар. Онон Күн, Ый өлөр кэмнэригэр эмиэ бэйэ бодотун тардына сылдьыахха наада. Халлаан эттиктэрэ харааралларын илэ көрөр үчүгэйи аҕалбат диэн этэллэр эбит. Биһиги өбүгэлэрбит мээнэҕэ “өлүүнү” кытары ситимнээбэтэх буолуохтаахтар.
Ый өлүүтэ: тохсунньу 10, бэс ыйын 5, от ыйын 5, сэтинньи 30 күннэригэр.
Күн өлүүтэ: бэс ыйын 21 күнүгэр “биһилэхтээх”, ол аата экваторга көстөр. Ахсынньы 14 күнүгэр — толору Күн өлүүтэ. Бу биһиэхэ киэһэ түбэһэринэн, көстүбэт.
Ый-күн өлүүтүн көрүдүөрдэрэ: 2019 сыл ахсынньы 26 күнүттэн 2020 сыл тохсунньу 10 күнүгэр диэри, бэс ыйын 5 күнүттэн от ыйын 5 күнүгэр диэри, сэтинньи 30 күнүттэн ахсынньы 14 күнүгэр диэри. “Көрүдүөр” диэн – чугас-чугас буолар “өлүүлэр” икки ардылара. Бу кэмҥэ Дьылҕа талбытынан “дьаһайар”, киһиэхэ талар, уларытар кыаҕы биэрбэт. Бу кэмҥэ оҥорбут сыыһаҥ-халтыҥ олоххор улаханнык дьайыан сөп.
Күтэр сылын көрсөргө сүбэлэр
- Тимир Күтэр сыла буоларынан, бу Саҥа дьылы көрсөргө маҥан, үрүҥ көмүс өҥнөр таҥаскар, эбэтэр дьиэ иһин киэргэтиигэ баар буолуохтаахтар. Фэн-шуй үөрэхтээхтэрэ этэллэринэн, харыйаны уонна остуолу киэргэтэргэ бу өҥнөрү тутустахха, ситиһии кэлиэхтээх. Бу билигин муодунай буолбут скандинавскай истиилгэ сөп түбэһэр. Саҥа дьыл буолуон иннинэ бөҕү-саҕы хомуйан, дьиэни ыраастаан, сууйан-сотон бэлэмниэххэ наада.
- Остуолга кутуйах фигуркатын ууран баран, аттыгар манньыаттары, сөбүлүүр астарын ууран, “манньытыахха” сөп.
- Саҥа дьылы көрсөргө тимир курдук өҥнөөх, элбэх пайеткалаах, кылабачыгас таҥас тоҕоостоох. Эбэтэр, былаачыйаҥ атын өҥнөөх буоллаҕына, түүппүлэҥ, куруҥ, киэргэллэриҥ үрүҥ көмүстүү кылабачыгас буолуохтарын сөп.
- Фэн-шуй үөрэхтээхтэрэ этэллэринэн, киэргэммит харыйаны дьиэ илиҥҥилии-соҕуруу өттүгэр туруордахха, бу сыл баайы-дуолу, ситиһиини, табыллыыны тосхойор үһү.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru