Сахалар төрүт дьарыкпыт сүөһүнү-сылгыны иитии уонна бултааһын-балыктааһын буолан, айылҕаны кытары ситиммит олус күүстээх, айылҕата суох саха урааҥхайа сүтэр-симэлийэр диэн өйдөбүллээхпит.
edersaas.ru
Үлэбитин-хамнаспытын күнү-дьылы кэтээн көрөн, онон салайтаран дьаһанар-тэринэр үгэстээхпит. Мин күнү-дьылы кэтээн көрүүнэн 1999 сыллаахтан саҕалаан дьарыктанабын. Эһэбин, Иван Алексеевич Васильевы, кыра эрдэхпиттэн батыһа сылдьан, кини кэпсиирин-сүбэлиирин истэн, айылҕаҕа сыстан улааппытым. Айылҕаны кэтээн көрүү диэн ылбычча этэн кэбиһиллибэт, элбэх бириэмэни эрэйэр, уустук эрээри, киһини умсугутар дьарык. Мин сүүрбэ сыл устатыгар күнү-дьылы сылыктаан кэллим да, соччонон элбэх кэтээн көрүү ньымалара арыллан иһэргэ дылылар. Холобур сайын баччаларга маннык бэлиэлэри туһанар көдьүүстээх:
—— Күнү-дьылы тыал, былыт хайысхаларынан быһаарыы. Биһиэхэ, Бүлүү эҥэр улуустарга, ГЭС муората баар буолан, циклон үксүн Иркутскай, Красноярскай хайысхатынан кэлэр, онон илинтэн олооһун тыала үксүн сөҥүүнү аҕалар, тыал уонна былыт утарыта буолааччы.
— От-мас дьүһүнүттэн, быһыытыттан. Сайын чуумпуга хатыҥ уонна тиит лабааларын санньыттылар даҕаны, суукка иһинэн хайаан да ардах кэлэр. Оттуу сылдьан охсубут отуҥ хадьымалынан уу тахсара эмиэ ардах кэлэр бэлиэтэ. От үксүн арыынан сотуллубут курдук ньалҕаархай дьүһүннээх буолар, ардах кэлэригэр ол ньалҕаархайа сүтэн хаалар, уһун курааҥҥа от, араас үүнээйи тиллибит курдук дьүһүннэнэллэр.
— Үөнүнэн-көйүүрүнэн көрүү. Сайын этиҥ кэлэригэр, Бүлүү эҥэр ааттыырбытынан, этиҥ тииһэ үгүстүк тыһыргыыр, ардах кэлэригэр элиэ халлааҥҥа элиэтии сылдьан кистиирэ элбиир. Ардах түһэ турдаҕына, чыычаах ыллыыра — сотору ардах астарыгар. Уһун ардах кэнниттэн бастакы кураан күн ооҕуй ситимэ салгыҥҥа көтөрө – кураан уһуннук кэлбитин көрдөрөр.
Маны таһынан да араас ньыма элбэх. Айылҕаҕа тахсар уларыйыылартан, тыа баһаардарыттан, балысхан ууну үөскэтиилэриттэн айылҕабыт барахсан биллэ-көстө уларыйда. Сайынын күнүс куйаас, түүн сөрүүн буолан, ардахтар балысханнар, бэл, чаас аҥарынан бүтүн ходуһа ууга барар күүстээх ардахтара түһэллэр.
Онон сиэттэрэн, быйылгы сайын хайдах буолуоҕун маннык сабаҕалыыбын: Бүлүү эргин саас да, сайын да көхтөөх соҕустук кэлбиттэрэ. Ыам ыйыгар сөп буола-буола хаар-самыыр элбэхтик түһэн, хотоол сирдэр олоччу ууга сыталлар. От үүнүүтэ өлгөм, өр сылларга үүммэтэҕин үүннэ диэтэххэ, омуннааһын буолбат, хаһыҥа суох буолан, сир аһа дэлэй. Үтүө күһүн кэлээри турар диэн күлүкпүтүгэр имнэниэхэ.
От үлэтэ саҥа саҕаланна, эрдэһит отчуттар хайа сах биирдии-иккилии оту чөкөтүннүлэр. Ол эрээри, дьэ, от үлэтин мэһэйдиир ардахтар кэлиэхтэрин сөп, онно сүбэм диэн ардахха атахтаһыннара оту оҕустарыахха наада, оччоҕуна хомуллуутугар кураан күннэргэ түбэһиннэрэҕин. Былырыыҥҥы курдук, уонтан тахса хонуктаах ардах кэлбэтигэр эрэниэххэ, быйылгы ардахтар икки-үс күн түһүөхтэрэ уонна нэдиэлэ кэриҥэ кураанныаҕа. Онон, сатабылын таба туттахха, айылҕа өлгөм быйаҥыттан балачча баһыахха сөп. Быһата, ортону үрдүнэн сайын кэллэ, билигин ортону үрдүнэн эрэ диир кыахтаахпыт, оппут саҥа саҕаланнаҕа.
Күһүнү эрдэттэн билгэлиир олус уустук буолла, былырыын сааскы ыйдарын күһүҥҥү ыйдар батыспатахтара, Бүлүүгэ 2018 сыл сааһа олус тыаллаах уонна хаардаах этэ, ол оннугар күһүн уһуннук курааннаабыта. Түмүккэ этэр буоллахха, хас биирдии отчут күн-дьыл хаамыытын сабаҕалыахтаах, айылҕаҕа сылдьар киһи кыра билгэлэргэ түргэнник үөрэнэр, ол биһиги айылҕаттан бэриллибит дьоҕурбут буоллаҕа. Хаһан баҕарар окко- маска үтүө сыһыан, айылҕаҕа амарах санаа сатабыллаах үлэ түмүгүн аҕаларын биһиги умнуо суохтаахпыт. Мин күнү-дьылы кэтээн көрөр идэлэммитим, лоп курдук сүүрбэ сыл буолла. Урут көннөрү тэтэрээккэ бэлиэтэнэрим, онтон бу кэлиҥҥи сылларга Маргарита уонна Александр Герасимовтар күнү-дьылы бэлиэтииргэ анаан оҥорбут күннүктэрин сөбүлээн туттабын. Итиннэ ый төрөөһүнэ, туолуута күнүттэн күнүгэр сөп түбэһэрэ билгэлииргэ өссө биир суолу арыйда, дьэ, билигин ону үөрэтиинэн дьарыктаныахтаахпын.
Бүлүү улууһун Халбаакы нэһилиэгиттэн Алексей Васильев, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.