Бүгүн сыана тэҥнии, сааскы аһы-үөлү хаһаанар соруктаах киин куораппыт Чернышевскай уулуссатын кууһунан атыылыыр баазаларыгар тиийдим. Ас-үөл атыылыыр лааппылар биллэ кураанахсыйбыттар. Бородуукта кырыымчык буолуо диэн дьон итиччэ элбэҕи атыылаһа охсон хаһааммыттара дуу, сыананы өссө үрдэтээри атыыһыттарбыт кистээбиттэрэ дуу? Дьон да халҕаһалыы анньан кэлбитэ көстүбэт.
«Ытырыык” сыаналаах саахар
Арассыыйаҕа сааҥсыйанан сибээстээн саахар кырыымчык буолуон сөп чинчилээх. Ол төрүөтүнэн – саахар оҥорон таһаарар собуоттар биһиэхэ тиэрдиилэрэ аччаабыта буолуон сөп. Кууһунан атыылыыр баазаларга саахар атыыга биир-икки лааппыга киилэтэ саамай чэпчээбитэ 100 солк. турар.
«Аниган»маҕаһыыҥҥа киирэн ас-үөл сыаната, чуолаан мас арыыта, курууппа уонна саахар, бурдук тоҕо ыараабытын ыйыталастым. Онуоха атыыһыттар «Өссө бу саас суол сабылыннаҕына атыылыахтаах аспытын-үөлбүтүн атыылыы турабыт, саахар ханна да суох» диэн хоруйдаатылар. Эбии хас да маҕаһыыҥҥа сылдьан чуҥнаатым, сорох сирдэргэ саахар киилэтэ 107, сорох сиргэ 100 солкуобайга тэҥнэспит. Итинтэн кыра сыанаҕа аны булбаккын дииллэр. Арай Можайскай уулуссатыгар баар «Ганза” маҕаһыыҥҥа саахар киилэтэ 74 солкуобайга турар үһү. Мин Чернышевскай уулуссаттан айанныахпар диэри, ол саахар суола сойор.
Икки уоннуу киилэлээх куулу көтөҕөн матахаччытан эр киһи таҕыста. Кэнниттэн кэргэнэ батыста. Кини эмиэ бакыакка балачча ыйааһыннааҕы туппут. Мин таһырдьа батыһан тахсан кэпсэтэргэ быһаарынным.
— Саахар сыаната «ытырар» буолбут, — диибин. Дьахтар өйдөөбөккө утары көрдө, онтон күлэн кэбистэ уонна:
— Дьэ, диэмэ, сайын сир астаан да диэн, барыанньа хаһаанар уустугурбут. Биһиги саахары дьиҥэ сиэбэппит ээ, сир аһыгар уонна биирдэ эмэ ас астыырга туттабыт, — диэн кэпсээтэ.
-Сыана төһө ыараабыт дии санаатыҥ?
— Һуу, биллэ ыараабыт. Ону ааһан саатар киһи наадыйар бородууктата суох буолбут. Хата, саахарга тигистибит диэн үөрдүбүт. Биһиги бу анаан-минээн Хаҥаластан киирбиппит баара, сорох бородуукта олох суох дии, Бэстээххэ хайдаҕа буолла…
Көмүскэ тэҥнээх курууппалар
Олох аахайан элбэхтэ астаабатах гречка курууппам сыаната ыараабыт сураҕын иһиттим. Ханна сыана ыараабытын кэннэ, аны наадыйааччы буоллум. Били «киһи барыта атыылаһар, онон мин эмиэ ылабын” диэн этиллэрин курдук, тиритэ-хорута лааппы ахсын чэпчэки сыаналаах гречканы, ирииһи көрдөөн өҥөҥнөөтүм. Ол эрээри саамай чэпчэки сыаналаах гречканы Чернышевскай уулуссатын 80 баар кууһунан атыылыыр маҕаһыыҥҥа киилэтэ 80 солкуобайга буллум. Көмүһү булбут курдук үөрдүм. Оттон ириис курууппа киилэтэ 80-тан тахсаҕа атыылана турар. Арай биир чуолҕаҥҥа өҥөс гыммытым, 25 киилэлээх куулларга кутуллан бугул курдук чөмөхтөнөн ириис бөҕөтө сытар эбит. Киилэтигэр таһаардахха, сыаната 64 солкуобайга тэҥнэһэр. Онтум кэлэр ый күһүнүгэр диэри сиэниллэр болдьохтоох буолан сыаната ыараабатах. Бачча элбэх ирииһи туохха хаһаанан, хаһан сиэн бүтэриэхпитий дии санааммын салгыы кэрийэ бардым. Сыаналары тэҥнии, үөрэтэ түһэн баран иккистээн эргиллэн кэлиибэр, били кууллаах ириистэри начаас ыккардыгар атыылаһан бүтэрбиттэр. Үс киилэлээх «Семейные Закрома” диэн ыраастаныллыбыт ириис курууппа сыаната – 357 солкуобайга тэҥнэспит. Оттон Краснодарскай төгүрүк курууппа ириис атыыга төрүт да суох.
Фрукта, оҕуруот аһа
Уһук Илин кыраныыссатын Кытайы кытта сабыы түмүгэ сыана араастаһыытыгар тиэртэ. Чэпчэки сыаналаах кытай оҕуруот астара лааппыга биллэ аҕыйаабыттар. Кууһунан атыылыыр бааза олбуоругар баар оҕуруот аһын, фруктаны атыылыыр лааппыларга сыана эмиэ балачча үрдээбит. Дьиэм таһынааҕы лааппыттан уратыласпат буолбут. Инньэ гынан икки оҕурсуну 298 солкуобайга, оттон түөрт помидуору түөрт мөһөөх курдукка атыыластым. Сымнаан хаалбыт төгүрүк лууктар, эргэрэн эрэр моркуоптар сыталларын аахайбатым.
Липецкэй кууруссата, Белореченскай чэйэ
Арассыыйа Липецк куоратын бройлер кууруссата минньигэһинэн биллэр. Саҥа дьыл кэнниттэн куурусса сыаната биллибэтинэн 30 солкуобай үрдээбит. Ол эбэтэр киилэтэ 240 солкуобайга тэҥнэспит. Оттон Краснодарскай кыраай Белореченскай оройуонугар оҥоһуллар «Азерчай” сыаната уруккутунан, сүүс бакыаттаах биир хаа чэй ортотунан 150-156 солкуобайга тэҥнэһэр.
Ульяна Захарова.
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.