2008 сыллаахха РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Нам улууһун, Партизан нэһилиэгин Ытык киһитэ, «Көмүлүөк» бэтэрээннэр түмсүүлэригэр өр кэмҥэ салайааччынан үлэлээбит, нэһилиэк «Ытык сүбэтин» бэрэссэдээтэлэ Мария Турантаева бэтэрээннэр түмсүүлэрин иһинэн «Арчыһыттар» үҥкүү бөлөҕүн тэрийбитэ.
edersaas.ru
Ол саҕалааһына олоххо киирэн, аҕам саастаах дьон үҥкүү тула тоҕуоруспуттара. Кэрэни кэрэхсэтэн, үтүөнү үксэтэн, кэнчээри ыччакка холобур буолан уонна доруобуйаларын бөҕөргөтөн айар талаан умсулҕаныгар уйдарбыттара. Нам улууһун Партизан бөһүөлэгэр ытыктанар, убаастанар 65-77 саастаахтар түмсэн, кырыйдыбыт диэн биир дьиэҕэ олорбокко, үҥкүү бөлөҕө үлэлээн барбыта. Ансаамбыл салайааччытынан, СӨ култууратын туйгуна Семен Алексеев талыллыбыта. Кини култуура эйгэтигэр 25 сыл үлэлээтэ. Онон үҥкүүһүт эбээлэр салайааччыларыгар Семен Германовичка махталлара муҥура суох. Биллэн турар, култуура үлэтэ элбэх сыраны ирдиирин үрдүнэн, Семен Германович аҕа саастаах дьон тылын ылынан, үҥкүү куруһуогун сатабыллаахтык салайан үлэлэтэр. Кини суох кэмигэр эдэр сааһыттан үҥкүүнү аргыс оҥостубут, ытыктанар эбээ Любовь Муксунова бэлэмниир, үҥкүүнү чочуйан биэрэр.
Үҥкүүнү, биллэн турар, эдэр-сэнэх, чэгиэн-чэбдик эрэ киһи толорор дии саныыбыт. Онуоха баҕа санаа барытын кыайарын туоһулуур дьоммутунан «Көмүлүөк» бэтэрээннэрэ буолаллар.
Эбээлэр аан бастаан «Кытыйалаах» үҥкүүнү туруораннар, дьон биһирэбилин ылыахтарын ылбыттара. Ол кэмтэн ыла уопсайа 10-ча үҥкүүнү туруоран, улуус, өрөспүүбүлүкэ иһигэр аҕа саастаах дьон үҥкүүлэрин биир тарбахха баттанар бөлөҕө буоллулар. Араас таһымнаах кэнсиэрдэргэ , улуус ыһыаҕын көтүппэккэ, бары биир сомоҕо буолан, өрүү көхтөөхтүк кытталлар. Аҥаардас сахалыы үҥкүүнэн эрэ муҥурдаммакка, араас омуктар үҥкүүлэрин эмиэ үөрэ-көтө толороллор.
Үҥкүүгэ эҥинэ бэйэлээх таҥас-сап олус наада буолар. Хас биирдии үҥкүү тус-туһунан көстүүмнээх, истииллээх буолар. Манна эбээлэр истэригэр идэтийбит иистэнньэҥнэр баар буоланнар, таҥаска-сапка ыарахаттары көрсүбэттэр. Иистэнньэҥнэр Розалия Зыкова, Федора Новгородова көстүүмнэри тигиигэ өҥөлөрө улахан. Эбээлэр биир кэмҥэ мустан үҥкүүлүүр таҥастарын истиилин, хайдах дьүһүн барсарын быһаарсаллар. Бука бары олус эппиэтинэстээхтэр, көхтөөхтөр, хаһан да «барбат эбиппин», «кыттыбаппыт» диэн буолбат.
«Арчыһыттар» үҥкүүһүттэрэ ханнык баҕарар киһиэхэ үтүө холобуру көрдөрөллөр. Ол курдук, 2014 сыллаахха Турцияҕа этно-фольклор күөн күрэхтэһиитигэр ыҥырыллан, Гран-При үрдүк аатын ылан, күүстэригэр күүс эбинэн, үөрүү аргыстаах кэлбиттэрэ. 2017 сыл балаҕан ыйын 8-16 күннэригэр улуу Кытай сиригэр “Мелодия море” диэн күрэскэ 2 истиэпэннээх лауреат аатын сүгэн кыайыы кынаттанан кэлэн, Партизан нэһилиэгин, Нам улууһун киэн туттууларынан буолбуттара. Бу ансаамбыл тэриллибит сылларын усталарыгар үҥкүүһүт эбээлэр бириэмэлэрин аахсыбакка, үҥкүү кэрэ эйгэтигэр уһуйуллан, кыраһыабайдык хамсанан үҥкүүлээн бардахтарына, ким сөбүлээбэт буолуоҕай…
Кулун тутар 15 күнүгэр эбээлэр үҥкүүлээбиттэрин 10 сыллаах үбүлүөйдэрэ үрдүк таһымнаахтык ааста. Манна даҕатан эттэххэ, нэһилиэк дьаһалтата, кулууп үлэһиттэрэ бэрт кыһамньылаахтык тэрийсибиттэрэ харахха быраҕыллар.
Бар дьоҥҥут махталлара, тапталлара, истиҥтэн-истиҥ сыһыаннара эһигини угуттаатыннар, сахалыы сайаҕас санааҕытынан үҥкүү алыптаах эйгэтигэр өссө да өр кэмҥэ дайа сылдьыҥ!
Ньургуйаана СКРЯБИНА-САЙДЫЫНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru анаан