Бааска бэҕэһээ аһаан-сиэн, итирэн, дьиэтигэр барбакка, лаҕыыр буолбут кирдээх тэлигириэйкэтин бүрүнэн, хараҥа хочуолунайга таас чох быыһыгар токуллан сытаахтыыр.
Өндөйөн көрбүтэ–төбөтө ыбыс-ыарахан, хамсаттаҕына дьалкыҥныыр курдук. Өссө эбиитин кырбаммыт быһылаах. Хаана хатыччы хатан, баттаҕа боробулуоха курдук буолбут. Кини туох буолбутун өйдүү сатыырдыы, икки хараҕын симэн, бэҕэһээҥҥи сырыыларын төбөтүгэр сааһылаан көрдө да, өйүгэр туох да киирбэтэ, барыта киинэ эргэрбит лиэнтэтин курдук быста турар.
Бэйи эрэ, Бүөккэлээххэ аһыы олорорго дылы этилэр. Саҥа аһаан эрдэхтэринэ, Бүөккэ ойоҕо кэлэн муустаах ураҕаһынан кыйдаабытын өйдүүр. Бытыылкаларын хоонньуларыгар уктан, сыыһа-халты үктэнэн таһырдьа тахсыбыттара. Уулуссаҕа тахсааттарын кытта, атас-доҕор арыгы иһээри сымала курдук сыста түспүттэрэ. Иһээччилэр, муннуларыгар сыттаах дьон, арахсан бэрт.
Арыгылаах киһи быһыытынан Бааска бүгүн “дьоруой “ буоллаҕа, кими күндүлүүрүн бэйэтэ билэр. Ол эрээри бу уолаттарга иэстээҕин өйдөөн, били көҥөммүтэ ханна да суох буолла. Төлөөбөтөҕүнэ сатаммат, кырбаныа турдаҕа.
Бааска бу да буоллар ыал аҕата. Урут хаһан эрэ уол оҕото этэ буоллаҕа, кини сатаабатаҕа, кини билбэтэҕэ диэн суох. Ыал буолан, оҕо төрөтөн, сүөһү-ас тутан олорбуттара эбээт. Аһыы аһы кытта доҕордоспута син балай да буолла.
Биир үтүө күн Бааска бииргэ үлэлиир киһитин баанньык туттарыгар көмөлөһүннэрэ аҕалбыта. Оля үлэһиттэрин аһатаары ас астаан түбүгүрбүтэ, киирбитэ-тахсыбыта. Күнүскү аһылык бэлэм буолбута. Эр дьон киирэн аһыы олорбуттара. Арай, Бааска көрдөҕүнэ, доҕорун хараҕа Оляттан арахпат курдуга. Эмискэ күнүүлүөх санаата киирбитэ, кыыһыран иһитин-хомуоһун тамнааттаабыта. Оля кыһаммат курдук туттубута эрээри, соччото суох быһыы-майгы тахсыаҕын сүрэҕэ сэрэйбитэ. Ити күнтэн ыла эрэйдээх олохторо саҕаламмыта. Онтон ыла эр киһи барыҥныырга барытыгар күнүүлээн, Оляны сорун сордообута.
Хаһан эмэ ыалга күүлэйдээн кэллэхтэринэ, биир айдаан буолара, Оля барсыбытын кэмсинэрэ.Бааска араастаан үөҕэрэ, киһи барыта Оля көссүүтэ буолара, онно Сүөдэрдиин, манна Уйбаанныын көссүүлэспит аатырара.
Күнүүлүүр, арааһа, ыарыы быһыылаах. Эрэ буолуохсут иннинэн сирэйдээххэ күнүүлүү сатаан баран, маска да күнүүлүөх курдук буолар. Күн-түүн бэргээн иһэр. Бара сатаан Оля хаһан, ханна күнүүлүөххэ айылаах төрүөт биэрбитин өйдүү сатыыра да – туох кэлиэй, суох буоллаҕа. Суох-суох, Оля кимҥэ да наадыйбат, наадыйар да санаата суох. Ыраас кыыһынан сылдьан кэргэн тахсыбыта, саатар, онно аньыылааҕа буоллар, күнүүлээн сордуо сөбө. Бааска ама кини суобаһа ырааһын билбэт үһү дуо?
Эрэ күнүүлээтэҕэ аатыран, соруйан арыгылыыр буолла, саатар дьиэтигэр кэлэн содуомнаабата буоллар. Бу маны барытын Оля тулуйар кыаҕа суох, арахсан дойдутугар барыан санаталаабыта.
Биир киэһэ Бааска эмиэ холуочук киирэн кэлбитэ. Оля оһоҕостоох буолан, сылаарҕаан уолун утута, таарыйа сыппыта. Бааска бардьыгынаабытынан кэргэнигэр ойон кэлбитэ да, сууллары тардан сиргэ түһэрбитэ, туруорар бокуой биэрбэккэ, оҕолоноору сылдьар дьахтары саппыкынан үнтү тэбиэлээбитэ. Оля бастаан: “Тохтоо, туох буоллуҥ?!!” – диэн ааттаһа, көрдөһө сатаабыта, киһитэ өссө тэбиэһирбиккэ дылы буолбута.
“Көссүүҥ оҕотун харыстаатыҥ дуо? Кэһэтиэм-өлөрүөм!” – дии-дии хаһыытыыра, кырыктаах харахтара өһөҕүнэн көрбүттэр этэ. Оля өйүн сүтэрбитэ. Дьахтар хаана халыйбытын көрөн, өлөрдүм дии санаан, дьэ тохтообута уонна өрө уһуутаабытынан таһырдьа ыстаммыта. Оҕо бу алдьархайы көрөн куттанан, өйүттэн тахсан, уйа-хайа суох ытаан дьиэ иһин аймаабыта…Оля оҕотун сүтэрбитэ, бэйэтэ нэһиилэ өрүттүбүтэ.
Бааска күнүүлүүрүн бэйэтэ да абааһы көрөрө эрээри, онтун сатаан бырахпат этэ. Кини билэр ээ, Оля кимиэхэ да аралдьыйбатын, тапталыгар бэриниилээҕин, ол үрдүнэн син биир күнүүлүүрүн уураппат. Тоҕо бэрдэй, эр киһи ааттаах буолан баран, биир кыдьыгын кыайан туттуммата диэн, ардыгар бэйэтэ бэйэтигэр абарар. Оннооҕор күүлэйдиир, арыгылыыр дьахталлары эрдэрэ тулуйан олороллор, оттон кини ыраас, сибэтиэй Олятын күнүүлээн сордоон биэрэр ахан. Кини бу курдук хайдах күнүүлүүр буолбутун өйдүү сатыыр да, өйүгэр туох да киирбэт.
Бааска ону-маны быстах үлэлээн,хамнас аахсар буолла. Оля кэргэнэ тосту көммүтүттэн үөрэ сылдьар. Ол эрээри ити үөрүүтэ уһаабатаҕа. Бааска харчы өлөрөр буолбутун билэн, атастара-доҕотторо арахпат буолбуттара. Устунан аһаан-сиэн барбытын бэйэтэ да билбэккэ хаалбыта.
Чуумпу олохторо бүппүтэ. Оля сүрэх баастаах буолан, “кэргэним эмиэ кырбыа “диэн куттанара.
Бааска киһи аатыттан ааспытын санаан, кырбанан дарбайбыт сирэйин устун хараҕын уута сүүрдэ. Эр киһи хараҕын уута мээнэҕэ тохтубат. Өссө хаһан да бу курдук бэйэтин аһыммытын өйдөөбөт…Маннык сылдьан суорума суолламмыт элбэх. Кини да бу курдук сырыттаҕына, уһаабатын санаан, куйахата күүрдэ. Суох, хайдах эмэ гынан туран, дьиэтигэр тиийдэҕинэ сатанар…
Галина Иванова-Айтыына «Күнүү содула» кинигэтиттэн,
“Күнүү “кэпсээнтэн быһа тардан.
«Айар» кинигэ кыһата, 2024 с.
