Быйыл сайын Өймөкөөн улууһун Төрүт нэһилиэгин олохтоохторугар хаһан да буолбатах айылҕа иэдээнэ кыһалҕаны үөскэттэ.
Бэс ыйын ортотугар туга-ханныга биллибэт үөн буулаан, тиити саһарчы сиэн олоччу хагдарыппыта.
От ыйын саҥатыттан 30-тан тахса кыраадыс уот куйаас сатыылаан, аны нэһилиэк тула учаастактарга Зеленкаҕа, Водомеркаҕа, Күөлгэ, Эһэлээххэ ойуур баһаара туран, нэһилиэккэ киирэрэ 2 км хаалбытын нэһилиэк олохтоохторо уонна улуус кииниттэн көмөҕө кэлбит мобильнай этэрээт дьоно көмөлөөн тохтоппуттара. Водомеркаҕа буолбут «верховой» дэнэр улахан баһаарга сылдьыбыт нэһилиэк дьокутаата Виталий Атласов маннык кутталлаах баһаары аан маҥнай көрбүтүн биир дойдулаахтарыгар кэпсээбитэ.
Төрүт нэһилиэгин олохтоохторо улуус баһылыга Иннокентий Сивцевкэ уонна «Поиск Золото» АУо салайааччыта Андрей Каздобиҥҥа барҕа махталларын тиэрдэллэр.
Зеленка учаастагар ойуур баһаара саҕаланаатын кытта, улуус баһылыга көрдөһүүтүнэн бу көмүс хостуур тэрилтэ бөртөлүөтэ баһаар тахсыбыт сирин иэнин быһаарыыга үлэлээбитэ.
Онтон Иннокентий Сивцев Экология миниистирэ Сахамин Афанасьевы уонна Андрей Каздобины кытта олохтоохтордуун көрсөн сүбэлэспиттэрэ.
Төрүккэ ойуур баһаарын киллэрбэт инниттэн улуус салалтата уонна Экология министиэристибэтэ федеральнай аэромобильнай этэрээт уонна СӨ Быыһыыр сулууспатын 15 байыаһын көмөҕө ыыппыттара.
Дьокуускай куораттан кэлбит 10 киһилээх МЧС федеральнай аэромобильнай этэрээтэ, 5 киһилээх өрөспүүбүлүкэтээҕи Быыһыыр сулууспа исписэлиистэрэ саамай тыҥааһыннаах кэмҥэ нэһилиэк олохтоохторугар көмөлөһөн абыраабыттара.
Кинилэр икки-үс хонукка суоттанан кэлбиттэрэ да, ойуур баһаара нэһилиэккэ 2 км курдук чугаһаан, уонча хонон, олохтоохтору кытта баһаары умулларыыга тэҥҥэ сылдьыбыттара.
Маны таһынан, улуус дьаһалтата көҕүлээһининэн баҕа өттүнэн кэлбит икки мобильнай этэрээт, баһаарынай гарнизон массыыната уонна «Западнай» көмүс хостуур тэрилтэ уу баһар массыыната үлэлээбиттэрэ. Баһаарынайдар Алексей Стручков, Сергей Вензель уонна суоппар Александр Навьяво олохтоохтору кытта бииргэ үлээбиттэрэ.
Баһаары умулларыыга Төрүт нэһилиэгин олохтоохторо (дьахтар аймах кытта) күн аайы быыстала суох солбуйсан үлэлээбиттэрэ.
Кулууп дьиэҕэ орто көлүөнэ уопсастыбанньыктарын бөлөҕүн салайааччыта Полина Винокурова оҕо уһуйаанын үлэһиттэрин кытта баһаарга үлэлиир дьоҥҥо остолобуой аһан үлэлэппиттэрэ. Семен Босиков тохтоло суох күн аайы уу суох сиригэр баһаары умулларыыга туттуллар ууну баһан тахсыбыта.
Төрүт нэһилиэгин киэн туттар киһитэ, сылгыһыт, Социалистическай Үлэ Дьоруойа Г.А. Кривошапкин аатын сүгэр орто оскуолатын иһинэн үлэлиир Оҕо саадын сэбиэдиссэйин э.т. Любовь Атласова салалтатынан уһуйаан үлэһиттэрэ дьиэлэригэр ас астаан аҕалан, төһүү күүһүнэн буолбуттара. Маны таһынан, Төрүт олохтоохторо ким туох кыахтааҕынан кыттыһан, баһаарга сылдьар дьону аһаппыттара.
Төрүт нэһилиэгин олохтоохторо Степан Березкин уонна Лев Полятинскай баһаар саҕаланыаҕыттан бүтүөҕэр диэри күн аайы сылдьан, үгүс дьоҥҥо холобур көрдөрбүттэрэ.
Аны бу күннэргэ баһаар уотун умулларбыт ардах хас да күн тохтоло суох түһэн, Көһөр үрэҕэр хайа уутун сүүрдэн, Төрүт нэһилиэгин хорук тымыра — айан суолун сууйан кэбистэ.
Биллэн турар, хайа уутун сүүрүгүн кытта туох тэҥнэһиэй — суол турбаларын соҕотохто өрө көтөҕөн кытыыга илгэн кэбистэ.
Нэһилиэккэ икки күн уоттара баран, олохтоохтор бэйэлэрэ-бэйэлэрин кытта сибээһэ суох олорон хаалбыттара. Бу сайыны быһа ойуур баһаара хаста да уот остуолбаларын суулларан, уот бара сылдьыбытын, хата, «Магаданэнерго» үлэһиттэрэ тута тахсар саахалы миэстэтигэр тиийэн туоратан испиттэрэ. Бу сырыыга аны күүстээх ардах остуолбалары алдьатар-кээһэтэр.
Суол алдьанан, олохтоохтор улуус баһылыга Иннокентий Сивцевкэ тахсан, оройуон салайааччыта «Поиск Золото» АУо (сал. Андрей Каздобин) вахтовка оптуобуһун кэпсэтэн, от ыйын 29 күнүгэр бу көлө Төрүттэн кэлэр дьону Көһөр үрэх аттыгар көрсүөҕэ. Олохтоохтор үрэҕи эрэһиинэ тыынан туоруохтара.
Нэһилиэк баһылыгын солбуйааччы Алексей Кондаков иһитиннэрбитинэн, Төрүттэн 12 киһи (ол иһигэр 4 оҕо), Уус-Ньараттан 10-тан тахса киһи (ол иһигэр 4 оҕо, биир саҥа күн сирин көрбүт кырачаан) көмүсчүттэр вахтовкаларын өҥөтүнэн туһаныахтара.
— Вахтовка кыайан туораабат кыараҕас сир баар эбит. Онон утары оптуобуһу көрсөн, дьоммутун аны УАЗ массыынанан таһар буоллубут. Дьэ, онон кыра оҕолоох дьону уһун эрэйдээх айан күүтэр, — диэн кэпсиир Алексей Григорьевич.
Олохтоохтор бэйэлэрин күүстэринэн уу чычаас соҕус сиринэн сатыы дьон туоруур «муостатын» тиити суулларан бэлэмнээбиттэр.
Онон төрүттэр хайдах сатанарынан сүбэлэрин холбоон, баар кыһалҕаттан толкуйу тобула сатыыллар.
Бу күннэргэ Төрүт олохтоохторун ойуур баһаара тохтоон, өрө тыыммыттарын кэнниттэн, аҕыйах хоноот, аны халаан тахсаары куттаан эрэр. Нэһилиэк Элги уонна Индигиир ортолоругар турар буолан, улуус икки улахан өрүстэрэ хааларынан туолан туралларыттан олохтоохтор дьиксинэллэр. Уу ылбыт суола хаһан оҥоһуллара — эмиэ уустук дьыала.
Улуус салалтата баһаар кэнниттэн Төрүт суолун өрөмүөннүөхтээх этэ. Онон аны халаан уута эбиллэн, үбүлээһини улаатыннаран, бу суолу олохтоохтук өрөмүөннүүр сорук турар. Быйыл сайын төрүттэр хайдахтаах курдук ыарахан балаһыанньаҕа түбэспиттэрин бэйэтинэн билсэн көмөлөспүт, өйөөбүт улуус баһылыгар Иннокентий Сивцевкэ олохтоохтор улахан болҕомтотун Төрүт нэһилиэгин суолун өрөмүөнүгэр ууруоҕа диэн бигэтик эрэнэллэр.
Нэһилиэк олохтоохторун өссө биир улахан кыһалҕалара — оттуур ходуһалара уокка былдьанан, хара сиринэн көрө сытар.
Күөлгэ оттуур Валерий Кривошапкин өрүс үрдүгэр турар оттуур баазатын дьиэтэ умайан, утуйар таҥаһа, мала-сала, иһитэ-хомуоһа, тэрилэ олоччу күл-көмөр буолан, илиитин соттон хаалла.
Бу күннэргэ моой отчуттар дьиэ таһыгар охсубут кыра отторо барыта аны ууга былдьанна. Онон сүөһүнү кыстатыы эмиэ уустугурда. Бу туһунан сиһилии — атын кэпсэтии.
80-нарын лаппа ааспыт нэһилиэк ытык кырдьаҕастара «төрөөн баран, Ийэ айылҕа уотунан уматаары уонна ууга тимирдээри биир ый иһигэр дьону бу маннык куттаабытын билбэппит» диэн соһуйаллар…
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа ааптар, Алексей Кондаков уонна Валерий Кривошапкин түһэриилэрэ. Видео — Алексей Кондаков устуута.