Аан дойдуга тымныытынан аатырбыт Өймөкөөн улууһа Арктика оройуоннарын зонатыгар киирбэт.
edersaas.ru
Былырыын күһүн Ил Дархан Айсен Николаев Сочи куоракка «Вся Россия» медиафорумҥа этиитин Өймөкөөн дьоно сүрэхтэринэн-быардарынан, дууһаларынан ылыммыттара.
«Сахамедиа» холдинг генеральнай дириэктэрэ Алексей Чертков Арктика сайдыытын туһунан ыйыппытыгар, өрөспүүбүлүкэ баһылыга Өймөкөөн курдук тыйыс климатическай усулуобуйалаах улуус Арктическай оройуоннар зоналарыгар киирбэтиттэн бэркиһиирин эппитэ уонна бу боппуруоһу сөптөөхтүк быһаарыаҕын туһунан иһитиннэрбитэ. Ил Дархан бу этиитин Өймөкөөн улууһун уопсастыбаннаһа иилэ хабан: «Ытаабат оҕону эмсэхтээбэттэр», — диэн өбүгэ өс хоһоонун тутуһан, хамсанарга санаммыта. Онно тоҕоостоох кэминэн ахсынньы саҥатыгар Москваҕа ыытыллар Уһук Илин күннэрэ буолбуттара.
Өймөкөөн — рекорд олохтонор сирэ
«Кэмҥит дьэ кэллэ, туттумахтаан хаалыҥ диэбиттии», үөһэттэн туох эрэ күүстэр өтө анньан өйөөн, нэһилиэктэр баһылыктарын, култуура үлэһиттэрин, суруналыыстары, быһата, аҕыс киһини хомуйа тардан, дойду тэбэр сүрэҕэр атаарбыттара.
Предпринимательство уонна туризм министиэристибэтэ туризмы сайыннарыыга сонун суолу тобулаары, Уһук Илин күннэригэр Саха сирин брендинэн буолбут «Өлүөнэ очуостара» Айылҕа пааркатын уонна «Өймөкөөн – Тымныы полюһа» туристскай маршруттары «кэһиилэнэн-тутууланан» илдьэн билиһиннэрбитэ.
Бу суолталаах тэрээһиҥҥэ Өймөкөөн улууһун баһылыга Михаил Захаров Тымныы полюһун туһунан ис-иһиттэн арыллан кэпсээбитэ. Дэлэҕэ да, истээччилэр кулгаах-харах буолан олоруохтара дуо.
— Кэлиҥҥи 10 сылга тымныыны эккирэтэн, ахсынньы-тохсунньу-олунньу ыйдарга Тымныы полюһугар 70-ча судаарыстыбаттан туристар кэлэн бардылар. Омук сирдэриттэн кэлэн, тыйыс хоту дойдуга дьон олорор усулуобуйатын билиһиннэрэр 30-тан тахса документальнай киинэни уһуллулар. Ол киинэлэртэн аатырбыт «Оскар» бириэмийэҕэ тиийэ бэлиэтэннилэр, — диэн кэпсээн туран, Михаил Захаров Тымныы полюһа — Өймөкөөн хорсун санаалаахтар, аны, рекорд оҥорор сирдэринэн буолбутун бэлиэтээбитэ. Аҥардас Кытай бэлисипиэттээх айанньыта Өймөкөөҥҥө айанын Саха сирэ бүттүүнэ кэтии олорбута бүгүҥҥэ диэри уос номоҕо буолан сылдьыа дуо? Өймөкөөн уонна Томтор икки ардыгар күн бүгүнүгэр диэри ультрамарафонецтар сүүрэ сылдьаллар.
Айылҕа пааркатын статуһун туруорсуу
Тыйыс тымныылаах усулуобуйаҕа олороллорун аан дойдуга биллэрэн баран, өймөкөөннөр Арктическай улуустар зоналарыгар киирбэттэрин төрүөтэ — Арктиканан ааҕыллар хоту сир иэнигэр хапсыбаттара буоларын эппитэ.
Өймөкөөн Арктикаттан «олох аллара» сытар үһү! Дьэ, ол иһин билиҥҥи метеорология наукатын чинчийиилэрэ бигэргэппиттэринэн, өймөкөөннөр тымныы саамай түһэр олгуйун («Оймяконская котловина») Айылҕа пааркатын статуһугар киллэрэр үлэни саҕалаатылар. Ол эмиэ төрүөттээх. Өймөкөөн сирин-уотун иилии эргийэн, халлааҥҥа харбаһар адаар таас арҕастардаах Түөрт Улуу Сис хайа: арҕаа — Дьааҥы, хоту — Черскэй, илин — Халыма, соҕуруу Дьугдьуур сис хайалара күрүөлээн, күөмчүлээн, харааннаан харыстаан тураллар. Бу «Киин дойду дьулайа» дэнэр олгуйга «Тымныы иччитэ» уйаланар. Онон бу Ытык сир Айылҕа пааркатынан буолуон сөп. Өймөкөөн улууһа бу паарка сиригэр-уотугар хапсарын быһыытынан, Арктика зонатын статуһун ылара оруннааҕын туһунан дэлэгээссийэ Москваҕа барыан иннинэ СӨ Айылҕа харыстабылын миниистирэ Сахамин Афанасьевы кытта анаан көрсөн, кини өйөбүлүн ылбыттара. Дойду тэбэр сүрэҕэр тиийэн, Өймөкөөн улууһун уопсастыбаннаһа Нуучча географическай уопсастыбатыттан саҕалаан, Федерация Сэбиэтин сенатора, Арктика боппуруостарын быһаарар кэмитиэт салайааччыта Александр Акимовка тиийэ олохтоохтук торумнаммыт толкуйдаах санааларын тиэрпиттэрэ.
Сылдьыбыт сирдэрин тухары өймөкөөннөр москвалар өйөбүллэрин ыллылар. «Кытаатыҥ, сөптөөх хардыыны оҥорон эрэҕит. Эһигини хайаан да өйүөхпүт!» — диэн алгыстаах төрөөбүт дойдуларыгар эрэл кыымнаах төннүбүттэрэ.
Москваҕа сырыы түмүгэ
РФ Арктическай сэбиэтин састаабыгар Өймөкөөн улууһун баһылыга Михаил Захаров киирэр буолла.
Быйыл кулун тутарга Өймөкөөҥҥө метео-ыстаансыйа тэриллибитэ 90 сыллаах үбүлүөйэ бэлиэтэнэр. Онно улуус дэлэгээссийэтэ РФ Гидрометеоыстаансыйатын федеральнай сулууспатын салайааччыларын кытта көрсүһүүгэ үлэ торумун сүбэлэстэ.
Кулун тутарга “Өймөкөөн – Тымныы полюһа” диэн кыһыҥҥы туризм бэстибээлэ ыытыллыаҕа. Онно Арассыыйатааҕы туризм (Ростуризм), гидрометкииниттэн (Росгидрометцентр), Омуктар дьыалаларын федеральнай (ФАДН) ааҕыныстыбатыттан, РФ Экэниэмикэ, Уһук Илин сайдыытын, Култуура министиэристибэлэриттэн эппиэттээх үлэһиттэр кыттыыны ылыахтара.
Быйыл Дьокуускайга Омуктар дьыалаларын федеральнай (ФАДН) ааҕыныстыбата аан дойдутааҕы төрүт норуоттар Норуоттар икки ардыларынааҕы 1-кы бэстибээллэрин ыытыахтара. Онно ЮНЕСКО-тан тэрийээччилэр уонна ыалдьыттар тэрээһин биир күнүн Тымныы полюһугар Өймөкөөҥҥө аныахтара.
Сыл бүтэһигэр, ахсынньыга, Нуучча географическай уопсастыбатын штаб-квартиратыгар дойду таһымнаах биллэр судаарыстыбаннай диэйэтэллэр кыттыылаах пресс-кэмпириэнсийэ ыытыллыаҕа.
Дэлэгээссийэ чилиэннэрэ үксүлэрэ уопсастыбанньыктар буолалларын быһыытынан, РФ Коммерческайа суох национальнай уопсастыба салалтата улуус дьаһалтатын кытта дойду таһымыгар бииргэ үлэлээһиннэрин торумун дьүүллэспиттэрэ.
Сомоҕолоһуу сыла: суол аһылынна
Саха сиригэр үктэнээт, Ил Дархан Айсен Николаев Арктика боппуруостарын быһаарар министиэристибэни тэрийбитин истээт, «суолбут аһылынна» диэн өймөкөөннөр өссө үөрдүлэр.
Мэктиэтигэр, Ил Дархан бу күһүн Сочига: «Өймөкөөнү Арктическай оройуоннарга киллэрэр туһунан үлэни ыытыахпыт», — диэн эппитин толорбут курдук ылыннылар.
Аны өссө биир үөрүүлээх сонун – өрөспүүбүлүкэҕэ Сомоҕолоһуу сыла биллэриллиитэ. Олохтоох былаас уорганнара уопсастыбанньыктары кытта уопсай сүбэнэн сылдьыылара улахан түмүгү аҕалар «амтанын» билбит дьон быһыытынан, өймөкөөннөр Сомоҕолоһуу сылын олус үөрэ ылыннылар.
Бу күннэргэ Өймөкөөн уопсастыбаннаһа аны министиэристибэлэринэн, бөдөҥ уопсастыбаннай тэрилтэлэринэн сылдьан, Москваҕа ыыппыт үлэлэрин салгыыллар. Ил Дархан Айсен Николаев Өймөкөөн улууһа Арктика зонатыгар киириитин хайаан да өйүөҕэ диэн, Өймөкөөн улууһун олохтоохторо бигэ эрэллээхтэр.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ