Бу ааспыт субуотаҕа Сунтаар Кутанатыгар бэрт сэргэх тэрээһин ыытылынна. Кутанаҕа Мэҥэ Хаҥалас Сыымаҕыттан кэлэн олохсуйбут, 2 бэртээхэй уоллаах, 4 сиэннээх, кэргэнин кытары иллээхтик-эйэлээхтик 47 сыл олорбут күн күбэй ийэ уонна тапталлаах эбэ, манна 46 сыл кэнчээри ыччаты иитиигэ олоҕун анаабыт Е.П.Трофимова туһунан “Ийэҕэ үйэлээх таптал” кинигэ сүрэхтэниитин кытары Н.В.Крыжановская аатынан «Мичээр» оҕо уһуйааныгар мемориальнай дуоска аһыллыыта буолла.
ыытылынна. Кутанаҕа Мэҥэ Хаҥалас Сыымаҕыттан кэлэн олохсуйбут, 2 бэртээхэй уоллаах, 4 сиэннээх, кэргэнин кытары иллээхтик-эйэлээхтик 47 сыл олорбут күн күбэй ийэ уонна тапталлаах эбэ, манна 46 сыл кэнчээри ыччаты иитиигэ олоҕун анаабыт Е.П.Трофимова туһунан “Ийэҕэ үйэлээх таптал” кинигэ сүрэхтэниитин кытары Н.В.Крыжановская аатынан «Мичээр» оҕо уһуйааныгар мемориальнай дуоска аһыллыыта буолла.
Онон сибээстээн бастаан кинигэни былааннаабыт, көрбүт-истибит, тылын-өһүн нарылаабыт, көмпүүтэргэ талан бэчээккэ бэлэмнээбит бииргэ үөрэммит доҕорбун М.М.Афанасьевы кытары кэпсэттим. Онуоха киһим:
—Былырыын Дьахтар күнүн эрэ иннинэ Кутана нэһилиэгин баһылыга Н.В.Давыдов куоракка кэлэ сылдьан «Доҕор, Е.П.Трофимова туһунан уолаттара кинигэ таһааттараары гыналлар. Онно эйигин эттим, ылыныаҥ этэ дуо?» диэбитэ. Ол кэпсэтиигэ улахан уола Руслан Анатольевич баара. Билэр дьонум буолан сонно сөбүлэспитим уонна илии тутуспуппут. Дьиэбэр кэлээт кинигэ былаанын оҥоро охсон ыыппыппын улахан көннөрүүтэ суох бигэргэппиттэрэ.
Олох кылгастык тоҕо сөбүлэспиппин этэн ааһыым. Елена Петровна Сунтаар Күүкэйигэр мин Ленин уордьаннаах «Элгээйи» сопхуос комсомольскай тэрилтэтин салайан үлэлэтэ сырыттахпына тиийбитэ. Кыра гынан баран быһычча курдук сытыы кыыс биһиги ыытар комсомольскай тэрээһиннэрбитигэр актыыбынайдык кыттыспытынан барбыта. Сүрдээх олохтоохтук тыл этэрин өйдөөн хаалбыппын. Оччоттон олоххо эриллибитэ, сырдыкка, кэрэҕэ, үтүөҕэ тардыһыыта күүстээҕэ көстөрө.
Кэлин ыал буолан Кутанаҕа көһөн киирбиттэрин кэннэ алтыспатаҕым эрээри хайдах олорбуттарын истэр уонна билэр этим. Онон Елена Петровнаны көмүс ньээкэ уйатын дьиҥ-чахчы харааннаабыт, дьолун бэйэтэ оҥостубут киһинэн сыаналыыбын. Кэргэнэ эдэриттэн суоппар, айан-сырыы бөҕөнү сылдьыбыт, ууну-хаары ортотунан ааспыт, дэлэҕэ Үтүөлээх аатырыа дуо, үлэһит бэрдэ киһи. Оннук дьон дьиэлэригэр хонон-өрөөн олоро түспүттэрэ, оҕолорун көрсүбүттэрэ, хаһаайыстыбаҕа көмөлөспүттэрэ ахсааннаах буолааччы.
Дьиэтэ буоллун, үлэтэ буоллун, оҕолоро буоллун, хотоно буоллун барытыгар Елена Петровна соҕотоҕун сылдьыбыта. Туораттан, тастан ким да көмөтө суох. Маны саныыр этим, бу бып-быыкаа бэйэтэ Елена Петровна хантан күүс ылан, хайаан барытыгар тиийинэн сылдьара, дьиэтин-уотун, дьонун көрөрө, ону таһынан үлэлиирэ эбитэй диэн. Итинтинэн кини мин куппун туппута. Ол иһин маннык ийэ, үлэһит киһи махтал сылаас тылларын истиэхтээх диэн санаанан салайтаран бу кинигэ оҥоһуутугар туруммутум.
Бастакы ахтыыны былырыын кулун тутар 10 күнүгэр оҥорбут эбиппин уонна быйыл олунньу 7 күнүгэр кинигэни бүтэрэн бэчээккэ биэрбиппин. Кинигэбит аҕыс бастаах, 172 страницалаах, кытаанах тастаах, мелованнай кумааҕыга бэчээттэннэ. Кинигэҕэ барыта 68 ахтыы киирдэ, хаһыат 8 матырыйаала туһанылынна. Кинигэ таһыгар, форзацтарга уонна вклейкаларга барыта 336 хаартыска таҕыста. Ону таһынан 10-тан тахса атын ыстатыйалар таҕыстылар.
Бириэмэбит ыгым соҕус этэ да былааммытын толордубут, санаабытын ситтибит. Саамай кылаабынайа, кинигэбит өрөспүүбүлүкэҕэ биллэриллибит ийэ, улуус баһылыга анаан таһаарбыт дьиэ кэргэн сылларыгар сөп түбэһиннэриллэн бүппүтүттэн, сүрэхтэммититтэн сүрдээҕин үөрдүбүт,—диэн эппиэттээбитэ.
Тэрээһиҥҥэ сүрдээх элбэх киһи кыттыыны ылла. Е.П.Трофимова салайан үлэлэппит куустатын уһуйааннарын сэбиэдиссэйдэрэ бары кэлбиттэрэ, санааларын эппиттэрэ үөрүүлээх. Сунтаартан кытта тахсыбыттар, 1994-2018 сылларга Сунтаар улууһун оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор отделларын хотуна А. А. Саввинова билигин даҕаны урукку эрчимин илдьэ сылдьара, аптарытыата үрдүгэ көстө сылдьар. Сүрдээх истиҥ кэпсэтии, ааспыты ахтыһыы сылаас чэйдээх, алаадьы, баахыла астаах остуол тула ырыа доҕуһуоллаах салҕанна. Бу тэрээһини олохтоох дьаһалта уонна «Мичээр» оҕо уһуйаанын үлэһиттэрэ бары саба түһэн, биир киһи курдук, кыһаллан ыыппыттарыгар кэлбит ыалдьыттар махтаннылар.
Балаҕаҥҥа быыс булан Е.П.Трофимова улахан уола Р.А.Трофимов санаатын иһиттим.
—Ийэбит туһунан кинигэ таһааттарбыт киһи диэн санаа кини олохтон туораатын кытары үөскээбитэ. Хата, барыта сатанан, санаабыт хоту баран сыалбытын ситтибит. Билигин биһиги саҕа дьоллоох дьону хантан да булуоххут суоҕа. Онон кинигэбит тахсыытыгар көмөлөспүт, бары ахтыы биэрбит дьоммутугар, бүгүҥҥү тэрээһини кыайа тутан ыыппыт “Мичээр” уһуйаан кэлэктиибигэр махталбыт маанытын, баһыыбабыт бастыҥын этэбит. Бука бары этэҥҥэ буолуҥ!—диэбитэ онно Руслан Анатольевич.
Тэрээһини ыыппыт «Мичээр» уһуйаан сэбиэдиссэйэ З.Г.Федорова санаатын истибэтэхпинэ табыллыбата биллэр.
—Ытыктыыр киһибит сырдык кэриэһигэр анаммыт кинигэни сүрэхтээтибит. Истиҥ тыллардаах, уйадыйан ылыылардаах элбэх махтал тыллар этилиннилэр. Олус үчүгэй кинигэ тахсыбытыттан киһи дуоһуйар. Куруук ахта-саныы сылдьыахпыт. Билигин кэлэн санаан көрдөхпүтүнэ сүрдээх элбэх түгэн киирбэккэ хаалбыт. Ыксал курдук этэ уонна Елена Петровнабытын биһиги ортобутугар баар, тыыннаах дии саныы сылдьыбыппыт онно мэһэй буолбут. Ол да үрдүнэн сүрдээх үчүгэй кинигэни таһааттарбыттарыгар уолаттарыгар улахан махтал,—диэбитэ онно Зоя Григорьевна.
Мин бэйэм да көрүүбэр кинигэ табыллыбыт, ааттыын кытта сатаммыт. Махтанары сатыыр эрэ киһи үтүө куттаах-сүрдээх буолар. Кырдьыга да оннук. Онон бу кинигэ Руслан уонна Сергей Анатольевичтар тапталлаах ийэлэрэ Е.П.Трофимоваҕа үйэлээх таптал, дириҥ махтал бэлиэтэ буолан үйэлэргэ кэпсии сыттын. Дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо, суруллубут суоруллубат диэн.
Капитон НИКИФОРОВ, А.А.Иванов – Күндэ аатынан түмэл дириэктэрэ.
Сунтаар Кутаната.