«Үйэлээх мал» куонкуруска кыттарга быһаарынным.
Куонкуруска кыттар малым – иистэнэр мал холбуката, мастан оҥоһуллубут. Миэхэ 2005 с. 50 сааспын туоларбар ийэм Николаева Екатерина Васильевна кыра балта Алексеева Парасковья Васильевна бэлэхтээбитэ. Парасковья эбэм 1889 с.т. Сидорова Анастасия Ефимовна, ийэтиттэн хаалбыт малын харайа сылдьыбыт. Мал иһитин эбэм Анастасия ийэтэ, Бэтинчэ атыыһыта Даллыгыраан кыыһа Маарыйа (1858 с.т.) уһанар дьарыктаах дьахтар туттар мала эбит. Маарыйа «ийэм, эбэм маһынан эмиэ уһаналлара” диэн кэпсиирэ үһү. Кини бэйэтэ оҥорбут маллара — баххахтар, сиэлиҥсэ уо.д.а. баалларын ийэм кэпсиирэ, пиэрмэҕэ, сайылыкка көһөргө, сэрии сылларыгар сүппүттэрэ диирэ. Бу мал 150-200 сыл аннараатыгар оҥоһуллубут буолуон сөп (Маарыйа дуу, кини ийэтэ, эбэтэ оҥорбута биллибэт). 19 үйэттэн 21 үйэҕэ, үһүс үйэтигэр туһалыыр мал буолар. Кытыыта маһы төкүнүтэн сымала курдугунан сыһыарыллыбыт, олоҕо мас хараҕанан туттарыллыбыт, хаппаҕа эмиэ инник. Маһа ханан да хайдыбакка сылдьар.
Мин быысабайынан эрэ дьарыктанар этим. Ити мал тиксиэҕиттэн хайдах эрэ сахалыы иистэниэхпин баҕарар буолбутум. 2005 с. Сунтаарга Саха сирин норуоттарын спартакиадата, Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэнии чэрчитинэн, сахалыы иискэ ХИФУ доцена, биир дойдулаахпыт Петрова Светлана Ивановна үөрэх ыыппыта. Бу кэнниттэн кыбытыктаах тигиинэн кыралаан иистэнэр буолбутум, харысхаллары, кыра көбүөрдэри. 2006 с. Олоҥхо ыһыаҕар Илимнииргэ баһылыктыы сылдьан, ат симэҕин куонкуруһугар нэһилиэк иистэнэр дьахталларын түмэн кыттыбыппыт. Сорохтор ситии хатан, тирии имитэн бэрэмэдэй тигэн, чаппараахха, кычымҥа, оһуор анньан, холбоон. Мин кыбытыктаах лэпсэни тикпитим. Эбэм, ийэм таҥаһы, түүлээҕи иистэнэр этилэр. Ийэм олус бэркэ уруһуйдуур этэ. Оскуолаҕа биология уруогар, сатаабакка кыыл дьардьаматын ийэбэр уруһуйдаппыппыт «куоппуйалаан ылбыккын» диэн күллэрбиттэрэ. Кыра балтым Надежда эдэригэр чороон оҥорор сыахха үлэлээбитэ, бэркэ иистэнэр.
Елена Иванова,
Сунтаар.
Хаартыскалар Е.Иванова тиксэриилэрэ