Үйэлээх мал – өбүгэбит ситимэ.
Чурапчы улууһун Сылаҥ нэһилиэгин Хоту сытар Улахан Күөл учаастагыттан Трофимовтар дьиэ кэргэн “Үйэлээх мал” («Өбүгэм ситимэ») куонкуруска кыттар маанылаах малбытын – Тойон Айах Чороону билиһиннэрэбит.
Бу чороону биһиги дьиэ-кэргэн маанылаан, саха төрүт мала буолан илдьэ сылдьабыт. Саамай күндү малбыт – көстүүлээх, ураты миэстэни ылан, араас бэйэлээх чорооннору кытта кэккэлэһэ Аар Тойон оруолун толорон турар. Бу чороон, биһиги ыал аҕа баһылыкпыт Федор Павлович Трофимов өбүгэлэриттэн тиийэн, тиксэн кэлбит. XVIII-XIX Чурапчы улууһун Хоту Сылаҥ Чэлэпчи алааһыгар, Чырахы ийэтин ууһа тэнийэн олорбуттара. Бу ытык алааска улахан олоҥхоһут Трофимов Иван Терентьевич Сулумаата уола, Уйбаан Сулумаата эбэтэр Ырыачай олоро сылдьыбыта биллэр. Кини ордук тахсыылаахтык уонна киэҥник XIX үйэ иккис аҥарыгар олоҥхолуу сылдьыбыт. Улуустарынан кэрийэ сылдьан олоҥхолоон дьон сэҥээриитин, ытыктабылын ылан аатырбыт.
Чороону ким оҥорбута, ханнык уус чочуйан, уустаан-ураннаан таһаарбыта биллибэт. Сурах курдук, Трофимовтарга мас, туос иһит элбэх эбитэ үһү. Олортон бу күҥҥэ тиийэн кэлбит соҕотох чороон буолар. Ол бэйэтэ биһиги дьиэ-кэргэн күндү мала буолан мааныланан турдаҕа.
XIX үйэ бастакы аҥарыгар оҥоһуллубут буолуон сөп. Чороону оҥорбут мындыр саха ууһа итэҕэл сиэрин-туомун тутуһан оҥорбута саарбаҕа суох, уус барахсан чороону оҥороругар оһуор-ойуу түһэр бэрээдэгин тутуһан оҥордоҕо. Чорооммут биһиэнэ — биир атахтаах, үрдүгэ 43 см., айаҕын диаметра 17 см, атаҕа 9 см., атаҕын түгэх диаметра – 11 см. Орто кура кэтитэ 68 см., аллараа өттө бүтэй гына оҥоһуллубут, ойуура-мандара төгүрүччү курдуу быһыллыбыт. XVIII-XIX үйэлэрдээҕи иһиттэргэ үгүстүк тэнийбит хабарҕа ойуута, сороҕор тараах ойуута тардыллыбыт. Чороон атаҕа Ийэ сиртэн ситимнээх, буор кут өйдөбүлүн биэрэр. Салгын кут уонна ийэ кут ситимнэрэ үрүллүбэтин диэн – алтан курунан киэргэтиллэн, түөрт сарбынньахтара харыстыы сылдьаллар. Хайдыбатын диэн бука арыыга оргутуллубута буолуо. Уус илиитин, сүрэҕин сылааһын иҥэрэн баччаҕа диэри туттулла сырыттаҕа. Бириэмэттэн бириэмэҕэ ынах арыытынан сотон имэрийэн-томоруйан биэрэбит. Оччоҕо сэргэхсийэн күлүмүрдээн кэлбиккэ дылы буолар. Бука, былыр ыһыахтарга элбэхтэ туттуллубута, алгыстаах кымыс кутуллубута буолуо. Билигин даҕаны ыһыах мааны мала буолан, дьоһу миэстэни ылан түһүлгэҕэ киирэр. Ону тэҥэ араас быыстапкаларга, саха сиэрин-туомун көрдөрөр тэрээһиннэргэ мааны ыалдьыт буолан туттуллар.
Чочуонай бэйэлээх өбүгэттэн хаалбыт – биһиги дьиэ кэргэни ааспыт үйэни кытта ситимниир, саха сиэдэрэй оҥоһуулаах чорооно араҥаччылыы, арчылыы турдаҕа.
Любовь, Федор Трофимовтар,
Чурапчы, Сылаҥ
Хаартыскалар Трофимовтар тиксэриилэрэ