Саха сиригэр «Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ» диэн бырайыак салҕанар.
Бу бырайыак өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун, үлэ кэлэктииптэрин, уопсастыбаннай түмсүүлэри, дириҥ историческай суолталаах култуурунай нэһилиэстибэни харыстыырга бары сомоҕолоһон өйөбүл буолалларыгар түмэр.
Санатан эттэххэ, бырайыак 2019 сыл ыам ыйын 5 күнүттэн, Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн саҕаламмыта. Ол курдук, Таатта улууһугар Чөркөөххө баар XIX үйэтинээҕи «Үктүүр миэлиҥсэ» сөргүтүллэн, иккис тыынын ылбыта.
Бу сүдү суолталаах дьыалаҕа норуот дьокутааттара, министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр салайааччылара, олохтоох бэйэни салайыныы салайааччылара, бөдөҥ тэрилтэлэр уонна дьоҕус биисинэс бэрэстэбиитэллэрэ кыттар баҕалаахтарын биллэрбиттэрэ хайҕаллаах. Амма, Чурапчы улуустарыгар уонна Дьокуускай куоракка барыта 15 былыргы тутуу саҥардылынна.
Бырайыак Саха АССР тэриллибитэ 100 сылын туолуо үс сыл иннинэ саҕаламмыта уонна 2022 сылга буолуохтаах бэлиэ даатаҕа анаммыта суолтатын, оруолун өссө үрдэтэр.
«Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 1850 култуурунай нэһилиэстибэ эбийиэгэ баар. XVII-XIX үйэлэрдээҕи мас тутуулар. Маннык тутуулар дойдуга даҕаны олус аҕыйах хаалбыттара бэлиэтэнэр. Өскөтүн биһиги билигин бу ураты тутуулары харыстаабатахпытына, бэрт сотору кэминэн элбэҕи сүтэриэхпитин сөп. Устуоруйаҕа киирбит култуурунай нэһилиэстибэни чөлүгэр түһэрии, бу биһиги өбүгэлэрбитигэр дириҥ ытыктабылбыт бэлиэтинэн буолар. Дойдубут устуоруйатыгар дириҥ тапталбытын, ытыктабылбытын кэнчээри ыччакка, үүнэр көлүөнэҕэ тиэрдии, иҥэрии биһиги сүдү кылааппыт кэриэтэ буолар», — диэтэ Ил Дархан Айсен Николаев.
Быйыл коронавирус дьаҥа туран балаһыанньа төһө да уустугурбутун, хааччахтаныы баар буолбутун иһин, бырайыак олоххо киириитэ утумнаахтык салҕанар.
Ордук улахан болҕомто Аҕа дойду уоттаах сэриитигэр анаммыт өйдөбүнньүктэргэ уурулунна. Маннык 377 пааматынньык өрөспүүбүлүкэҕэ баарыттан, 2019-2020 сылларга 295-һэ өрө тардылынна. Ол иһигэр, бырайыак чэрчитинэн, 10 өйдөбүнньүк саҥардылынна.
Бэс ыйын бүтүүтүгэр «Аҕыс кырыылаах мас бабаарына» 1867 с.» саҥардыллан туттарыллара былааннанар. Бу былыргы тутуу Таатта улууһугар Чөркөөх музейыгар баар.
Федеральнай нолуок сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетын биир идэлээх сойуустарын тэрилтэтэ бырайыак үлэтигэр кытынна. Ол курдук, нолуок 10 иниспиэксийэтиттэн, уопсайа 1200-тэн тахса киһи, биир күннээҕи хамнастарын саҥардар үлэҕэ анаатылар. Манна даҕаттахха, «Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ» бырайыагынан ыытыллар үлэлэргэ, бу эбийиэк устуоруйаҕа киирэр биир бөдөҥ өйдөбүнньүк буолар.
Бу күннэргэ саҥардар үлэ өссө Хаҥалас улууһугар Күөрдэмҥэ баар «Николаевскай Таҥара дьиэтигэр (мас тутуу), XIX үйэ» ыытыллыахтаах. Ураты тутууну өрөмүөннээһин РФ «Култуураны уонна туризмы сайыннарыы» судаарыстыбаннай бырагыраама «Ускуустуба» диэн хос бырагырааматын чэрчитинэн ыытыллар.
Бэлиэтээн эттэххэ, «Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ» бырайыак, РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2018 сыл ыам ыйын 7 күнүнээҕи ыйааҕынан бигэргэтиллибит «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыагы олоххо киллэрии иитинэн, Саха сиринээҕи култуурунай нэһилиэстибэ эбийиэктэрин харыстыыр Департамент көрүүтүнэн-истиитинэн барар.
Бырайыак куораттар уонна тыа сирдэрин тас көстүүлэрин уларытарга, кэрэ көстүүлээх табыгастаах усулуобуйаны тэрийэргэ, муниципалитеттарга бииргэ үлэлээһини сайыннарарга, устуоруйаҕа киирбити харыстыыр, кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдэр, былааһы, биисинэһи уонна уопсастыбаны сомоҕолуур соруктаах ыытыллар.
«Устуоруйа, култуура элбэх пааматынньыктара саҥардар үлэҕэ, өрөмүөҥҥэ наадыйаллар. Бырайыак чэрчитинэн улахан суолталаах чөлүгэр түһэрии үлэтэ эбийиэктэргэ тиһиктээхтик салҕанар. Бырайыак салҕанарыгар эрэнэбит», — диэн Саха сиринээҕи култуурунай нэһилиэстибэ эбийиэктэрин харыстыыр Департамены салайар Николай Макаров эттэ.
СӨ Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба пресс-сулууспата