Нэдиэлэ саҥата Саҥа дьыл иннинээҕи бастакы холбоһуктаах рейдэҕэ Дьокуускай куорат уоттан сэрэтэр иниспиэктэрдэрэ уоту умуруорар сулууспа уонна киин куорат дьаһалтатын бэрэстэбиитэллэрин кытта сырыттылар. https://edersaas.ru/
Кинилэр саамай сэрэхтээх сирдэри – Дьокуускай 17-с кыбартаалыгар турар 2-лии этээстээх, элбэх кыбартыыралаах эргэ мас дьиэлэри кэрийэн көрдүлэр.
Кыбартыыраларга аҥаар кырыытыттан киирбэттэр, чопчу 10 аадырыска сырыттылар. «Мөлтөһүөр олохтоох-дьаһахтаах» диэн ыйбыттарын көрөллөр эбит. Балартан аҥаардара дьиэлэригэр суох буолан биэрдилэр, ол иһигэр адьас чуолкайын эттэххэ, икки дьиэ күрдьүллүбүт буолан соһутта. Сорохтор иһирдьэ бааллар эрээри, арыйбаттар. Биир эр киһи саҥата: «Күлүүһүм суох. Таһыттан хатаан барбыттар», – диэн «быыһанар» сүбэтин була оҕуста. Пионерскай уулусса 32-гэр турар дьиэ 11-с кыбартыыратыгар хара сарсыардаттан «абырахтаналлар» быһыылаах, холуочук дьон моргуора нэһиилэ турар дьиэ эркинэ иэҕэҥниэр диэри иһиллэр этэ эрээри, олуллан-моһуллан сору-муҥу көрбүт чараас тимир ааны иниспиэктэрдэр солбуһа-солбуһа сутуруктара иһэлийиэр диэри тоҥсуйбуттарын үрдүнэн сыбааркаламмыт курдук сыстан туран хаалла…
Эркин нөҥүө олорор ыаллара эмээхсин туоһулуурунан, ити кыбартыыраҕа үс эр киһи куортамнаһан олорор эбит, күнүстэри-түүннэри ити тимир аан тоҥсуура сиэнин көрөн олорор кырдьаҕаһы олордубат да, сытыарбат да үһү. Иһээччилэр түмсэр сирдэригэр кубулуйбута илэ биллэр. Полицейскайдар кыһаллыбаттар эбит. Үгэстэринэн, ким эрэ быһахтанан балыыһаланнаҕына эбэтэр өлүк көһүннэҕинэ, биирдэ тарбанар буолуохтаахтар.
Хамыыһыйаны кытта сылдьыһар кэммэр улуу суруйааччыбыт Семен Данилов аатын сүгэр уулусса 12/1 нүөмэригэр киирэр-тахсар аан кыараҕас көрүдүөрүгэр ыт дуу, киһи дуу холлубут хойуута өрөһөлөнөн сытара биллибэт дьулаан хартыынатын таһынан, Дьокуускай уулусса 4-с нүөмэрдээх, уопсайдыы тииптээх дьиэтэ аллараа этээстэн иккис этээскэ курдары тахсар уонна ойоҕос баһаарынай ааннара хам хатанан туралларын көрөн дьулайдым. Өссө көрүдүөрдэринэн хас да сиринэн быыстаахтар. Арай, уот турдун – бу дьон ханна куотан быыһаналлар эбэтэр уоту умуллара кэлбит массыыналар ууну хайдах ыстараллар? Дьиэ тулата бүтүннүү тэпилииссэ, хоспох, хараас, ол барыта Манчаары түөкүн даҕаны үрдүнэн ойбот гына үрдүк олбуордарынан күрүөлэммит.
Маны барытын көрөн-истэн баран, киһи «дьон өлөллөрүн бэйэлэрэ анаан оҥостоллор эбит» диэн санааҕа кэлэр. Өскөтүн уокка былдьаннахтарына даҕаны, бэйэҕэ тиийинииттэн атыннык киһи сыаналыа суох. Жорницкай 21-гэр 2-с кыбартыыраҕа былыргы электросчетчик букатын аһаҕас, сыгынньах турар. Манна оскуола алын кылаастарыгар үөрэнэр үс кыра оҕолоох дьахтар олорор эбит. «Быраатым дьиэтэ», – диир. Дьиэҕэ биир эр киһи саҥа туран сүөдэҥнии сылдьарын «племяннигым» диэтэ. Тугунан «аймаҕын» токкоолоспотубут гынан баран, эр киһи буоллаҕа: тоҕо тугунан эмит бүөлээбэккин эбэтэр саҥа счетчигы ылан туруорбаккын диэтэххэ, «энергосбыттар» көҥүллээбэттэр диир. Арай, ити сыгынньах турар боруобаттары, счетчик тимир дьардьаматын алҕаска оҕо дуу, ыалдьыт дуу таарыйдын – тэппэккэ барар буоллаҕа…
Дьокуускай уулусса биир муниципальнай дьиэтигэр көрүдүөргэ уот ситимнэрин ааспыт сайын саҥаҕа уларыппыттар. Иһирдьэ эргэ боруобаттар харааран салыбыраһан тураллар. Бу көтөххө сылдьар кыра оҕолоох ыал электрическэй билиитэтэ дьиэ эркинин обуойугар суоһаабыта кытаран-саһаран ыраахтан көстөр. Дьон бэйэтин олоҕун туһугар кыһаммат даҕаны буолар эбит. Эбэтэр «Киһи өйүн-санаатын тулалыыр эйгэтэ быһаарар» диэн материалистар үөрэхтэрэ өлбөт үйэлээх дуу?..
Аргыһым – Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтин Саха сиринээҕи управлениетын Дьокуускай куораттааҕы кэтээн көрөр уонна сэрэтии үлэтин ыытар отделын иниспиэктэрэ Елена Прокопьева быһаарарынан, баһаар үксүн арыгылааһын содулугар табах уотун умуруорбакка хаалларыыттан тахсар. Итиэннэ ыаллар киирэр-тахсар кирилиэс анныгар бөхтөрүн быраҕалларыттан көрдүгэнниир. «Онон сырыы ахсын «соруйан уматалларыгар» күтүрүүр сыыһа», – диир Елена Юрьевна.
Иниспиэктэрдиин салгыы кэпсэтиигэ быраабыланы, бэрээдэги кэһээччилэри ыстарааптыахха сөп эрээри, төлөһөр кыахтара суоҕа олуйара биллэн таҕыста. Маннык түбэлтэҕэ сахалар «Ыттан тириитин сүлэн ылыаҥ дуо» диэччилэр. Дьокуускайга эргэ ч/б дьиэлэргэ синнэригэр түспүт эбэтэр быстах кэмҥэ уларсар, ааһан иһэр дьон олороллор. Онон, кэлиҥҥи сылларга сэрэтии үлэтин күүһүрдэргэ туруммуттар. «Сэрэттэхпит ахсын уоппут өссө сэтэрииргэ дылы. Дьон аһара арыгылыыр буолбутуттан уот туруута уонна уокка былдьаныы элбээтэ дии саныыбын», – диир Елена Юрьевна.
Иниспиэктэрдэр үлэлэригэр өссө биир харгыс үөскээбит курдук көрдүм. Дойдубут баһылыга Владимир Путин быйылгы Анал этиитигэр дойдуга дьоҕус бизнеһи сайыннарар туһуттан предпринимателлэр илиилэрин-атахтарын босхолуурга көҥүл биэрдэ. Сокуону, бэрээдэги сөбүлээбэт эргиэмсиктэр маны бэйэлэрин туһаларыгар төһө баҕарар эргитэ туһаныахтарын сөп. Ити гынан баран, улахан эргиэн кииннэрэ баһаартан эмсэҕэлиэхтэрин оннугар сэрэтэр-өйдөтөр үлэ ыытылларын сэҥээрэллэр, «тоҕо сүтэн хааллыгыт» диэн ыҥыраллар эбит. Оттон ойуччу олбуордаах, кэтэх дьиэлээх баай ыаллар тустарынан кэпсэтии туһа туспа. «Кэлиҥҥи кэмҥэ чааһынай секторга бэйэ оҥостор ититии тэрилиттэн сылтаан гарааска уот туруута олус элбээтэ», – диэн иниспиэктэр хом санаатын биллэрдэ.
Тэҥнэбилгэ эттэххэ…
Дьокуускай куорат уокуругар быйыл ахсынньы 19 күнүгэр диэри 1708 умайыы (подъезд иһигэр быраҕыллыбыт-мунньуллубут бөх, хоспох, о.д.а. быстах тутуулар) уонна 359 баһаар түбэлтэлэрэ бэлиэтэммит, уокка 24 киһи былдьаммыт, 12 киһи эчэйбит-эмсэҕэлээбит буоллахтарына, былырыын баччаҕа ити көрдөрүүлэр туһааннааҕынан 1603, 370, 12, 9 эбиттэр. Онон, өлүү-сүтүү икки төгүл үрдээбит, эчэйии 25% эбиллибит.
Оттон хоромньута төһөнүй? Ааспыт сыл устатыгар 1 мөл. 2013 тыһ. 70 солк. суумалаах хоромньу тахсыбыта бэлиэтэммит эбит буоллаҕына, быйыл ахсынньы 19 күнүгэр диэри 3 мөл. 897 тыһ. 48 солк. суумалаах ороскуот таҕыста диэн ааҕаллар. Баһаар түбэлтэтэ эбиллибэтэх гынан баран, дьон дьиэтин-уотун, малын-салын аһара сыаналыыра сабыдыаллыыра дуу?..
Россия үрдүнэн быһыы-майгы эмиэ маныаха ханыылыы соҕуһун соторутааҕыта истэн турабын. Дьиэ-уот умайыытыттын хоромньу сыл ахсын 2-лии млрд солк. харчынан улаатан, 2015 сыл түмүгүнэн 8 млрд солк. тахсыбыт үһү.
Василий НИКИФОРОВ, https://edersaas.ru/