Историяны сэгэтэн: атыыһыт Петр Захаров Николай II хоруоналааһыныгар сырыытын туһунан

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Ийэбэр ананар…

Улуу император аатыттан туйгун туспа үлэтин иһин II атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһытын П.И. Захаровы хоруоналааһын уонна махтаныы.

Атыыһыт Петр Илларионович Захаров Хаҥалас улууһун Догдоҥо нэһилиэгэр 1847 сыллаахха Орсут аҕа ууһугар төрөөбүтэ. Петр Захаров бастакы гуманист, урбаанньыт, православнай итэҕэли харыстааччы, Саха сирин “саҥа кэмин” мецената уонна филантроба этэ. П.И. Захаров бэйэтин кэмигэр уонна дойдутугар биир улахан атыыһыт (аата улахан атыыһыттары кытта эҥҥэ ааттанара А.М. Кушнаревтыын, Н.Д. Эверстовтыын), ол эрэн сүрүннээн меценат быһыытынан быдан биллибитэ.

П.И. Захаров дьахталлар прогимназияларын 19 сыл устата көрбүтэ-истибитэ. Дьокуускай куорат Думатын, Саха сирин хаайыылаахтар кэмитиэттэрин чилиэнэ, Саха Троицкай собуор хаапыдыра уонна Преображенскай таҥара дьиэтин ыстаарастата, Саха атыыһыттарын уопсастыбатын чилиэнэ, ыстаарастата уонна ИРГО үлэһитэ этэ.

Захаров үгүс көмөнү дьахталлар прогимназияларыгар, Дьокуускай куорат таҥараларын дьиэлэригэр, Географическай уопсастыбаҕа араас сыаналаах экспонаттары хомуйан, билим экспедицияларыгар харчынан көмөлөһөн Св. Станислав 3 истиэпэннээх уордьанынан, түөрт кыһыл көмүс (Андреевскай, Владимирскай, Станиславскай, Анненовскай ленталарга) уонна үс үрүҥ көмүс мэтээллэринэн, значоктарынан, Арассыыйа, Франция, Германия уонна Испания Географическай уопсастыбатыттан добун суруктарынан, ону тэҥэ император Николай II, хас да Арҕаа Сибиир генерал-губрнатордарыттан махтал суруктарын туппута.

Захаров Арассыыйа империятын устуоруйатыгар суолталаах дьайыыга: император Николай II уонна императрица Александра Федоровна коронацияларыгар сылдьыбыт саха дьокутааттарын састаабыгар киирэр. Бу туһунан устуоруйаны үөрэтээччи Владимир Пестерев «История Якутии в лицах» (2001 с.) кинигэҕэ Петр Захаровка аналлаах ыстатыйаҕа ахтан ааһар.

Национальнай архыыптан ылыллыбыт докумуоннарынан Николай II коронациятын бэлэмнэниитигэр, эҕэрдэ тыл этэллэригэр II гильдия атыыһыта П.И. Захаров уо.д.а. талыллаллар уонна императортан өйдөбүнньүк мэдээллэри, жетоннары, туоһу суруктары туталлар.

П.И. Захаров бэйэтин дойдутун, кэмин гуманиһа – хаайыылаахтар ыарахан суолларын кыратык да буоллар чэпчэтээри көмө буолара.

Улахан аҥаардара уопсай бэрээдэги кэһэн хаайыыга киирэллэрэ. Үп тиийбэтиттэн өрөмүөн, ититии өттүгэр кыһалҕалар үөскүүллэрэ. Захаров сыл аайы хаайыы дьаһалтатыгар харчы ыытан (холобур, 1896 с. 3854 солк.), элбэх хаайыылаах олоҕун чэпчэппитэ.

П.И. Захаров бэйэтин дойдутугар, кэмигэр уһулуччулаах урбаанньыт, атыыһыт этэ. Дохуотун улахан аҥаарын боростуой дьоҥҥо көмөлөһөн барыыра (таҥара дьиэлэригэр, үөрэх кыһаларыгар, о.д.а.).

Маны тэҥэ, П.И. Захаров православнай итэҕэллээх буолан, өрүү таҥара дьиэлэригэр көмөлөһөрө, кинилэри өйүүрэ.

Захаров Саха хаапыдыратын уонна Троицкай собуор, Преображенскай таҥара дьиэтин ыстаарастата, саха атыыһыттарын уопсастыбатын чилиэнэ уонна ыстаарастата, Епархиальнай Православнай миссия чилиэнэ этэ.

— филантроп быһыытынан үүнүү суох кэмигэр 1887-1888 сс. бэйэтин төрөөбүт Догдоҥотун нэһилиэгэр, дойдутун дьонугар аччаабыта 500 солк. сууммаҕа ас ыытан көмөлөспүтэ.

— меценат быһыытынан билим экспедицияларыгар (этнографиескай, географическай) үп-харчы өттүнэн көмөлөһөрө, ону тэҥэ дьахталлар прогимназияларын бары өттүнэн өйүүрэ, дьиҥинэн, П.И. Захаров Саха сиригэр дьахтар үөрэхтэниитин төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ.

Киирии тыл

1896 с. ыам ыйн 14 күнүгэр (урукку халандаарынан) Улуу императордар, император Николай II уонна кини ойоҕо императрица Александра Федоровна, Айыы хоруоналааһыннарыгар II атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһыта Петр Илларионович Захаров айанын туһунан дакылаатын дьон болҕомтотугар таһаарабыт. Дакылааты хайдах баарынан, наһаа уларыппакка оҥоро сатаатыбыт (Николай II хоруоналааһыныттан устуоруйаҕа киирэр хаартыскалары (уруһуйдары) уонна кинилэргэ быһааран биэриилэргэ эбэн суруйдубут, буолбут бэлиэ тэрээһини уонна сири көрүөҕүҥ). Маны тэҥэ ГКУ РС (Я) «Национальный архив Республики Саха (Якутия)» биэрбит дьиҥ дакылаат тиэкиһин эмиэ сыһыарабыт. Күндү ааҕааччылар, бу барыта 124 сыл анараа өттүгэр буолбут буолан, тиэкис тылыгар-өһүгэр, ис хоһоонугар сыыһалар баар буолуохтарын сөп.
Мантан антах тиэкискэ дьиэги суох оҥорууга аныгы технологиялар, хаартыска сорох миэстэлэрин, өҥнөрүн-дьүһүннэрин нейросеть нөҥүө чуолаан mail.ru-ттан Vision технология көмөтүнэн саҥартыбыт.

П.И. Захаров дакылаата:

Убаастабыллаах
Дьокуускай куорат баһылыгар
Дьокуускай куорат бэрэстэбиитэлиттэн 2 атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһыта Петр Илларионович Захаров Улуу императордар Айыы коронацияларыгар

ДАКЫЛААТ

Эһигиттэн убаастаан туран, Дьокуускай куорат Думатыттан, бастакы уопсай мунньахха 1895 с. алтынньы ыйдааҕы Дьокуускай куорат Думатын боротокуолунан, бэйэм харчыбынан Улуу императордар Айыы коронацияларыгар барарга Дьокуускай куорат ассистенынан талыллыбыппын, Ис дьыала миниистирэ Дьокуускай куорат бэрэстэбиитилинэн анаабытын уонна анаммыт эбээһинэһи үчүгэйдик толорбутум туһунан этэргитигэр көрдөһөбүн.

Салгыы эһигини убаастаан туран Москубаҕа Улуу императордар Айыы коронацияларыгар хайдах сылдьыбытым туһунан дакылааттыырбар көҥүллээҥ:
1. Ыам ыйын 9 күнүгэр, Улуу императордар Москубаҕа кэлэр күннэригэр, Успенскай собуорга сылдьыбытым;

2. Ыам ыйын 14 күнүгэр, Айыы коронация күнүгэр, Владимировскай сааланан Успенскай собуор иһигэр Улуу императордар тастарынан ааспытым уонна эбиэккэ Кремль дыбарыаһыгар сылдьыбытым.

3. Ыам ыйын 15 күнүгэр Улуу императордарга эҕэрдэ тыл этэргэ Кремль дыбарыаһын улахан саалыгар сылдьыбытым.

4. Ыам ыйын 16 күнүгэр Владимировскай саалаҕа Улуу императордар Грановитай балаатаҕа киэһээҥҥи тахсыыларыгар сылдьыбытым.

5. Ыам ыйын 17 күнүгэр үөрүүлээх көрдөрүүгэ Улахан тыйаатырга сылдьыбытым

6. Ыам ыйын 19 күнүгэр Кремль дыбарыаһын Александровскай саалатыгар сословнай бэрэстэбиитэллэр эбиэттэригэр сылдьыбытым.

7. Ыам ыйын 21 күнүгэр Улуу императордар ыҥырыллыбыт Москуба дворянствотын баалыгар сылдьыбытым.

8. Ыам ыйын 23 күнүгэр Улуу императордары кытта Москуба куораттааҕы Думатыгар сылдьыбытым.

9. Эмиэ ити күн, ыам ыйын 23 күнүгэр, Кремль дыбарыаһын Александровскай саалатыгар баалга сылдьыбытым.

10. Ыам ыйын 25 күнүгэр Москуба куораттааҕы Думата тэрийбит эбиэтигэр сылдьыбытым.

Түмүкпэр, Улуу император аатыттан миигин туйгун, туспа үлэм иһин 1177 №-дээх махтал добун суругун туттардылар.

Атыыһыт Петр Илларионович Захаров.

Кэлин тыл

2 атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһыта Петр Илларионович Захаров Улуу императордар, император Николай II уонна кини кэргэнэ императрица Александра Федоровна, Айыы коронацияларыгар сылдьыбыт айана Дьокуускай куорат устуоруйатыгар суолталаах ( бу атыыһыт П.И. Захаров үлэтигэр уонна олоҕугар чыпчаал кэмэ), бу кэм бэйэтэ Арассыыйа Империятын устуоруйатыгар улахан суолталаах даҕаны, охсуулаах даҕаны кэм – император салайыыта уларыйар: Александр III уола Николай II салайар эйгэҕэ саҥа олорор, маны тэҥэ аан дойду устуоруйатыгар уонна бэлиитикэтигэр (бастакы аан дойду сэриитин түмүгүнэн Арассыыйа, Германия, Австрия империяларын сүтүүтүлэрин ол кэннэ гуманитарнай катасрофалары билгэлиир ), оттон кыраныысса олохтонуутун кэннэ атын устуоруйа саҕаланар. Коронация бэйэтэ дойду устуоруйатыгар, култууратыгар улахан суолталаах, тоҕо диэтэр манна бэлэмнэниигэ уһулуччулаах худуоһунньуктар, киэргэтээччилэр, артыыстар, ону тэҥэ култуура эйгэтин саҥа хайысхаларыгар, ол эбэтэр киинэ уонна хаартыска эйгэтигэр үлэлиир исписэлиистэр кыттыбыттара. Буолбут коронация сиэдэрэйинэн уонна ороскуотунан бары коронациялары баһыйбыт. Сылаалаах үлэтинэн, билими, искусствоны араҥаччылыыр П.И. Захаров ( атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһыта) тоҕоостоох үлэтин иһин Улуу император аатыттан «туйгун туспа үлэтин иһин» диэн махтал суругун ыллаҕа.

«Атыыһыт П.И. Захаров аатынан «Фонд» общественнай тэрилтэ
Интэриэһиргиир боппуруостаргытын PetrZakharovFdn@rambler.ru суруйан биэриэххитин сөп.

Литэрэтиирэ:

1. Доклад купца II-й гильдии Захарова П.И. (архыыптан ылыллыбыта). ГКУ РС (Я) «Национальный архив Республики Саха (Якутия)», көмөҕүт уонна өйөбүлгүт иһин махталбытын тиэрдэбит.
2. Хаартыскалар — https://sazikov.livejournal.com/2668.html
3. Хаартыскалар — https://spletnik.ru/blogs/pro_zvezd/51768_koronaciya_nikolaya_ii_i_aleksandry_fdorovny_moskva_1896_god;
4. Успенскай собуор, Грановитай балаата, Москуба дворянскай түмсүүтүн дьиэтэ, Улахан тыйаатыр хаартыскалара — https://humus.livejournal.com/3878827.html
5. Владимирскай саала хаартыската — https://rg.ru/2019/07/24/rodina-vladimirskij-zal.html
6. Александровскай саала хаартыската, Коронацияҕа анаммыт баал уруһуйа — https://rg.ru/2019/07/24/bolshoj-kremlevskij-dvorec-zaly.html
7. Баал уруһуйа — https://uctopuockon-pyc.livejournal.com/4252523.html
8. Бырагыраама сирэйэ — https://basilius3.livejournal.com/23096.html

Атыыһыт П.И. Захаров холобуругар Саха сирин атыыһыттарын уонна урбаанньыттарын (меценаттар, филантроптар, үтүөнү оҥорооччулар) социальнай эппиэтинэстэрин үөскээһинэ

Атыыһыт П.И. Захаров бэйэтин кыһамньытынан, үлэтинэн, өйүнэн барытын бэйэтэ ситиспит, аныгы тылынан эттэххэ, бэйэтин бэйэ оҥорбут киһи self-made буолар.
Биир айанньыт бэйэтин кэмигэр Дьокуусскай куарат туһунан маннык диэн суруйбута: «Дворян здесь нет; чиновники же вообще люди без состояния, живущие одним жалованьем и кое-каким хозяйством; но господствующий класс здесь купцы…» [1], ол эрэн атыыһыттарга бу олус улахан эппиэтинэс этэ. Дьокуусскай куоракка барыта кэриэтэ кинилэр ис туруктарыттан, өйдөрүттэн, харчыларыттан, хорсун уонна утуо быһыыларыттан тутулуктааҕа. Петр Илларионович Захаров Москуба куоракка император Николай II коронациятыгар айанын барытын бэйэтэ уйуммута, маны кини бэйэтин дакылаатыгар чопчулаан суруйар (Дьокуускай куорат ассистена Захаров Москубаҕа Айыы коронацияҕа айанын туһунан дакылаат [2]), бу арааһа Дьокуускайтан барар бэрэстэбииллэргэ быһаарыылаах түгэн буолар. Тоҕо диэтэр хас биирдии хандьыдаат бэйэтин аһатан-сиэтэн эрэ буолбакка, салгыы айанын эмиэ төлөнөр кыахтаах буолуохтаах (судургу тылынан эттэххэ, бэйэтин харчытын, баҕар оҕолорун, дьиэ кэргэнин кутталга угар). Урут аныгы мэдисиинэ (антибиотиктар уо.д.а. эмптэр), тимир көлө (холобур, сөмөлүөт) суоҕар айанньыттар тиийиэхтээх сирдэригэр тымныыттан, араас суол моһоллорун көрсөн, баһаартан, уорууттан тиийбэтэх түгэннэрэ эмиэ бааллар.

Онон бэйэтигэр эрэллээх, чугас дьоно өйдүүр-өйүүр эрэ буоллахтарына биирдэ ыраах айаҥҥа туруналлар. Маннык айаҥҥа охсуута улахан буолуон сөп, холобур, кэргэнигэр хаалларбыт үлэтэ мөлтүөн, чуолаан эттэххэ улахан кыыһыгар Анастасияҕа (кэлин атыыһыттар сословиеларыгар киирэр) уонна үлэһиттэригэр.

Оччолорго атыыһыт буолар олус ыарахан этэ, өрүү түбүккэ сылдьаҕын, олус улахан болҕомтону ирдиирэ, киһи үөйбэтэх өттүттэн түбэлтэлэр буоллахтарына (холобур, баһаар) атыыһыт барытын сүтэриэн сөбө, оччоҕо барытын саҥаттан саҕалыылларыгар тиийэллэрэ. Маннык түбэлтэҕэ, дьиэтэ умайбытыгар, Петр Илларионович Захаров түбэспитэ. Туох баар уурунуу харчыта, аахсыйалара, о.д.а. барыта умайбыта.

Үгүс үлэтин, сыратын иһин П.И. Захаров хас да төгүл наҕараадаламмыта.

Маннык саха өйүн-санаатын косисторията П.И. Захаров ахсаабат үлэтин, сыратын иһин наҕарааданыытыгар сыһыаннаах маннык дьыалалары хаалларбыта:

— 1885-1888 сс. таҥара дьиэтин туһатыгар сиэртибэлээбитин иһин Градо-Якутскай хаапыдыра собуорун таҥара дьиэтин ыстаарастатын, 2 атыыһыттар түмсүүлэрин саха атыыһытын Захаров Петр Илларионовиһы наҕараадаҕа түһэрии дьыалата;

— 1893-1895 сс. Андреевскай лиэнтэҕэ ахсаабат сулууспатын иһин кыһыл көмүс мэтээлинэн 2 атыыһыттар түмсүүлэрин саха атыыһытын, Саха Свято-Троицкай хаапыдыра собуорун таҥара дьиэтин ыстаарастатын Захаров Петр Илларионовиһы наҕараадаҕа түһэрии дьыалата;

— 1899-1901 сс. атыыһыт Петр Захаровы наҕараадаҕа түһэрии суруга.

Бэлиэтээһин. П.И. Захаров дьахталлар прогимназияларыгар, Дьокуускай куорат таҥаратын дьиэлэригэр, Географическай уопсастыбаларга, чуолаан быыстапкаларга араас сыаналаах экспонаттары, билим экспедияицларын тэрийэн көмөлөһөн Св. Станислав 3 истиэпэннээх уордьанынан, түөрт кыһыл көмүс (Андреевскай, Владимирскай, Станиславскай, Анненовскай ленталарга) уонна үс үрүҥ көмүс мэтээллэринэн, значоктарынан, Арассыыйа, Франция, Германия уонна Испания Географическай уопсастыбатыттан добун суруктарынан, ону тэҥэ император Николай II, хас да Арҕаа Сибиир генерал-губрнатордарыттан махтал суруктарын туппута.
Үөһээ этиллибитин курдук, Петр Илларионович бэйэтэ итэҕэллээх киһи буолан, Дьокуускай куорат таҥара дьиэлэригэр харчынан көмөлөһөрө. Кини Дьокуускай куоракка, Саха сиригэр православнай итэҕэли харыстааччы этэ.

1869 с. бүтүүтэ устуоруйаҕа киирбит түгэн буолар, святитель Иннокентий (Вениаминов) хас да сыллаах үлэтин түмүгүнэн Саха епархиятын үөрэхтээһинин туһунан Царскай Указ баттанар.

Аллараа хаартыскаҕа Епископ Мелетийы (Якимов) уонна Саха епархиятын духовенствотын көрүөххүтүн сөп [3]:

Бу сэдэх хаартыска уонна киниэхэ быһаарыы суругу ГКУ РС (Я) «Национальный архив Республики Саха (Якутия)» биэрбитэ. Дьокуускай куорат духовенствота уонна Градо-Якутскай таҥара дьиэтин ыстаарасталара Саха уонна Бүлүү епискобын кытта Мелетийдыын (Якимовтыын): (бастакы эрээт хаҥас өттүттэн уҥа) хаапыдыра протоирейа Иннокентий Берденников; представитель Св.Синода Голубев; Саха духовнай семинариятфын ректора архимандрит Стефан (Нитсрутский); епископ Мелетий; архимандрит Иосаф; Градо-Якутскай Богородицкай таҥара дьиэтин проториейа Стефан Попов; Градо-Якутскай Преображенской таҥара дьиэтин протоирейа Иов Винокуров; (иккис эрээт) Николай Петрович Попов; Градо-Якутскай Иоанно-Предтеченскай таҥара дьиэтин протоирейа Андрей Попов; Саха духовнай консосториетын сэкирэтээрэ аҕабыт Александр Черных; консистория чилиэнэ, Градо-Якутскай Николаевскай таҥара дьиэтин аҕабыта Александр Иосафович Охлопков; аҕабыт Василий Бережнов; Градо-Якутскай таҥара дьиэлэрин благочиннайа, протоиерей Иоанн Александрович Неверов; Благовещенскай таҥара дьиэтин аҕабыта Иоанн Попов; Градо-Якутскай Иоанно-Предтеченскай таҥара дьиэтин аҕабыта Евтропий Дьяконов; Саха Свято-Троицкай хаапыдыра собуорун протодиакона Николай Романов; Бүлүү Николаевскай собуорун аҕабыта Доримедонт Протопопов; аҕабыт Зиновий Винокуров; Градо-Якутскай Богородицкай таҥара дьиэтин аҕабыта Феодосий Иосафович Охлопков; (үһүс эрээт) Градо-Якутскай Николаевскай таҥара дьиэтин аҕабыта Георгий Черных; уонна Градо-Якутскай таҥара дьиэлэрин ыстаарасталара — атыыһыт Василий Никилаевич Эверстов; Семен Васильевич Стровацкий; 1 атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһыта Федот Васильевич Астраханцев; Шамаев; 2 атыыһыттар түмсүүлэрин атыыһыта Петр Илларионович Захаров; Николай Аркадьевич Лебедев.

Билигин «Атыыһыт П.И. Захаров аатынан «Фонд» общественнай тэрилтэ ахсаабат үтүөнү оҥоруу уонна меценатство иһин П.И. Захаров аатынан мэтээл оҥоруутун олоххо киллэрэ сылдьар. Манан арассыыйаҕа биллэр-көстөр худуоһунньук-ювелир Адександр Манжурьев дьарыктанар.

Бэлиэтээһин: Александр Манжурьев – Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи, эрэгийиэннээҕи, арассыыйатааҕы, аан дойдутааҕы быыстапкалар кыттыылааҕа. Кини үлэлэрэ Саха сирин Сокровищницатыгар, Национальнай художественнай түмэлгэ, Францияҕа, Германияҕа, Англияҕа, Польшаҕа, Индияҕа, Монголияҕа, Кытайга, Японияҕа чааһынай кэллиэксийэлэргэ өрүү ыйанан тураллар. Худуоһунньук кыра пуормалаах скульптураларын уонна ювелирнай оҥоһуктарын түмэллэр, галереялар эрэ буолбакка, бэлиитиктэр, артыыстар, Европа уонна Араб дойдуларын Королевскай аат чилиэннэрэ мунньаллар.

Маны тэҥэ эһиги болҕомтоҕутугар Петр Илларионович Захаров олоҕун туһунан кумаҕынан кылгас киинэни көрдөрөбүт. Кумаҕынан анимация — уоттаах өстүөкүлэҕэ кумаҕынан уруһуйдааһын ускуустубата. Худуоһунньук манна илиитин уонна кумаҕы эрэ туһанан хартыыналары оҥорор. Хартыыналар биир-биир уларыйан иһэллэр, хуодуоһунньук кырасыабай оһуордары эрэ буолбакка, дьоруой олоҕор буолбут суолталаах түгэннэри көрдөрөр.

«Атыыһыт П.И. Захаров аатынан «Фонд» общественнай тэрилтэ пресс-сулууспата

Литэрэтиирэ:

1. Г.А. Попов Сочинения том IV Прошлое Якутии. Сборник документов и материалов по истории Якутской АССР. Якутск 2009 г. стр. 215.
2. Доклад ассистента г. Якутска Захарова о сделанной поездке в Москву на священное коронование — ГКУ РС (Я) «Национальный архив Республики Саха (Якутия) – мы благодарим за предоставленные материалы руководство и сотрудников ГКУ РС (Я) «Национальный архив Республики Саха (Якутия).
3. Саха епархията — https://ru.wikipedia.org/wiki/Якутская_епархия.

Хаартыска: «Атыыһыт П.И. Захаров аатынан «Фонд» общественнай тэрилтэ
Матырыйаал: «Атыыһыт П.И. Захаров аатынан «Фонд» общественнай тэрилтэ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0