Быйыл сэтинньи 17 күнүгэр Дьокуускайга Саха сирин быраастарын бастакы сийиэһэ, мэлдьи буоларын курдук, ыраахтан-чугастан үгүс үрдүк дуоһунастаах, бочуоттаах ыалдьыттардаах «үрдүк таһымҥа» буолан ааспытын бэчээккэ, телевидениеҕэ уонна радиоҕа киэҥник сырдаттылар.
edersaas.ru
Ол курдук, «Кыым» хаһыат сэтинньи 30 күнүнээҕи нүөмэригэр «Эмчиттэр сийиэстэрэ: «Доруобуйа харыстабылын сайдыытын саҥа хайысхалара» диэн хаартыскалардаах балачча улахан ыстатыйа тахсыбыта. Онно киириитигэр «Сэтинньи 17 күнүгэр Дьокуускай куоракка, Саха сирин доруобуйатын харыстабылын устуоруйатыгар аан бастаан, өрөспүүбүлүкэ быраастарын сийиэһэ буолан ааста» диэн этиллибит.
Бары да истэ-билэ сылдьарбытынан 2017 сыл сийиэһинэн баай сыл ааһан эрэр. Ыраах айан суоппардарын сийиэһэ, учууталлар сийиэстэрэ, аҕалар сийиэстэрэ … Аны сыл бүтэһигэр быраастар сийиэстэрэ, буолаары буолан бастакы. Быраастар ыраах айан суоппардарыттан, эбэтэр өрөспүүбүлүкэ аҕаларыттан тоҕо хаалыахтаахтарый, сийиэстиэхтэрин сөп буоллаҕа. Киһи мунаарара бу XXI үйэҕэ тэриллэр сийиэс тоҕо бастакыный эрэ, бу иннигэр Саха сирин доруобуйа харыстабылын 212 сыллаах историятыгар маннык улахан тэрээһиннэр ама суохтара дуо?!
Бааллара. Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай архыыбын, национальнай бибилэтиэкэтин матырыйаалларын кытта билистэххэ, Саха сиригэр барыта доруобуйа харыстабылын эйгэтин үлэһиттэрин 17 сийиэһэ буолбута биллэр. Ол курдук, XIX үйэҕэ оччотооҕу Саха уобалаһын медицинскэй иниспиэктэрэ В.А. Вонгродскай тэрийиитинэн быраастар 2 сийиэстэрэ ыытыллыбыт. Ити сийиэстэр Дьокуускай куоракка 1897 с. ахсынньы 3-14 уонна 1899 с. ахсынньы 3-9 күннэригэр буолбуттар, манна бастакытыгар 8, иккиһигэр 7 быраас кыттыбыт.
XX үйэҕэ 14 сийиэс буолбут. Маныаха 1917 с. (быраастар уонна биэлсэрдэр бастакы холбоһуктаах сийиэстэрэ), 1924 с. (быраастар уонна биэлсэрдэр өрөбөлүүссүйэ кэннинээҕи бастакы сийиэстэрэ) уонна 1925 с. (быраастар уонна биэлсэрдэр өрөбөлүүссүйэ кэннинээҕи иккис сийиэстэрэ) ыытыллыбыт. Онтон история кэрэһилииринэн, 1935 сылтан ыла бу тэрээһиннэр Саха сирин эмин үлэһиттэрин сийиэстэрэ (съезды медицинских работников) диэн аатынан ыытыллыбыттар. Ол иһигэр VIII (1953 с.) уонна XI (1967 с.) сийиэстэр Саха сирин быраастарын сийиэстэрэ диэн аатынан тэриллибиттэр. XX үйэ бүтэһик XIV сийиэһэ 1999 с. ахсынньы 14-15 күннэригэр Дьокуускайга Саха сирин эмин үлэһиттэрин уонна уопсастыбаннаһын сийиэстэрэ диэн ааттанан 483 дэлэгээт кыттыылаах улахан тэрээһин быһыытынан барбыта.
XV сийиэс XXI үйэҕэ 2007 с. алтынньы 3-4 күннэригэр эмиэ Саха сирин эмин үлэһиттэрин уонна уопсастыбаннаһын сийиэстэрэ диэн аатынан ыытыллыбыта. Бу бөдөҥ тэрээһиҥҥэ өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыттан, куораттарыттан 700 киһи кыттыыны ылбыта.
Быйыл сэтинньи 17 күнүгэр буолбут сийиэс уочаратынан XVI-с, эбэтэр быраастар сийиэстэрэ диэн ааттаммытын быһыытынан VIII-с буолуохтааҕа. Хайдах даҕаны бастакы буолбат.
Маннык алҕаһы таһаараммыт нэһилиэнньэ сорох араҥатыгар мунаарыыны, атыныгар быраастар бастакы сийиэстэрэ саҥа буолла диэн сыыһа, омсолоох өйдөбүлү үөскэттибит бадахтаах.
Төһө даҕаны саҥа үрдүк технологиялары баһылаабыппыт иһин, ааспыт олохпутун, онно буолбут үлэни-хамнаһы билиэх, история чахчыларын буккуйуо суох баара.
Семен АРГУНОВ, Валериан НИКОЛАЕВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru