«Историческая память» баартыйа бырайыага: оҕону патриотическай тыыҥҥа, өйгө-санааҕа иитии

Бу күннэргэ өрөспүүбүлүкэ дьахталларын  XV сийиэһэ буолан ааста.  Кыттааччылар секцияларга арахсан, тус-туспа сирдэринэн уонна үгүспүт ZOOM көмөтүнэн киирэн үлэлээтибит. Сийиэс иһинэн «Историческая память»  диэн федеральнай бартыыйынай бырайыак  тэрээһининэн  «Достойная память»  диэн төгүрүк остуол ыытылынна. Барыта 13 киһи кытынна.

Сийиэс көрөр боппуруостара элбэх, тэрээһиннэрэ дириҥ, баай ис хоһоонноохтор. Мин федеральнай бартыыйынай «Историческая память» бырайыак Саха сиринээҕи  уопсастыбатын тэрилтэтин ыҥырыытынан сийиэскэ кытынным. Ол курдук «Достойная память» диэн төгүрүк остуол тэрийиитигэр үлэлэстим. Модераторынан бырайыак Уопсастыбаннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Саргылана Александровна Неустроева уонна мин үлэлээтибит.

Тэрээһиммитин бырайыак координатора Ил Түмэн дьокутаата Елена Христофоровна Голомарева эҕэрдэ тылынан арыйда.  Сүрүн ыалдьыппыт федеральнай «Достойная память» аһымал пуонда генеральнай дириэктэрэ Анжела Илларионовна Скрипкараш пуонда сыалын-соругун уонна Саха сиринээҕи филиал аһан үлэлэтэр наадатын туһунан кэпсээтэ. Эйэҕэс-сайаҕас, киһи өйүгэр тиийимтиэ тыллаах-өстөөх киһи буолан биэрдэ.  Кини бу пуондаҕа 13-с сылын үлэлиир эбит.

Оҕону патриотическай тыыҥҥа, өйгө-санааҕа иитиигэ  улахан көдьүүстээх

«Сүрдээх ыарахан, улахан үлэ. Аҕа дойду сэриитин суола-ииһэ барыта арыллыахтаах, чуолкайданыахтаах. Үлэ үксүгэр бэтэрээннэринэн бүтэн хаалар этэ. Билигин сыал-сорук сураҕа суох сүппүттэри, билиэҥҥэ түбэспиттэри, дьон ааттарын чуолкайдааһын буолар.  Ханна тиийэ сэриилэспиттэриттэн саҕалаан ким  ханнык наҕараадаҕа  тиксэн баран ылбатаҕын, ону кини аймахтарыгар бэриллэрин  сүрүннээн тэрийэбит. Маны барытын оннун-тойун булларыахха наадатын эттэ.

Кинилэр үлэлэригэр РФ Оборуонатын министиэристибэтэ эмиэ кыттыыны ылар эбит. Улахан тэрилтэлэр кыттан,  көмөлөһөллөрөн туһунан иһитиннэрдэ. Анжела Илларионовна бу үлэҕэ оскуола үөрэнээччилэрин көмөлөрө тугунан да кэмнэммэт улахан өҥөлөөҕүн бэлиэтиир. Оскуолалары бу үлэҕэ кытыннарыахха наада эбит. Бу — оҕону патриотическай тыыҥҥа, өйгө-санааҕа иитиигэ  улахан көдьүүстээх диэтэ. Химки куорат 8 №-дээх оскуолатын үөрэнээччилэрэ ити боппуруоска үлэлэспиттэрэ ырааппытын, оскуолаларын иһинэн электроннай архыып арыйбыттарын кэпсээтэ. Саха сирин оскуолалара кинилэри кытары  уопут атастаһан, онлайн  киэбинэн бииргэ үлэлиэхтэрин сөбүн эттэ.

Үлэ түмүктээх буолуохтаах 

Харчыттан-үптэн иҥнэбит диэмэҥ, бастакы уочаракка үлэни туруоруҥ, үлэ түмүктээх буолуохтаах  диэбитин сэргии, биһирии иһиттим.  Кини онлайн уруоктары Оборуонаҕа министиэристибэтин кытары ыытыахха сөп диир. «Докумуоннары сөргүтүү, хасыһыы элбэх тэрилтэни кытары сибээһи тутууну эрэйэр.  Эһиги булбуккут, арыйбыккыт бэйэҕитигэр эрэ сытыа суохтаах. Биир сиргэ түмүллүөхтээх, иһитиннэрэр дьоҕус саайтары арыйыҥ, түмүгэр  ол федеральнай «Память народная» каталогка киириэхтээх», — диэн быһаарда.  Бары түмсүүлээхтик биир сиртэн салайтаран үлэлиэхтээхпит диирин  өйөөтүбүт.

Барыта түмүллүөхтээх 

Оборуона министиэристибэтин Аҕа дойдуну көмүскээри өлбүттэри үйэтитии управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Андрей Леонидович Таранов ZOOM көмөтүнэн Москваттан кытынна. Кини эмиэ бары түмсэн үлэлиэхтээхпит диэн быһаарда.  Хас биирдии кыра нэһилиэк да, архыыптар да таһаарбыт  Өйдөбүнньүк кинигэ диэн үлэлэрэ барыта түмүллүөхтээх. Саамай сүрүнэ, былаанныахха наада. Өлбүттэри, сураҕа суох сүппүттэри, билиэҥҥэ түбэспиттэри чуолкайдыыр хайаан да наада диэн эттэ.

«Такие мероприятия сейчас особенно актуальны. Мы все в курсе того что творится на Украине.  Видимо, где-то, что-то мы пропустили в воспитании подрастающего поколения», — диэтэ. Ол эрээри, кыайан-хотон эргиллибиттэр тустарынан эмиэ умнумуохха наада диэбитигэр, сөпсөһөбүн.   Холобур, төрөөбүт нэһилиэкпиттэн хас да киһи ханна сэриилэспитин туоһулуур докумуона суоҕа. Үөрэхтэрэ суох буолан, хамаанданан салайтаран сылдьыбыт, биир да фронт, дойду аатын билбэттэр этэ. Тыыннаах эргиллибиттэригэр махтал буоллаҕа.

Сүбэ-ама биэрэргэ бэлэмнэр

Москваттан өссө федеральнай Уопсастыбаннай палаата чилиэнэ, «Поисковое движение России» дирэн Чеченнээҕи отделын салайааччыта Иса Алхазурович Сардалов кытынна. Кини «Аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэйэлэрин историяларын үөрэтэллэрэ кэрэхсэбиллээх. Арассыыйатааҕы  көрдүүр анал уопсастыбаларын кытта билсиҥ. Сүбү-ама буолан көмөлөһүөхпут», — диэтэ.

Биһиги өттүбүтүттэн 

Биһиги өттүбүтүттэн  СӨ Үлэҕэ  уонна социальнай көмүскэлгэ министиэристибэтин иһинэн үлэлиир өрөспүүбүлүкэтээҕи  Победа ресурснай киин ГБУ-га тэрийээччи уонна социальнай бырайыактары олоххо киллэрэр отделын сүрүннүүр исписэлииһэ Наталия Ксенофонтовна Васильева бу хайысхаҕа киэн хабааннаах үлэ ыыталларын иһитиннэрдэ. Атын эрэгийиэннэри кытары сибээстэһэллэрин, анал бырайыартарга үлэлииллэрин, Арассыыйатааҕы «Акт Памяти» хамсааһыҥҥа кыттан,  анал көрдүүр этэрээттэри тэрийэн,  Ржевка тиийэ үлэлииллэрин кэпсээтэ, онно аналлаах видеоматырыйааллары көрдөрдө. Бу хамсааһыҥҥа өрөспүүбүлүкэттэн сүүстэн тахса  устудьуон кыттан,  бойобуой Албан аат суолларынан баран үлэлээн кэлбиттэрин иһитиннэрдэ.

Сунтаар улууһуттан Оҕо айымньытын киинин эбии үөрэхтээһиҥҥэ учуутала Галина Николаевна Лидочен «Сунтаар оруйуона Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии 1941-1945 сс» диэн тиэмэтинэн кытынна. Оскуолаларыгар 4 хайысхалаах виртуальнай мусуойдаахтарын,  анал көрдөөр саайты үлэлэтэллэрин истэн сөхтүм.  Көрдүүр аналлаах ыччат этэрээтин тэриммиттэр. Сэрии тулаайахтарын үөрэппиттэр, чопчулаабыттар. Байыаннай хабааннаах аахсыйалары тэрийэллэр, кинигэ таһаараллар эбит.

Таатта улууһун кыраайы үөрэтээччилэрэ эмиэ сүрдээх улахан үлэни ыыталларын истэн астынным. Мординов аатынан Тааттатааҕы лиссиэй дириэктэрэ Изабелла Александровна Сивцева «Таатта улууһугар көрдүүр үлэни тэрийии» диэн тиэмэтинэн кытынна. Кинилэр улуустарыттан Аҕа дойду сэриитигэр сураҕа суохтары көрдөөһүҥҥэ, сэрии кыттыылаахтарын чуолкайдааһыҥҥа 7 сылы быһа үлэлээн кэлбиттэрин кэпсээтэ. Таатта  улууһун дьаһалтатын тэрийиигэ отделын начаалыньыга Федора Афанасьевна Харитонова  кытынна. Кини улуустарын сорох сирэ-уота оччолорго атын улууска киирэн буоланнар дьон олорбут, сэриигэ барбыт сирдэрэ бутуллан, аны сахалыы араспаанньаны сыыһа суруйууларыттан бутуур бөҕө тахсыбытын чуолкайдааһыҥҥа  элбэх үлэни көрсүбүттэр.

Национальнай архыыптан научнай-справочнай аппараат начаалынньыга Михаил Константинович Федоров «Дьокуускайдааҕы военкомат Аҕа дойду сэриитин кэминээҕи докумуоннарын састааба уонна хараллыыта» диэн тиэмэҕэ иһитиннэрии оҥордо.  Улуустар военкоматтарыттан киирбит докумуоннар архыып ханнык пуондатыгар, описька хараллан сыталларын  туһунан кэпсээтэ. Сэриигэ ыҥырыллыбыттар, өлбүттэр уонна тыыннаах эргиллибиттэр тустарынан докумуоннар буолалларын туһунан сырдатта.

Национальнай архыып иһиитиннэриигэ отделын начаалынньыга  Екатерина Анатольевна Сергеенко эмиэ докумуоннары хайдах АИС ЭЛАР бырагырааманан  көрдүөххэ сөбүн иһитиннэрдэ. Национальнай архыып үлэһиттэрэ поисковиктарга көмөлөһөргө бэлэмнэрин биллэрдилэр.

Манна диэн эттэххэ, Аҕа дойду Улуу сэриитэ бүтүөҕүттэн ыла сэрии толоонуттан эргиллибэтэхтэри көрдөөһүн, сэриигэ кыттыбыттары чуолкайдааһын үлэтэ күн бүгүнүгэр диэри, 76 сыл тухары, салҕанан бара турар. Билиҥҥи кэмҥэ үлэ технология көмөтүнэн биир курдук судургутуйар, ол эрээри. ирдэбилэ уларыйан, дириҥээн биэрдэ. Баччааҥҥа диэри тус-туһунан, нэһилиэкпит, улууспут иһинэн эрэ үлэлиир эбит буоллахпытына, билигин бары биир сиртэн салаллан, информацияны биир сиргэ түмэн үлэлиэхтээхпит. Оччоҕо үлэ хаамыыта түргэтээн, барыта кыаллан, орун-оннун булан иһиэ. Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!

Түмүк оннугар

Тэрээһиммит түмүгүнэн, «Достойная память» диэн  өрөспүүбүлүкэтээҕи аһымал  пуондатын Саха сиринээҕи салаата аһылынна, салайааччытынан  Саргылаана Александровна Неустроева талылынна. Бу ыйга саҥа тэрийэр кэмитиэт састааба бигэргэниллэн, бастакы былаанныыр, сүрүннүүр мунньах ыытыллыаҕа.

Светлана Копыленко,

“Историческая память” федеральнай бартыыйынай бырайыак

Саха сиринээҕи салаатын сэбиэтин чилиэнэ.